Wanem Taim Jerusalem Bilong Bipo i Bin Bagarap?—Hap Wan
As na Em i Bikpela Samting; Ol Samting i Soim Olsem Tok i Stret
Dispela em namba wan hap bilong 2-pela atikol long Wastaua i stori long ol askim em ol saveman i gat long yia em bagarap i bin painim Jerusalem bilong bipo. Long dispela 2-pela atikol, ol i bin skelim gut ol buk samting na ol tok bilong Baibel bilong kamapim ol bekim bilong ol askim em ol man i tingting planti long en.
“Ol saveman i tok Jerusalem i bin bagarap long yia 586 o 587 B.C.E.a Bilong wanem ol Witnes Bilong Jehova i tok Jerusalem i bagarap long 607 B.C.E.? Na i gat wanem as na yu mas save long dispela yia?”
EM TOK bilong wanpela man i save ritim nius bilong mipela. Bilong wanem yumi laik save long yia stret em King Nebukatnesar Namba 2 bilong Babilon i bin bagarapim Jerusalem? Namba wan as em olsem, dispela bagarap i bin kamapim bikpela senis long lain bilong God. Wanpela saveman i tok, “bikpela bagarap tru i bin kamap” long dispela taim. Long dispela yia, tempel i bin bagarap na pinis, em dispela tempel i bin stap 400 yia na ol man i save go long en bilong lotuim God i Gat Olgeta Strong. Wanpela man bilong raitim song i tok: “God, . . . ol i bin mekim nogut long dispela haus yu bin makim bilong yu yet, na haus i kamap doti olgeta. Na ol i bagarapim Jerusalem nogut tru.”—Song 79:1.b
Namba tu as em olsem, taim yu save long yia stret dispela “bikpela bagarap tru” i bin kamap na olsem wanem ol i bin kamapim bek lotu i tru long Jerusalem na dispela i truim tok profet bilong Baibel, dispela bai strongim yu long bilip tru long Tok Bilong God. Orait, bilong wanem ol Witnes Bilong Jehova i tok bagarap i kamap long 607 B.C.E., na planti saveman i tok 587 B.C.E.? Long wanem, Baibel yet i kamapim klia dispela samting.
Seventi Yia Bilong Husat?
Paslain long Jerusalem i bagarap, profet Jeremaia bilong Juda i tokaut long dispela haptaim em Baibel i kolim. Em i givim tok lukaut long “olgeta manmeri bilong Juda na Jerusalem” olsem: “Dispela graun olgeta bai i bagarap na i kamap ples nating tasol. Na dispela ol lain manmeri bai i stap olsem ol wokboi nating bilong king bilong Babilon inap 70 yia.” (Jeremaia 25:1, 2, 11) Profet i tok Jehova i tok moa olsem: “As bilong dispela tok mi Bikpela, mi givim long yupela, em i olsem. Mi makim pinis 70 yia bilong Babilon i stap gut. Na bihain long dispela, bai Babilon i bagarap. Na long dispela taim bai mi tingim yupela na bringim yupela i kam bek long Jerusalem, bilong inapim promis bilong mi.” (Jeremaia 29:10) Dispela 70 yia i bikpela samting olsem wanem? Na olsem wanem dispela haptaim i helpim yumi long makim stret yia em Jerusalem i bin bagarap?
Planti Baibel i tok 70 yia “bilong Babilon,” na ol i no tok “long Babilon.” Olsem na sampela saveman i tok dispela 70 yia i makim haptaim em gavman Babilon i mekim wok bos. Ol saveman i tok Babilon i bin bosim graun bilong Juda na Jerusalem inap 70 yia, kirap long yia 609 B.C.E. na i go inap long 539 B.C.E. taim ol birua i kisim biktaun bilong Babilon.
