Laip Stori
Mipela i Mekim Pait Bilong i Stap Strong Long Ol Samting Bilong Spirit
Stori bilong Rolf Brüggemeier
Namba wan pas mi kisim taim mi bin i stap long kalabus i kam long wanpela pren. Em i toksave long mi olsem polis i holim tu mama na ol liklik brata bilong mi—Peter, Jochen, na Manfred. Dispela samting i mekim na tupela liklik susa bilong mipela i no gat papamama o ol brata. Bilong wanem ol bikman bilong Is Jemani i mekim nogut long famili bilong mi? Wanem samting i helpim mipela long stap strong long ol samting bilong spirit?
WOL WOA 2 i pinisim tru bel isi bilong mipela ol pikinini; mipela wan wan i lukim tru ol samting nogut em woa i kamapim. Papa i insait long ami bilong Jemani na ol birua i kisim em, na em i dai olsem wanpela kalabusman bilong woa. Dispela i mekim na Mama, nem bilong em Berta, i mas lukautim mipela olgeta 6-pela pikinini, krismas bilong mipela i kirap long 1 i go 16.
Lotu Mama i save go long en i mekim em i bel hevi tru long lotu, na dispela i mekim na em i no laik harim moa ol tok long God. Tasol wanpela taim long 1949, wanpela meri nem bilong em Ilse Fuchs, i kam long haus bilong mipela na i toktok wantaim mipela long Kingdom Bilong God. Ol askim na tok em i kamapim i kirapim tru tingting bilong Mama. Mama i stadi long Baibel na dispela i mekim na nau em inap wetim gutpela samting bai kamap.
Tasol pastaim mipela ol pikinini man i gat tupela tingting. Ol Natsi na bihain ol Komiunis, i bin mekim planti gutpela tok promis tasol ol i no bin truim. Olsem na mipela i no bilip long ol nupela tok promis, tasol tingting bilong mipela i senis taim mipela kisim save olsem sampela Witnes i bin stap long ol kalabus nogut, long wanem, ol i no laik sapotim ol samting bilong woa. Mitupela Peter wantaim Mama i kisim baptais long yia bihain.
Liklik brata bilong mi, Manfred tu i kisim baptais, tasol em i no putim tok i tru i go daun long bel. Taim lain Komiunis i tambuim wok bilong mipela long 1950, ol Stasi—em ol lain polis i save mekim wok hait na ol i gat nem long mekim nogut long ol man—i subim Manfred long tokaut long ples mipela i save mekim ol miting long en na em i tokaut long dispela samting. Dispela i mekim na ol i holim Mama na ol arapela brata bilong mi.
Mekim Wok Long Taim i Gat Tambu
Ol i tambuim wok bilong mipela, olsem na long pasin hait mipela i mas kisim ol buk na nius bilong Baibel i kam insait long Is Jemani. Mi save go kisim ol nius samting long hap wes bilong Berlin we i no gat tambu long wok bilong mipela na kisim i kam insait long Is Jemani. Mi bin abrusim polis planti taim, tasol long Novemba 1950, ol i holim mi.
Lain Stasi i putim mi long rum kalabus i stap aninit long graun na i no gat windo long en. Long san ol i no save larim mi slip na long nait ol i save givim planti askim na sampela taim ol i save paitim mi nogut tru. Mi no bin bungim o toktok wantaim famili bilong mi i kam inap long Mas 1951, taim Mama, Peter na Jochen i kam bilong harim kot bilong mi. Kot i makim 6-pela yia bilong mi long kalabus.
Sikspela de bihain long kot bilong mi, ol i holim Mama, Peter, na Jochen. Bihain wanpela sista wanbilip i lukautim liklik susa bilong mi Hannelore i gat 11 krismas na anti bilong mi i lukautim Sabine, em i gat 7-pela krismas. Ol Stasi i mekim nogut long mama na ol brata bilong mi olsem ol i lain raskol nogut tru, na rausim tu ol rop bilong su bilong ol. Na tu, ol i mekim ol i sanap i stap taim ol i sutim ol askim long ol. Ol i makim tu 6-pela yia kalabus bilong olgeta wan wan.
Long 1953, ol i makim mi wantaim sampela narapela Witnes insait long kalabus bilong wokim ples balus bilong ol ami, tasol mipela no laik mekim. Olsem na insait long 21 de, ol bikman bilong kalabus i pasim mipela long mekim wok na long kisim pas na ol i givim mipela liklik kaikai tasol. Sampela sista Kristen i hait na givim hap kaikai bilong ol long mipela maski ol yet i sot tru. Long dispela rot mi kisim save long Anni, em wanpela bilong ol dispela sista, bihain long taim em i pinis long kalabus long 1956 na mi long 1957, mitupela i marit. Wanpela yia bihain long mipela i marit, pikinini meri bilong mipela, Ruth, i kamap. Peter, Jochen na Hannalore i marit long klostu wankain taim.
