Mi Bilip na Wet Long Jehova Kirap Long Taim Mi Yangpela Yet
Em stori bilong Rudolf Graichen
Taim mi gat 12-pela krismas tasol, bikpela hevi i painim famili bilong mi wantu tasol. Pastaim ol i kalabusim papa bilong mi. Bihain long en, ol i kam holim mi wantaim susa bilong mi na salim mipela i go sindaun wantaim ol man em mipela i no save long ol. Bihain ol lain Gestapo [wanpela lain polis bilong Hitler] i holim mitupela mama. Ol i putim mi long haus kalabus, na ol i salim mama i go long wanpela banis kalabus.
OL DISPELA samting i olsem kirap bilong wanpela taim bilong bikpela hevi i painim mi taim mi yangpela yet na mi stap wanpela Witnes Bilong Jehova. Dispela lain Gestapo bilong ol Natsi, na bihain long en ol Stasi [em wanpela lain polis] bilong Is Jemani, ol i wok strong long subim mi long lusim God. Inap 50 yia pinis mi mekim wok bilong em, olsem na nau mi inap mekim wankain tok olsem man bilong raitim Song, em i tok: “Ol birua i bin wok long mekim nogut tru long mi long taim mi yangpela yet i kam inap nau. Tasol ol i no winim mi.” (Song 129:2) Mi tenkyu tru long Jehova!
Mama i bin karim mi long Jun 2, 1925, long liklik taun Luka klostu long Laipsik, Jemani. Taim mi no kamap yet, papamama bilong mi, em Alfred na Teresa, ol i bin kaunim ol buk samting bilong ol Sumatin Bilong Baibel, em nem bilong ol Witnes Bilong Jehova long dispela taim bipo, na tupela i pilim olsem dispela tok em tok tru bilong Baibel. Long olgeta de mi save lukluk long ol piksa bilong ol stori bilong Baibel em tupela i pasim long banis insait long haus bilong mipela. Wanpela em i piksa bilong weldok wantaim sipsip, na pikinini meme wantaim lepat, na pikinini bulmakau wantaim laion—olgeta i stap isi wantaim, na wanpela liklik manki i bosim ol. (Aisaia 11:6-9) Ol dispela kain piksa i pas strong long tingting bilong mi na mi inap tingim yet.
Long olgeta taim i gat rot, papamama i save kisim mi i go wantaim ol taim ol i mekim ol wok wantaim kongrigesen. Olsem: Long Februeri 1933, sampela de bihain long taim Hitler i kamap bos bilong Jemani, kongrigesen i soim wanpela piksa long ol man long liklik taun bilong mipela, nem bilong piksa em “Photo-Drama of Creation,” i gat piksa slait na piksa wokabaut na ol toktok bilong en. Mi gat 7-pela krismas tasol na mi amamas tru long sindaun baksait long wanpela trak na ol i draiv i go long ol rot bilong taun na toksave long ol man long dispela piksa bai kamap! Long dispela taim na long ol narapela taim olsem, ol brata i mekim gutpela pasin long mi na mi pilim olsem mi mekim ol wok bilong helpim kongrigesen, maski mi liklik manki tasol. Olsem na kirap long taim mi liklik yet, Jehova i skulim mi, na Tok bilong em, em Baibel, i stiaim tingting bilong mi.
Mi Lain Long Bilip na Wet Long Jehova
Ol Kristen i no save insait long ol samting bilong dispela graun, olsem na ol Witnes Bilong Jehova i strong long bihainim dispela pasin na ol i no insait long ol wok politik bilong ol Natsi. Dispela i mekim na long 1933 ol Natsi i wokim sampela lo i tambuim mipela long autim tok, na bung wantaim, na kaunim ol buk samting bilong mipela i kamapim ol tok bilong Baibel. Long 1937 ol Gestapo i holim olgeta brata long kongrigesen bilong mipela, na papa bilong mi tu. Mi bel hevi stret long dispela samting. Papa i kisim 5-pela yia long kalabus.