Tasol Baibel i soim olsem dispela 70 yia em haptaim we God i givim bikpela strafe long ol manmeri bilong Juda na Jerusalem, em ol i insait long wanpela kontrak bilong bihainim tok bilong em. (Kisim Bek 19:3-6) Taim ol i wok yet long mekim pasin nogut na i no tanim bel, God i tok: “Bai mi singautim wokman bilong mi, em King Nebukatnesar bilong Babilon. Na bai mi bringim ol dispela lain i kam bilong bagarapim dispela graun na bilong bagarapim ol arapela lain manmeri i stap klostu long dispela graun.” (Jeremaia 25:4, 5, 8, 9) Tru ol kantri i stap klostu bai kisim bagarap long han bilong Babilon, tasol Jeremaia i tok long bagarap bai painim Jerusalem na 70 yia em ol manmeri bilong en bai kalabus, na em i tok, “Bikpela i mekim save moa yet” long ol manmeri bilong mi, long wanem, “Jerusalem i bin mekim planti sin.”—Krai 1:8; 3:42; 4:6.
Olsem Baibel i tok, dispela 70 yia em haptaim ol Juda i kisim bikpela strafe na God i yusim ol Babilon long givim dispela strafe. Tasol God i tokim ol Juda: “Mi makim pinis 70 yia bilong Babilon i stap gut. Na bihain long dispela, . . . bai mi tingim yupela na bringim yupela i kam bek long Jerusalem.”—Jeremaia 29:10.
Seventi Yia i Kirap Long Wanem Taim?
Esra i bin stap bihain long taim we 70 yia long tok profet bilong Jeremaia i kamap tru pinis, na em i stori long King Nebukatnesar olsem: “King bilong Babilon i kisim ol manmeri i no bin dai long pait, na bringim ol i go kalabus long Babilon. Na ol Juda i stap olsem wokboi na wokmeri nating bilong ol king bilong Babilon i go inap long taim kantri Persia i kamap strong na i daunim kantri Babilon. Taim ol Israel i bin i stap long graun bilong ol, ol i no bin larim graun i malolo long olgeta namba 7 yia. Olsem na long taim ol i stap kalabus long Babilon, graun bilong ol i stap nating na i malolo inap 70 yia stret, bilong inapim dispela tok Bikpela i bin autim long maus bilong profet Jeremaia.”—2 Stori 36:20, 21.
Olsem na dispela 70 yia em i haptaim we graun bilong Juda na Jerusalem “i malolo.” Dispela i makim olsem ol i no ken mekim wok long graun, olsem planim kaikai o katim ol han bilong diwai wain. (Wok Pris 25:1-5) Lain bilong God i bin bikhet na ol i no larim graun i malolo long olgeta namba 7 yia, olsem na strafe bilong dispela sin em graun i mas malolo inap 70 yia.—Wok Pris 26:27, 32-35, 42, 43.
Orait, wanem taim stret graun bilong Juda i stap nating? Tupela taim Nebukatnesar i bringim ol Babilon i go pait long Jerusalem. Dispela 70 yia i kirap long wanem taim? Yumi save olsem dispela haptaim i no kirap long namba 1 taim Nebukatnesar i go banisim Jerusalem. Bilong wanem yumi tok olsem? Long dispela taim, maski Nebukatnesar i kisim planti Juda i go kalabus long Babilon, em i larim sampela i stap bek long Jerusalem. Na tu, em i larim dispela taun i stap yet. Ol dispela lain i stap bek long Juda em “ol man i sot tru long olgeta samting,” olsem na inap planti yia ol i yusim graun long planim kaikai samting bilong lukautim ol yet. (2 King 24:8-17) Tasol wantu bikpela senis tru i kamap.
Ol Juda i bikhet long gavman Babilon na dispela i mekim na ol Babilon i kam bek long Jerusalem. (2 King 24:20; 25:8-10) Ol i bagarapim na pinisim tru taun wantaim tempel holi bilong en, na kisim ol manmeri bilong en i go kalabus long Babilon. Insait long tupela mun, “olgeta arapela Juda i stap [yet] long dispela hap [Jerusalem], na ol ofisa bilong ami, olgeta i pret long ol Babilon. Olsem na ol i ranawe i go i stap long Isip.” (2 King 25:25, 26) Long dispela taim stret, long namba 7 mun bilong dispela yia long kalenda bilong ol Juda, em mun Tisri (namel long Septemba na Oktoba), graun bilong Juda i stat long stap nating na ol man i no mekim wok long en na nau em i kirap long malolo. Long rot bilong Jeremaia, God i givim tok long ol Juda i stap kalabus long Isip olsem: “Yupela yet i bin lukim olgeta samting nogut mi, Bikpela, mi bin mekim long Jerusalem na long olgeta taun bilong Juda. Nau ol i bagarap i stap, na i no gat man i stap long ol.” (Jeremaia 44:1, 2) Olsem na dispela samting i makim kirap bilong dispela 70 yia. Na em i wanem yia stret? Bilong save long dispela yia, yumi mas painimaut wanem taim dispela haptaim i pinis.
