Kruse
Stori: Samting ol man i bin nilim Krais Jisas long en na kilim em i dai, em planti misin i gat nem Kristen i kolim olsem “diwai kros,” o “kruse” (em ol i kisim long hap tok Rom, crux).
Bilong wanem ol buk na nius bilong Sosaiti Was Taua i putim piksa bilong Jisas i hangamap long pos, i no long kruse?
Hap tok Grik (stau·rosʹ) em planti Baibel bilong nau i tanim olsem “diwai kros,” o “kruse,” long ol olpela buk Grik em i makim wanpela hap diwai tasol, olsem wanpela pos. (Baibel NW i tanim olsem “pos pen.”) Bihain ol man i kirap long kolim dispela tok bilong makim tupela hap diwai ol i nilim wantaim olsem kruse bilong kilim man i dai long en. Wanpela buk i stori olsem: “Hap tok Grik [stau·rosʹ] yumi tanim olsem kruse i makim wanpela hap diwai o pos, bilong hangamapim samting long en, o bilong banisim wanpela hap graun. . . . Pastaim ol Rom tu i tingim samting ol i kolim crux (em yumi kisim tok kruse long en) em wanpela pos ol i sanapim.”—The Imperial Bible-Dictionary, Vol. 1, p. 376.
Orait, olsem wanem long samting ol i kilim Pikinini bilong God long en? Em wanpela hap diwai tasol, olsem pos? I gat narapela hap tok (xyʹlon) Baibel i kolim bilong makim dispela samting. Wanpela buk i stori long insait bilong dispela hap tok na buk i tok, em i makim: “Hap diwai ol i katim na i redi bilong mekim wok long en, paiawut, plang samting . . . wanpela hap diwai, sparen, pos, . . . stik bilong pait, . . . pos ol i nilim man nogut long en, . . . diwai.” Na buk i tok, “long NT, em i makim kruse,” na buk i kolim Aposel 5:30 na Ac 10:39 bilong helpim dispela tok. (A Greek-English Lexicon, p. 1191, 1192) Tasol long dispela tupela ves, planti Baibel (KJ, RS, JB, DY) i tanim dispela hap tok (xyʹlon) olsem “diwai.” (Skelim wantaim Galesia 3:13 na Lo 21:22, 23.)
Wanpela buk i tok: “Long ol planti tok bilong Nupela Testamen em ol i bin raitim pastaim long tok Grik, i no gat wanpela tok i makim olsem stauros ol i bin nilim Jisas long en i narapela kain; em stauros tasol, olsem wanpela pos; i no tupela hap diwai ol i bin nilim wantaim olsem kruse; nogat. . . . Ol tisa bilong yumi i giamanim yumi taim ol i tanim ol rait Grik bilong Misin long tok ples bilong yumi na ol i raitim tok stauros olsem ‘kruse.’ . . . Ol i mas stori olsem, long taim bilong ol Aposel, dispela tok i no makim ‘kruse.’ Bihain tru long taim bilong ol aposel, maski i no gat as, sampela man i kirap long ting olsem stauros ol i bin kilim Jisas long en i olsem wanpela kruse.”—The Non-Christian Cross, p. 23, 24; lukim tu The Companion Bible, Apendiks Namba 162.
Dispela olgeta samting i kamapim klia olsem Jisas i dai long wanpela pos, i no long kruse.
Wanem as bilong kruse bilong ol misin i gat nem Kristen?
Wanpela buk i tok: “Ol i painim pinis sampela samting i bilong bipo yet, olsem paslain tru long taim bilong ol Kristen, na ol dispela samting i gat piksa bilong kain kain kruse long en. Ol i kisim planti tru long India, na Siria, na Persia, na Isip . . . Ol lain i no Kristen na ol i stap paslain tru long taim bilong ol Kristen, klostu olgeta i bin mekim wok long kruse olsem wanpela mak bilong lotu, na planti taim ol i save mekim olsem long taim ol i lotuim ol diwai na ston samting.”—Encyclopædia Britannica (1946), Vol. 6, p. 753.
Narapela buk i tok: “Mak bilong [kruse i gat tupela han] i bin kamap pastaim long Kaldia bilong bipo, na long dispela kantri na ol kantri klostu, na long kantri Isip tu, em i mak bilong god Tamus (em mak hait bilong leta Tau [olsem T], em namba wan leta long nem bilong em). Long yia 250 A.D. samting, ol misin i bin lusim o paulim sampela bilip Kristen. Bilong helpim dispela lotu i lusim pinis tok i tru, ol i orait long ol haiden i kam insait, maski ol i no senisim bilip, na ol i larim ol i holim yet ol mak haiden bilong ol. Olsem na ol i kisim mak bilong leta Tau, em T, na daunim han bilong en na mekim i kamap olsem mak bilong kruse bilong Krais.”—An Expository Dictionary of New Testament Words, p. 256.
Narapela buk i tok: “Paslain tru long taim Krais i kam long graun, na bihain tu long dispela taim, long ol kantri em tok bilong Misin i no kamap yet long en, ol man i save mekim wok long Kruse olsem wanpela mak bilong lotu. . . . Ol god bilong bipo, olsem god Bakus bilong Grik, na god Tamus bilong Tair, na god Bel bilong Kaldia, na god Odin bilong Nowe, olgeta lain i lotuim ol dispela god, ol i gat mak olsem wanpela kain kruse.”—The Cross in Ritual, Architecture, and Art, p. 1.