Nau i gat bikpela hatwok tru long mipela famili. Tasol kwiktaim mipela i lain long bilip na wet long Jehova. Wanpela taim mi lusim skul na kam bek long haus na mama i wok long kaunim Wastaua. Em i laik redim kwik kaikai bilong mi, olsem na em i putim Wastaua antap long wanpela liklik kabot. Orait mitupela i kaikai pinis na taim mipela i rausim ol plet samting long tebol, wanpela man i paitim strong dua. Em wanpela plisman na em i laik sekim haus, nogut i gat sampela buk samting bilong Baibel insait. Mi pret nogut tru.
Long dispela de, ples i hat nogut tru, olsem na pastaim plisman i rausim hat bilong em na putim antap long wanpela tebol. Orait nau em i kirap sekim ol samting long haus. Taim em i lukluk aninit long tebol, hat bilong em i wok long pundaun. Olsem na kwiktaim mama i kisim na putim antap long kabot, antap stret long dispela Wastaua! Plisman i sekim olgeta hap bilong haus, tasol em i no painim wanpela buk samting. Tasol em i no bin tingting long lukluk aninit long hat bilong em. Taim em i redi long go, em i tok sori long mama na em i putim han long baksait na em i kisim hat bilong em. Man! Nau bel bilong mi i gutpela!
Ol kain samting olsem i lainim mi long karim hevi bilong sampela bikpela traim tru bai kamap bihain. Olsem: Long skul ol i strong long mi mas go insait long wanpela lain ol i kolim Hitler Yut, em ol i save skulim ol pikinini long ol pasin olsem bilong ami na ol bilip na tingting bilong ol Natsi. Sampela tisa i putim mak olsem ol i laik bai olgeta sumatin bilong ol i insait long dispela kain skul. Ating tisa bilong mi, em Mista Schneider, em i bel hevi, long wanem, em i no winim dispela mak olsem ol narapela tisa bilong dispela skul—em i sot long wanpela sumatin. Dispela sumatin em mi tasol.
Wanpela taim Mista Schneider i tokaut long olgeta sumatin long klas: “Yupela ol manki, harim. Tumora klas bilong yumi bai i raun liklik.” Olgeta sumatin i amamas long dispela. Orait nau em i tok: “Yupela olgeta i mas putim bilas bilong ol Hitler Yut na taim yumi mats long ol rot, olgeta man i ken save yupela i gutpela lain manki bilong Hitler.” Orait long moningtaim ol manki i kam long skul na olgeta i putim bilas bilong Hitler Yut—mi tasol nogat. Orait tisa i singautim mi i go sanap long ai bilong klas na em i tokim mi: “Lukluk raun long ol narapela manki na nau lukluk long yu yet.” Na em i tok: “Mi save papamama bilong yu i rabis na ol i no inap baim ol dispela kain klos bilong yu, tasol mi laik bai yu kam lukim wanpela samting.” Em i kisim mi i go long tebol bilong em na em i opim kabot aninit na i tok: “Mi laik givim dispela nupela yunifom long yu. Em i naispela tru, a?”
Maski mi mas i dai, mi no inap tru long putim bilas bilong ol Natsi. Taim tisa bilong mi i lukim olsem mi no laik putim, em i belhat na olgeta manki long klas i singaut long mi bilong mekim olsem ol i no orait long pasin mi mekim. Orait nau tisa i kisim mipela i go raun, tasol em i laik haitim mi, olsem na mi mas wokabaut namel tru long olgeta narapela manki i bin putim bilas bilong ol. Tasol planti man long taun ol inap lukim mi, long wanem, mi wanpela tasol i no putim bilas. Olgeta man i save mi wantaim papamama i Witnes Bilong Jehova. Mi tenkyu long Jehova, em i bin strongim mi long ol samting bilong spirit taim mi yangpela yet.