Seventi Yia i Pinis Long Wanem Taim?
Profet Daniel i bin stap long Babilon taim gavman bilong Persia i stat long bosim Babilon, na Daniel i kirap skelim ol det bilong painimaut wanem taim stret dispela 70 yia bai pinis. Em i tok: “Mi Daniel, mi wok long ritim ol buk bilong God. Na mi tingting long tok Bikpela i bin givim long profet Jeremaia. Em i tok Jerusalem i mas bagarap i stap inap 70 yia.”—Daniel 9:1, 2.
Esra i tingim ol tok profet bilong Jeremaia na em i tok olsem dispela “70 yia” bai pinis taim “Bikpela i kirapim tingting bilong [King Sairus bilong Persia] na em i mekim wanpela tok.” (2 Stori 36:21, 22) Orait, ol Juda i bin lusim kalabus long wanem yia? Dispela tok bilong larim ol i go fri i kamap long “namba wan yia bilong Sairus i stap king bilong kantri Persia.” (Lukim blok “Wanpela Bikpela Yia.”) Long 537 B.C.E. long mun Oktoba samting, ol Juda i go bek long Jerusalem bilong kirapim bek lotu i tru.—Esra 1:1-5; 2:1; 3:1-5.
Stori bilong Baibel long ol samting i kamap bipo i soim olsem dispela 70 yia i no wanpela tok piksa, nogat, em i makim haptaim bilong 70 yia stret na i pinis long 537 B.C.E. Sapos yumi stat long yia 537 B.C.E na kaunim 70 yia i go bek, bai yumi kamap long yia 607 B.C.E.
Sapos stori bilong Baibel i kamapim olsem Jerusalem i bin bagarap long 607 B.C.E., bilong wanem ol saveman i tok em i bin bagarap long 587 B.C.E.? Ol i kisim ol tok long tupela rait—rait bilong ol saveman long bipo na lista bilong Tolemi. Yu ting tok bilong ol dispela rait i stret moa winim ol tok bilong Baibel? Orait yumi ken skelim dispela samting.
Rait Bilong Ol Saveman—i Tru Olsem Wanem?
Ol saveman husat i bin stap klostu long taim Jerusalem i bin bagarap, ol i kamapim ol narapela narapela tok long wok king bilong ol king bilong Babilon.c (Lukim blok “Ol King Bilong Kantri Babilon.”) Stori bilong ol saveman long ol yia ol samting i bin kamap long en i no wankain long ol tok Baibel i mekim long dispela samting. Olsem wanem? Yumi ken bilip tru long ol dispela rait?
Wanpela saveman husat i bin stap klostu long taim bilong ol king bilong Babilon em Berosus, em i wanpela man Babilon na “pris bilong god Bel.” Buk em i bin raitim long yia 281 B.C.E. em Babyloniaca, i bin lus na ol narapela saveman i kamapim sampela hap tasol bilong dispela rait long ol buk bilong ol. Berosus i tok em i bin kisim ol tok bilong em long “ol buk em ol man i bin lukautim gut long Babilon.” Yu ting rait bilong Berosus i stret? Skelim dispela samting.
Berosus i tok King Senakerip bilong Asiria i bin kamap king bihain long “wok king bilong brata [bilong em]”; na “bihain long em, pikinini man bilong em [Esarhadon i stap king inap] 8-pela yia; na bihain Samuges [Samas-suma-ukin] i stap king inap 21 yia.” (III, 2.1, 4) Tasol ol rait bilong Babilon i stap paslain long taim bilong Berosus i tok, Senakerip i mekim wok king bihain long papa bilong em, Sargon Namba 2, na i no bihain long brata bilong em; Esarhadon i mekim wok king inap 12-pela yia na i no 8-pela yia; Samas-suma-ukin i stap king inap 20 yia na i no 21 yia. Saveman R. J. van der Spek i tok amamas long Berosus i skelim ol rait long Babilon, na em i tok: “Dispela i no pasim em long raitim sampela tok moa na kamapim tingting bilong em yet.”