Narapela buk i tok: “Kain kruse ol i kolim ‘Ansata’ . . . ol pris bilong Isip na ol king i stap Hetpris ol i karim long han na em i olsem mak bilong namba bilong ol; ol i stap pris bilong god bilong San, na ol i kolim [mak bilong kruse] olsem ‘Mak bilong Laip.’ ”—The Worship of the Dead, p. 226.
Narapela buk i tok: “Long olgeta hap bilong Isip, long ol ston ol i sanapim bilong makim samting, na long ol matmat tu, i gat mak bilong kain kain kruse i stap. Na sampela man i ting, ol dispela kruse i mak bilong sem bilong man o bilong sem bilong man na meri i pas wantaim. . . . Long ol matmat long Isip, dispela kain kruse ol i kolim ‘ansata’ [em kruse i gat raunpela hap long antap] i stap wantaim ol piksa bilong sem bilong man.”—A Short History of Sex-Worship, p. 16, 17; lukim tu The Non-Christian Cross, p. 183.
Na wanpela Baibel i tok: “Ol dispela kruse i olsem mak bilong god bilong san long Babilon, +, na ol man i lukim long namba wan taim long wanpela mani i gat piksa bilong Julius Sisar long en, em bilong yia 100 i kam inap yia 44 paslain long Krais, na bihain ol i lukim long wanpela mani em senis bilong Sisar (Ogastus) i wokim, em bilong yia 20 paslain long Krais. Long ol mani i gat piksa bilong Konstantin, planti ol i gat mak olsem +; tasol ol i save mekim wok long dispela mak i no gat raunpela hap bilong en, na i gat fopela han tasol i wankain stret. Ol i kolim dispela mak olsem ‘Wil bilong San,’ na ol i save ting em i holi tru. Konstantin em i man bilong lotuim san, na maski stori nating bilong bipo i tok em i bin lukim mak bilong dispela kain kruse long skai, em i no insait kwik long ‘Sios’; inap olsem 25 yia i lus pastaim.”—The Companion Bible, Apendiks Namba 162; lukim tu buk The Non-Christian Cross, p. 133-141.
Yu ting Baibel i as bilong pasin bilong tingim kruse i samting holi?
1 Ko 10:14: “Yupela i mas i stap longwe long pasin bilong lotu long ol giaman god.” (Samting ol man i givim bel olgeta long en, o mekim long en olsem em i samting holi, o ol i lotuim, dispela em i god giaman.)
Kis 20:4, 5: “Yupela i no ken wokim wanpela giaman god, na yupela i no ken wokim piksa bilong wanpela samting i stap long heven o i stap long graun o insait long wara i stap aninit long graun. Yupela i no ken brukim skru long wanpela giaman god o piksa na lotuim em.” (Yu lukim? God i tokim lain bilong em, ol i no ken wokim piksa bilong brukim skru long en.)
Yumi ken tingim tu tok bilong wanpela buk Katolik, olsem: “Pastaim, inap wan o tu handet yia, ol Kristen i no bin wokim piksa bilong makim Jisas i dai long Golgota bilong baim bek ol man. Ol Kristen bilong pastaim i tingim tambu i stap long Olpela Testamen i tok, ol i no ken wokim piksa bilong wanpela samting, olsem na ol i no laik wokim piksa tu bilong samting Bikpela [Jisas] i bin karim pen long en.”—New Catholic Encyclopedia, (1967), Vol. 4, p. 486.
Wanpela buk i stori long ol Kristen bilong pastaim na i tok: “Ol i no mekim wok long kruse o long piksa bilong kruse.”—History of the Christian Church, Vol. 1, p. 366.
I gat rong sapos man i laikim tru na lukautim gut wanpela kruse, tasol em i no lotuim?
Sapos ol man i sutim tok giaman long wanpela gutpela pren bilong yu na kilim em i dai, bai yu pilim olsem wanem? Bai yu wokim piksa bilong samting ol i mekim wok long en bilong kilim em i dai? Bai yu laikim tru dispela samting na lukautim gut, o bai yu givim baksait long en?
Long Israel bipo, ol Juda i lusim Jehova na ol i krai sori long god Tamus i dai. Jehova i tok, ol i mekim “pasin nogut tru.” (Ese 8:13, 14) Stori bilong bipo i tok, Tamus em i wanpela god bilong Babilon na kruse em i mak bilong em. Kirap long taim bilong Nimrot, Babilon i bin i stap birua bilong Jehova na birua bilong lotu i tru. (Stt 10:8-10, NW; Jer 50:29) Olsem na sapos wanpela man i laikim tru na lukautim gut wanpela kruse, em i mekim gut long wanpela mak bilong lotu i birua long God tru.
Long Esekiel 8:17, Baibel i tok, ol Juda i lusim Jehova ol i mekim “pasin nogut moa yet,” em i “stingpela pasin” long ai bilong Jehova. Sampela man i ting ol i bin holim wanpela piksa bilong sem bilong man na lotu long en. Orait, yu ting Jehova i gat wanem tingting long pasin bilong mekim wok long kruse, em bipo ol haiden i bin mekim wok long en taim ol i mekim lotu long sem bilong man, olsem yumi stori pinis long en?