Ol i Mekim Nogut Moa Long Mipela
Wanpela taim long 1938, ol polis i kisim mi wantaim susa bilong mi long skul na ol i putim mipela long polis-ka na bringim mipela i go long wanpela skul long Statroda, em i skul bilong stretim ol bikhetmanki, na em i longwe olsem 80 kilomita. Bilong wanem ol i mekim olsem? Long wanem, kot i tok papamama i wok long pulim mipela long bihainim tingting bilong ol, olsem na mitupela i mas lusim ol na kamap pikinini Natsi. I no longtaim na ol lain i bosim dispela skul i lukim olsem mi wantaim susa bilong mi i save daun long ol na bihainim tok bilong ol, tasol mipela i strong long bihainim pasin Kristen na mipela i no insait long ol samting bilong dispela graun. Bosmeri bilong skul i pilim tru gutpela pasin bilong mipela na em i laik bungim mama bilong mipela. Ol i no save larim ol papamama i kam, tasol bos bilong skul i orait long mama i ken i kam lukim mipela. Mi na susa na mama, mipela i amamas tru na mipela i tenkyu long Jehova, em i bin wokim rot long mipela i ken bung wantaim na narapela i ken strongim bel bilong narapela inap wanpela de olgeta. Em samting mipela i mas kisim tru.
Mipela i stap long dispela skul inap olsem 4-pela mun. Bihain ol i salim mipela i go i stap wantaim wanpela famili long Pana. Dispela famili i kisim toksave olsem mipela i mas i stap longwe long famili bilong mipela. Ol i tambuim mama long kam lukim mipela. Tasol long wan wan taim em i painim rot bilong bungim mipela. Long ol dispela taim em i wok strong long putim tingting long bel bilong mipela olsem mipela mas i stap gut long Jehova, maski Jehova i larim wanem kain traim na hevi i painim mipela.—1 Korin 10:13.
Na tru tumas, ol traim i kamap. Long Disemba 15, 1942, taim mi gat 17 krismas tasol, ol lain Gestapo i kam holim mi na ol i putim mi long wanpela ples kalabus long Gera. Inap wanpela wik samting bihain, ol i holim mama tu na em i kalabus wantaim mi long dispela ples kalabus. Mi no winim yet 18 krismas, olsem na ol i no inap putim mi long kot. Olsem na mi wantaim mama i stap 6-pela mun long dispela ples na kot i wetim taim bilong mi long kisim 18 krismas. Long de stret mi kisim 18 krismas, mitupela mama i kamap long kot.
Kot i kirap na wantu em i pinis. Long dispela taim mi no save olsem mi no inap lukim moa mama bilong mi. Mi tingim laspela taim mi lukim em—em i sindaun wantaim mi long wanpela bang long haus kot. Kot i tok mitupela i gat rong, na ol i makim mi long i stap 4-pela yia long kalabus, na mama i kisim wanpela yia hap.
Long dispela taim bipo i gat planti tausen Witnes Bilong Jehova i stap long ol haus kalabus na ol banis kalabus. Tasol ol i salim mi i go long wanpela haus kalabus long Stolbek, na i no gat narapela Witnes long en, mi wanpela tasol. Ol i kalabusim mi i stap wanpis inap wanpela yia samting, tasol Jehova i stap wantaim mi. Taim mi manki yet mi wok long kisim pasin bilong laikim tumas Jehova, na dispela i as na mi no dai long ol samting bilong spirit.
Long Me 9, 1945, taim mi winim tupela yia hap long kalabus, mipela ol kalabus i kisim wanpela gutpela tok—pait i pinis! Long dispela de yet mi lusim kalabus. Mi wokabaut inap 110 kilomita i go bek long haus bilong mi. Taim mi kamap mi gat sik, long wanem, mi wokabaut longwe na mi no gat kaikai. Inap sampela mun bihain mi kamap orait gen.
Taim mi kamap long ples, mi harim sampela tok i bagarapim tru bel bilong mi. Namba wan tok mi harim, em bilong mama bilong mi. Taim em i stap wanpela yia hap long kalabus, ol Natsi i tokim em long raitim nem bilong em long wanpela pepa i tokaut olsem em i no bilip moa long Jehova. Em i no laik mekim olsem. Orait ol Gestapo i kisim em i go long wanpela banis kalabus bilong ol meri, long Ravensbruk. Taim em i stap long dispela hap, em i dai long sik taifas klostu long taim pait i pinis. Em i wanpela Kristen i gat strongpela bel tru—em i bin wok strong tru long holimpas bilip, na em i no les na lusim bilip. Mi laik bai Jehova i ken tingim em.