Ol narapela saveman i ting olsem wanem long Berosus? Wanpela man husat i bin skelim gut ol wok bilong Berosus, nem bilong em, S. M. Burstein i tok: “Long bipo ol man i tingim Berosus olsem wanpela saveman.” Na Burstein i tok moa olsem: “Tasol wok bilong em i no inapim mak bilong saveman. Maski i gat hap hap tasol bilong buk Babyloniaca i stap, i gat planti popaia long en . . . I no stret long kain popaia olsem i kamap long wok bilong wanpela saveman, tasol Berosus i no bin tingting long mekim wok olsem wanpela saveman.”
Nau yu gat wanem tingting long ol dispela samting yumi skelim pinis? Yu ting ol yia em Berosus i kolim i stret? Na olsem wanem long ol narapela saveman em ol i kisim tok bilong ol long ol rait bilong Berosus? Yu ting yumi inap bilip tru long tok bilong ol saveman?
Lista Bilong Tolemi
Klodius Tolemi, em wanpela saveman bilong glasim ol sta na em i bin stap bihain long yia 100 C.E., em i bin raitim buk Royal Canon, na ol i bin yusim ol tok bilong dispela buk long sapotim dispela yia 587 B.C.E. Nem bilong ol king i stap long lista bilong Tolemi i givim tingting long ol saveman long ol yia ol samting i kamap long bipo, na tu, long Babilon.
Tolemi i raitim lista bilong em 600 yia bihain long Babilon i bagarap. So olsem wanem em i save long yia namba wan king i bin kirap mekim wok bilong em? Tolemi i tok olsem taim ol i skelim raun bilong ol sta na ol iklips, ol i “painimaut yia em Nabonasar i kirap mekim wok king,” em dispela namba wan king long lista bilong ol king. Olsem na Christopher Walker bilong British Museum i tok lista bilong Tolemi em i “wanpela rait nating bilong helpim ol saveman bilong glasim ol sta long kaunim ol yia” na em “i no bilong helpim ol saveman long save long wanem taim ol king i kirap mekim wok king na wanem taim ol i dai.”
Leo Depuydt, em man i save strongim tru ol rait bilong Tolemi, em i tok: “Kirap long bipo yet na i kam, ol man i bilip long lista bilong Tolemi i stori long wokabaut bilong ol sta, tasol dispela i no makim olsem tok bilong em i stret long olgeta samting i bin kamap bipo.” Profesa Depuydt i tok moa long dispela lista bilong ol king olsem: “Bilong save gut long wanem taim ol king bilong bipo [ol king bilong Babilon tu] i bin mekim wok king, yumi mas skelim lista bilong Tolemi wantaim ol narapela rait ol i bin katim long plet ston.”
Wanem ol dispela “rait ol i bin katim long plet ston” na i helpim yumi long skelim olsem lista bilong Tolemi i stret o nogat? Ol dispela rait i makim tu ol plet ston i gat ol stori bilong Babilon, lista bilong ol king, na stori bilong ol wok bisnis—ol saveman i stap long taim bilong ol king bilong Babilon ol i bin raitim ol dispela tok.7
Olsem wanem lista bilong Tolemi i wankain long ol tok i stap long ol dispela rait ol i katim long plet ston? Dispela blok daunbilo, “Olsem Wanem Lista Bilong Tolemi i Stret Wantaim Ol Rait Bilong Bipo?” i soim hap bilong lista bilong Tolemi na i skelim ol tok bilong en wantaim ol tok i stap long wanpela plet ston bilong bipo. Tolemi i kolim nem bilong 4-pela king tasol namel long King Kandalanu na King Nabonaidas bilong Babilon. Tasol Lista Bilong Ol King Bilong Uruk—em hap bilong ol rait i stap long plet ston—i kamapim olsem sevenpela man i bin mekim wok king namel long taim bilong King Kandalanu na King Nabonaidas. Olsem wanem? Wok king bilong ol i bin stap sotpela taim tasol na i no gat wok long ol man i tingim? Ol plet ston i kamapim stori bilong ol wok bisnis i soim olsem wanpela bilong ol dispela man i bin mekim wok king inap 7-pela yia.8
Ol rait i stap long ol plet ston i kamapim klia olsem paslain long Nabopolasar (namba 1 king bilong Babilon) i mekim wok king, narapela king (Asa-etel-ilani) i mekim wok king long Babilon inap 4-pela yia. Na tu, inap wanpela yia i no gat man i mekim wok king long dispela kantri.9 Lista bilong Tolemi i no stori long ol dispela samting.