Na mi harim sampela tok long bikbrata bilong mi, Werner, em i no bin givim bel long Jehova. Em i bin go insait long ami bilong Jemani na em i dai long pait long hap bilong Rasia. Orait, olsem wanem long papa bilong mi? Em i lusim kalabus na kam bek long ples, tasol sori tru, em i bin mekim wanpela samting em wan wan Witnes tasol i bin mekim—em i raitim nem bilong em long dispela pepa nogut i tokaut olsem em i lusim bilip bilong em. Taim mi bungim em, pes bilong em i no amamas na em i no toktok, na i olsem tingting bilong em i paul.—2 Pita 2:20.
Liklik Hap Taim Bilong Wok Strong
Long Mas 10, 1946, mi go long wanpela kibung long Laipsik, em i namba wan kibung bilong mi bihain long pait. Mi amamas tru taim ol i tok ol bai i wokim baptais long dispela de stret! Mi bin givim bel olgeta long Jehova inap planti yia paslain long dispela taim, tasol dispela em i namba wan taim mi gat rot long kisim baptais. Mi no inap lusim tingting long dispela de.
Long Mas 1, 1947, taim mi mekim wok painia inap wanpela mun pinis, Sosaiti i singautim mi i go wok long Betel, long Magdabek. Ol bom i bin bagarapim ol ofis bilong Sosaiti, na ol i laik stretim bek. Mi amamas long mi ken insait long dispela wok! Bihain ol i makim mi bilong mekim wok painia salim long taun Witenbege. Long sampela mun, mi winim 200 aua long autim gutnius bilong Kingdom bilong God long ol man. Mi amamas tru long i stap fri gen—no gat pait, na ol i no mekim nogut long mipela, na no gat kalabus!
Tasol sori tru, mi no stap fri longtaim. Taim pait i pinis ol i brukim Jemani, na hap mi sindaun long en, em ol Komyunis i bosim. Long Septemba 1950, ol lain polis bilong Is Jemani ol i kolim Stasi, ol i kirap na holim ol brata. Tok ol i sutim long mi long kot em i kranki stret. Kot i tok, mi mekim wok bilong gavman bilong Amerika olsem man bilong lukstil long ol samting bilong dispela kantri. Ol i salim mi i go long wanpela haus kalabus nogut tru bilong ol Stasi long Brandenbek.
Ol Brata Spirit i Strongim Mi
Long dispela haus kalabus, ol Stasi i no larim mi i slip long san. Orait long nait ol i save sutim ol askim long mi i go tulait. Ol i mekim nogut long mi olsem inap long sampela de, na bihain mi kisim nogut moa yet. Wanpela taim long moningtaim, ol i no kisim mi i go bek long rum bilong mi; ol i kisim mi i go long wanpela rum nogut tru ol i kolim U-Boot Zellen (ol man i kolim olsem rum sabmarin, long wanem, ol dispela rum kalabus i stap daunbilo tru). Ol i opim wanpela olpela dua ain i ros pinis na ol i tokim mi long go insait. Mi mas kalapim wanpela samting olsem banis. Orait taim mi putim lek i go daun long plua, nau mi save, i gat wara i karamapim olgeta hap bilong plua. Nau ol i pasim dua strong na em i pairap nogut tru. I no gat lait insait, na i no gat windo. Ples i tudak olgeta.
Dispela wara long plua i mekim na mi no inap sindaun o slip. I olsem mi wet longtaim tru, na bihain ol i kisim mi i go bek bilong sutim gen ol askim long mi, na ol i sutim ol strongpela lait tru long mi. Tupela kain strafe i nogut tru—bilong sanap long wara inap wanpela de olgeta long ples tudak, na bilong i stap aninit long ol dispela strongpela lait em ol i sutim long mi long nait i go inap tulait.