Bilong wanem Tolemi i no raitim nem bilong sampela king? Em i ting ol i no winim mak bilong i stap king bilong Babilon.10 Olsem, em i no raitim nem bilong Labasi-Marduk, em wanpela king bilong Babilon. Tasol ol tok i stap long ol plet ston i kamapim olsem ol king em Tolemi i no raitim nem bilong ol, tru tru ol i bin mekim wok king long Babilon.
Ol man i ting ol tok i stap long lista bilong Tolemi em i stret. Tasol i gat sampela tok em ol i no bin raitim, olsem na yu ting i stret ol man i ken yusim dispela rait bilong skelim yia ol samting i bin kamap bipo?
Bikpela Tok Bilong Dispela Stori
Bilong pinisim tok: Baibel i tokaut stret olsem ol Juda i bin kalabus inap 70 yia. Planti samting i kamapim klia—na planti saveman tu i wanbel—olsem ol Juda i lusim kalabus na go bek long ples bilong ol long 537 B.C.E. Taim yumi stat long 537 B.C.E. na kaunim 70 yia i go bek, bai yumi kamap long 607 B.C.E., em yia Jerusalem i bin bagarap. Maski ol saveman na ol tok i stap long lista bilong Tolemi i no wanbel long dispela yia, i gutpela long skelim sapos tok bilong ol i tru o nogat. Tasol tru tru, tok bilong ol saveman na tok i stap long lista bilong Tolemi i no stori gut long ol samting olsem Baibel i stori long en.
I gat sampela moa askim olsem: Olsem wanem? Tru tru i no gat ol narapela stori bilong bipo bilong strongim tok bilong Baibel long Jerusalem i bin bagarap long yia 607 B.C.E.? Ol man husat i bin stap bipo na ol i lukim ol samting i kamap, olsem wanem tok ol i raitim long ol plet ston i strongim tok bilong Baibel? Yumi bai skelim ol dispela askim long narapela atikol i kamap bihain.
[Ol Futnot]
a Ol buk samting i stori long dispela tupela yia. Tasol long dispela atikol bai yumi kolim tasol yia 587 B.C.E. Dispela tok B.C.E. i makim ol yia paslain long Krais.
b Ol Witnes Bilong Jehova i bin prinim wanpela Baibel ol i bin tanim, em New World Translation of the Holy Scriptures. Tasol sapos yu no wanpela Witnes Bilong Jehova, ating yu laik lukim narapela Baibel taim yu skelim ol dispela tok bilong Baibel. Olsem na dispela stori na ol narapela i kam bihain long en i kamapim ol tok bilong Buk Baibel.
c Wok king bilong Babilon i bin kirap long taim bilong wok king bilong papa bilong Nebukatnesar, em Nabopolasar, na i go pinis long taim Nabonaidas i mekim wok king. Ol saveman i laik save gut long dispela haptaim bilong ol dispela king bilong Babilon, long wanem, bikpela hap bilong 70 yia i insait long en.
[Blok/Ol Piksa long pes 28]
WANPELA BIKPELA YIA
Ol man i kolim dispela yia 539 B.C.E. olsem yia we Sairus Namba 2 i daunim Babilon, taim ol i skelim ol dispela samting:
▪ Tok bilong ol saveman na ol rait long plet ston: Diodorus bilong Sisili (c. 80-20 B.C.E.) i tok Sairus i kamap king bilong Persia long “yia bilong Olimpik gem namba 55.” (Historical Library, Book IX, 21) Em long yia 560 B.C.E. Saveman Grik Herodotus (c. 485-425 B.C.E.) i tok ol i bin kilim i dai Sairus “bihain long em i wok king inap 29 yia,” dispela i makim olsem em i bin dai long yia 530 B.C.E. taim em i mekim wok king inap 30 yia. (Histories, Book I, Clio, 214) Ol rait long plet ston i soim olsem Sairus i bin bosim Babilon inap 9-pela yia paslain long em i dai. Olsem na sapos yumi kirap long 530 B.C.E. na kaunim 9-pela yia i go bek, bai yumi kamap long yia 539 B.C.E., em yia Sairus i bin daunim Babilon.
Rait long plet ston i makim stret yia: Wanpela plet ston bilong Babilon i gat rait long en (BM 33066) i tokaut stret olsem Sairus i dai long yia 530 B.C.E. Dispela plet ston i stori long wokabaut bilong mun na ol sta, na em i stori long tupela taim mun i bin pasim ai bilong san, olsem iklips, na dispela i bin kamap long namba 7 yia bilong wok king bilong Kambises Namba 2, em pikinini man bilong Sairus husat i bin kisim ples bilong em. Ol man long Babilon i bin lukim dispela tupela iklips long Julai 16, 523 B.C.E. na long Janueri 10, 522 B.C.E., olsem na i stret long tok olsem mun Epril samting bilong yia 523 B.C.E., em kirap bilong namba 7 yia bilong wok king bilong Kambises. Dispela i makim olsem yia 529 B.C.E. em namba wan yia bilong em long mekim wok king. Olsem na laspela yia bilong Sairus long mekim wok king em 530 B.C.E., dispela i makim olsem 539 B.C.E. em namba wan yia Sairus i kirap long bosim Babilon.
[Kredit Lain]
Tablet: © The Trustees of the British Museum
[Blok long pes 31]
BIKPELA TOK
▪ Planti taim ol saveman i tok Jerusalem i bagarap long yia 587 B.C.E.
▪ Ol yia em Baibel i stori long ol samting i bin kamap i soim tru olsem Jerusalem i bin bagarap long yia 607 B.C.E.
▪ Ol saveman i save kisim tok bilong ol long ol rait bilong sampela saveman na long lista bilong Tolemi.
▪ Ol rait bilong ol saveman i gat ol bikpela popaia long en na sampela tok bilong en i no stret wantaim ol rait i stap long ol plet ston.
[Blok long pes 31]
Sampela Tok Moa
1. Babyloniaca (Chaldaeorum Historiae), Book One, 1.1.
2. Studies in Ancient Near Eastern World View and Society, pes 295.
3. The Babyloniaca of Berossus, pes 8.
4. Almagest, III, 7, translated by G. J. Toomer, in Ptolemy’s Almagest, published 1998, pes 166. Tolemi i save olsem ol saveman bilong skelim ol sta long Babilon i yusim matematiks bilong “skelim” taim ol iklips i bin kamap bipo na wanem taim ol bai kamap gen, long wanem, ol i painimaut olsem wanpela kain iklips i save kamap bihain long olgeta 18 yia.—Almagest, IV, 2.
5. Mesopotamia and Iran in the Persian Period, pes 17-18.
6. Journal of Cuneiform Studies, Volium 47, 1995, pes 106-107.
7. Rait long plet ston em wanpela kain rait we man i save yusim naip samting bilong katkatim ston na raitim ol tok long en.
8. Sin-sara-iskun i mekim wok king inap 7-pela yia, na 57 rait ston bilong dispela king i stori long wok bisnis bilong em, na ol i bin kirap raitim dispela ston insait long 7-pela yia em i bin mekim wok king. Lukim Journal of Cuneiform Studies, Volium 35, 1983, pes 54-59.
9. Rait ston i stori long wok bisnis C.B.M. 2152, ol i bin kirap raitim long namba 4 yia bilong Asa-etel-ilani. (Legal and Commercial Transactions Dated in the Assyrian, Neo-Babylonian and Persian Periods—Chiefly From Nippur, by A.T. Clay, 1908, pes 74.) Na tu, Harran Inscriptions of Nabonidus, (H1B), I, lain 30, i putim nem bilong em paslain long Nabopolasar. (Anatolian Studies, Vol. VIII, 1958, pes 35, 47.) Long ol taim i no gat king, lukim Chronicle 2, line 14, bilong Assyrian and Babylonian Chronicles, pes 87-88.