Sampela taim ol i tok long sutim mi long gan. Inap sampela taim ol i wok long sutim ol askim long mi, na wanpela taim long moningtaim wanpela ofisa long ami bilong Rasia i gat bikpela namba em i kam lukim mi. Rot i op na mi inap tokim em olsem lain Stasi bilong Jemani i mekim nogut tru long mi, winim lain Gestapo bilong ol Natsi. Mi tokim em olsem taim ol Witnes Bilong Jehova i stap aninit long gavman Natsi, ol i no bin insait long pait o ol wok politik samting bilong dispela gavman, na ol i mekim wankain pasin aninit long gavman Komyunis, na long olgeta hap bilong graun mipela i no save insait long ol wok politik. Na mi tokim em, planti man nau ol i ofisa bilong lain Stasi, bipo ol i insait long lain Hitler Yut, na ating taim ol i insait long dispela lain bipo, ol i bin lain long mekim nogut tru long ol man i no gat asua. Taim mi toktok, skin bilong mi i guria, long wanem, mi kol tumas, na mi hangre na skin bilong mi i no gat strong moa.
Tasol dispela ofisa bilong Rasia i no kros long mi, nogat. Em i karamapim wanpela blanket long skin bilong mi, na em i mekim gut long mi. Bihain liklik ol i kisim mi i go long wanpela rum i gutpela liklik. Sampela de bihain, ol i putim mi long han bilong ol kot bilong Jemani. Taim mi wetim kot, mi amamas long i stap long wanpela rum kalabus wantaim 5-pela narapela Witnes. Mi bin karim bikpela pen na hevi tru taim ol i mekim nogut long mi, tasol nau mi stap wantaim ol brata spirit bilong mi na mi kisim nupela strong!—Song 133:1.
Long kot ol i tok mi save mekim wok olsem lukstil bilong helpim narapela gavman, na ol i makim mi long kalabus inap 4-pela yia. Sampela i ting dispela i no bikpela strafe tumas, long wanem, sampela brata i bin kisim 10-pela yia samting long kalabus. Ol i putim mi long wanpela haus kalabus i gat ol strongpela lo tru na planti woda bilong was long ol kalabus. Mi ting wanpela liklik rat tu i no inap i go ausait o kam insait long dispela haus kalabus, olsem na yumi man i no inap tru. Tasol Jehova i helpim mi na sampela brata i gat strongpela bel ol inap salim hait wanpela Baibel olgeta i kam long mi. Mi brukim dispela Baibel i go long ol wan wan liklik buk na mi tilim i go long ol narapela brata i stap kalabus long dispela ples.
Mipela i mekim olsem wanem? Em i hatwok tru. I gat wanpela taim tasol mipela inap bungim ol narapela narapela brata, em long taim ol i kisim mipela i go long ples waswas long olgeta tupela tupela wik. Wanpela taim mi waswas i stap na wanpela brata i tok isi tru long yau bilong mi olsem em i bin haitim sampela hap bilong Baibel insait long taul bilong em. Taim mi waswas pinis mi no ken kisim taul bilong mi—mi mas kisim taul bilong em.
Wanpela woda i lukim dispela brata i toktok isi long yau bilong mi na em i paitim brata nogut tru long hap diwai. Olsem na mi mas kisim hariap dispela taul na go namel long ol narapela kalabus. Gutpela tru ol woda i no lukim ol dispela pes bilong Baibel mi holim. Sapos ol i lukim, bai mipela i no inap kisim ol dispela kaikai bilong spirit. Planti taim ol kain samting olsem i painim mipela. Taim mipela i laik kaunim Baibel, oltaim mipela mas hait na mekim, na sapos ol i lukim mipela, bai mipela i kisim nogut. Tok bilong aposel Pol i sutim stret mipela, em i tok: “Yupela i mas stap redi na was gut.”—1 Pita 5:8.
Gavman i tingting long salim mipela sampela i go i stap liklik taim tasol long ol narapela narapela haus kalabus. I gat wanem as bilong en, em mipela i no save. Insait long 4-pela yia, ol i salim mi i go long tenpela narapela narapela haus kalabus. Tasol long olgeta taim mi inap painim sampela brata. Mi laikim tumas ol dispela brata, na bel bilong mi i hevi tru taim mi mas lusim ol na go long narapela haus kalabus.