10. Sampela saveman i tok Tolemi i no raitim nem bilong sampela king—em i raitim nem bilong ol king bilong Babilon tasol—long wanem, ol dispela king i holim biknem olsem “King Bilong Asiria.” Tasol taim yu skelim blok long pes 30, bai yu lukim olsem lista bilong Tolemi i gat nem bilong ol king i gat dispela biknem olsem “King Bilong Asiria.” Ol rait ston i stori long bisnis, ol pas i stap long ol rait ston, na ol narapela rait i kamapim klia olsem Asa-etel-ilani, Sin-sumu-lisi, na Sin-sara-iskun i bin bosim Babilon.
[Sat/Piksa long pes 29]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
OL KING BILONG KANTRI BABILON
Sapos tok bilong ol dispela saveman i stret, bilong wanem tok bilong ol i no wankain?
Ol King
Nabopolasar
BEROSUS c. 350-270 B.C.E. (21)
POLIHISTA 105-? B.C.E. (20)
JOSIFAS 37-?100 C.E. (—)
TOLEMI c. 100-170 C.E. (21)
Nebukatnesar II
BEROSUS c. 350-270 B.C.E. (43)
POLIHISTA 105-? B.C.E. (43)
JOSIFAS 37-?100 C.E. (43)
TOLEMI c. 100-170 C.E. (43)
AmelMarduk
BEROSUS c. 350-270 B.C.E. (2)
POLIHISTA 105-? B.C.E. (12)
JOSIFAS 37-?100 C.E. (18)
TOLEMI c. 100-170 C.E. (2)
Neriglisar
BEROSUS c. 350-270 B.C.E. (4)
POLIHISTA 105-? B.C.E. (4)
JOSIFAS 37-?100 C.E. (40)
TOLEMI c. 100-170 C.E. (4)
LabasiMarduk
BEROSUS c. 350-270 B.C.E. (9 months)
POLIHISTA 105-? B.C.E. (—)
JOSIFAS 37-?100 C.E. (9 months)
TOLEMI c. 100-170 C.E. (—)
Nabonaidas
BEROSUS c. 350-270 B.C.E. (17)
POLIHISTA 105-? B.C.E. (17)
JOSIFAS 37-?100 C.E. (17)
TOLEMI c. 100-170 C.E. (17)
(#) = Ol yia em ol king i mekim wok king na ol saveman i raitim
[Kredit Lain]
Photograph taken by courtesy of the British Museum
[Sat/Ol Piksa long pes 30]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
OLSEM WANEM LISTA BILONG TOLEMI I STRET WANTAIM OL RAIT BILONG BIPO?
Tolemi i no kolim nem bilong sampela king. Bilong wanem?
LISTA BILONG TOLEMI
Nabonasar
Nabu-nadin-seri (Nadinu)
Mukin-seri na Pul
Uluiau (Salmaneser V)
“King Bilong Asiria”
Merodak-baladan
Sargon II “King Bilong Asiria”
Namba Wan Haptaim i No Gat King
Bel-ibni
Asa-nadin-sumi
Negal-usesip
Musesip-Marduk
Namba Tu Haptaim i No Gat King
Esarhadon “King Bilong Asiria”
Samas-suma-ukin
Kandalanu
Nabopolasar
Nebukatnesar
Amel-Marduk
Neriglisar
Nabonaidas
Sairus
Kambises
LISTA BILONG OL KING BILONG URUK I STAP LONG OL RAIT BILONG BIPO
Kandalanu
Sin-sumu-lise
Sin-sara-iskun
Nabopolasar
Nebukatnesar
Amel-Marduk
Neriglisar
Labasi-Marduk
Nabonaidas
[Piksa]
Ol stori bilong Babilon i hap bilong ol rait ol i bin katim long plet ston we i helpim yumi long luksave olsem lista bilong Tolemi i stret tru
[Kredit Lain]
Photograph taken by courtesy of the British Museum
[Piksa Kredit Lain long pes 31]
Photograph taken by courtesy of the British Museum