Orait bihain ol i salim mi i go long Laipsik, na long dispela hap yet mi lusim kalabus. Dispela woda i bin lusim mi i go, em i no tok gutbai; em i tok: “Liklik taim bai mipela i lukim yu gen.” Long tingting nogut bilong em, em i laik bai mi kalabus gen. Planti taim mi save tingting long Song 124:2, 3, em i tok: “Bipo ol man i belhat long yumi, na ol i pait long yumi. Na sapos Bikpela i no bin helpim yumi, ol birua inap bagarapim yumi tru long belhat bilong ol.”
Jehova i Save Kisim Bek Ol Gutpela Wokboi Bilong Em
Nau mi stap fri gen. Susa bilong mi Ruth, na Sista Herta Schlensog, tupela i wetim mi long dua bilong banis. Long olgeta yia mi stap kalabus, Herta i bin salim liklik mekpas kaikai long mi long olgeta mun. Mi bilip tru olsem sapos em i no bin salim dispela kaikai i kam, bai mi dai insait long haus kalabus. Mi laik bai Jehova i ken tingim em.
Kirap long taim mi lusim kalabus na i kam inap nau, Jehova i bin mekim gut long mi na mi kisim planti gutpela wok. Mi kirap mekim gen wok painia salim long Gronau, Jemani, na mi mekim wok wasman sekit long hap bilong ol bikpela maunten bilong Jemani. Bihain ol i singautim mi i go long namba 31 klas bilong Wastaua Baibel Skul Bilong Gileat, em bilong lainim man long kamap misineri. Bung bilong winim skul i kamap long Yanki Stediam long taim bilong kibung intenesenel bilong ol Witnes Bilong Jehova long 1958. Mi kisim gutpela wok bilong givim tok long bikpela lain brata sista ol i sindaun, na mi kamapim stori bilong sampela samting i bin painim mi.
Bihain long dispela bung bilong winim skul, ol i salim mi i go mekim wok misineri long Sili. Long dispela hap mi kirap mekim gen wok wasman sekit, long hap saut tru bilong Sili—i olsem ol i salim mi i go long arere tru bilong graun. Long 1962 mi maritim Patsy Beutnagel, em wanpela naispela misineri bilong San Antonio, Teksas, long Yunaitet Stets. Mi kisim bikpela amamas long mekim wok bilong Jehova wantaim em inap planti yia.
Mi winim pinis 70 krismas, na insait long dispela taim mi kisim planti amamas na planti hevi. Man bilong raitim Song i tok: “Planti hevi i save kamap long stretpela man, tasol Bikpela i save helpim em na ol dispela hevi i no daunim em.” (Song 34:19) Long 1963, taim mi stap yet long Sili, liklik pikinini meri bilong mitupela Patsy em i dai. Bihain bikpela sik i painim Patsy, olsem na mipela i go sindaun long Teksas. Taim em i gat 43 krismas tasol, em i dai. Planti taim mi save beten askim Jehova long tingim dispela naispela meri bilong mi.
Nau mi gat sik na mi lapun pinis, tasol mi save mekim wok painia oltaim na mi wanpela elda long Bradi, long Teksas. Tru, i stap bilong mi long bipo i gat planti hevi long en, na ating bihain bai i gat sampela traim moa i painim mi na mi mas winim. Tasol mi inap mekim wankain tok olsem man bilong raitim Song, em i tok: “God, yu bin skulim mi long taim mi liklik yet na i kam inap long nau, na mi save tokaut yet long ol gutpela gutpela samting yu bin mekim.”—Song 71:17.
[Ol Piksa long pes 23]
(1) Nau mi save mekim wok elda na wok painia oltaim, (2) mi wantaim Patsy, klostu long taim mitupela i marit, (3) long klas-rum bilong Mista Schneider, (4) mama bilong mi, Teresa, em i bin dai long Ravensbruk