Mi bin lusim kalabus klostu 3-pela yia, na ol i holim mi gen. Wanpela polis Stasi i traim long grisim mi long kamap man bilong kamapim ples klia ol Witnes. Em i tok: “Mista Brüggemeier, plis tingim gut. Yu save pinis long pasin bilong i stap kalabus na mipela i no laik bai yu go kalabus gen. Yu ken stap yet olsem wanpela Witnes, stadi yet long Baibel na toktok long Baibel long laik bilong yu. Tasol olgeta taim mipela i laik yu tokim mipela long ol nupela samting i kamap. Tingim meri na liklik pikinini meri bilong yu.” Dispela laspela toktok em i mekim i bagarapim tru bel bilong mi. Tasol mi save olsem taim mi stap long kalabus, Jehova bai lukautim gut famili bilong mi winim samting mi inap mekim bilong lukautim ol, na em i mekim olsem!
Ol bosman i laik subim Anni long wok fultaim na ol narapela man i ken lukautim Ruth long wik olgeta. Anni i sakim dispela tok na em i save wok nait na bai em i ken lukautim Ruth long san. Ol bratasista i mekim gutpela pasin na givim planti samting tru long meri bilong mi, olsem na em inap skelim na givim sampela long ol narapela. Mi stap olsem klostu narapela 6-pela yia gen long kalabus.
Olsem Wanem Mipela i Holimpas Bilip Long Kalabus
Taim mi go bek gen long kalabus, ol Witnes em mipela i stap wantaim long wanpela rum, ol i laik tru long save long ol nupela buk samting ol i wokim. Mi amamas tru olsem mi bin stadi gut long nius Wastaua na go oltaim long ol miting, na bai mi inap stap olsem rot bilong strongim ol long ol samting bilong spirit!
Taim mipela i askim ol gad long givim wanpela Baibel long mipela, ol i bekim tok olsem: “Sapos mipela i givim wanpela Baibel long ol Witnes Bilong Jehova, dispela i nogut tru olsem mipela i givim ol tul long wanpela stilman i stap kalabus long ranawe.” Long olgeta wan wan de, ol brata i go pas i save makim wanpela tok bilong Baibel bilong skelim. Long olgeta de, mipela i save wokabaut inap olsem hap aua insait long banis. Mipela i amamas long pulim gutpela win na eksasais, tasol mipela i amamas moa long gutpela helpim mipela i kisim long dispela skripsa ol brata i bin makim bilong skelim. Maski mipela i mas wokabaut olsem 5 mita samting longwe long narapela narapela na i tambu long mipela i toktok, mipela i painim yet ol rot bilong tokim narapela long dispela skripsa. Taim mipela i kam bek long ol rum kalabus, mipela i save bungim ol tok mipela i harim na long dispela rot mipela i save stori long sampela tok bilong Baibel.
Bihain wanpela man i kamapim ples klia samting mipela i save mekim na ol i putim mi stap wanpis. Mi amamas long mi bin lainim na putim long tingting planti handet skripsa! Long dispela taim mi stap wanpis, mi tingim tingim long bel planti samting em Baibel i stori long en. Bihain, ol i kisim mi i go long narapela kalabus na wanpela gad i putim mi long rum kalabus wantaim tupela arapela Witnes, na mipela i amamas nogut tru taim em i givim wanpela Baibel long mipela. Inap 6-pela mun mi bin stap wanpis, olsem na nau mi amamas tru mi inap skelim gen sampela tok bilong Baibel wantaim ol wanbilip.
Brata bilong mi, Peter, i stori long samting i bin helpim em long sanap strong long narapela ples kalabus, em i tok: “Olgeta taim mi save tingim tingim ol tok bilong Baibel na piksaim long tingting laip bai mi kisim long nupela taim. Mipela ol Witnes i wok long strongim narapela narapela long rot bilong kamapim ol askim bilong Baibel o mekim ol askim na bekim long ol tok bilong Baibel. Laip long kalabus i hatwok tru. Sampela taim mipela 11-pela i paspas long wanpela rum, bikpela bilong en em 12 skwe-mita tasol. Mipela i mas mekim olgeta samting insait long dispela hap, olsem kaikai, slip, waswas, na toilet tu. Dispela i save skrapim bel na mekim mipela i laik kros long ol liklik liklik samting.”
Narapela brata bilong mi, Jochen, i tok: “Mi mekim ol singsing mi inap tingim long singsing buk bilong yumi. Olgeta de mi save tingim tingim ol tok bilong skripsa i stap long tingting. Bihain long mi pinis long kalabus, mi wok yet long bihainim pasin bilong kisim skul long ol tok bilong Baibel. Olgeta de mi save ritim teks bilong Baibel wantaim famili bilong mi. Mipela i save redim tu olgeta miting.”
Mama i Lusim Kalabus
Mama i bin stap kalabus inap 2-pela yia samting na em i lusim kalabus. Em i mekim wok long pasin bilong em long i stap fri na em i stadi long Baibel wantaim Hannalore na Sabine na helpim ol long kisim strongpela bilip. Em i skulim ol tu long sanap strong na karim ol hevi long skul, em pasin bilong bilip long God i kamapim. Hannalore i tok: “Mipela i no tingim tumas samting nogut em hevi bai kamapim, long wanem, long haus mipela i save strongim narapela narapela. Pasin bilong famili bilong mipela long pas gut wantaim i mekim na mipela i pilim olsem hevi i no bikpela samting.”
Hannalore i tok moa olsem: “Na tu, mipela i save salim ol kaikai bilong spirit long ol brata bilong mipela i stap long kalabus. Mipela i kisim pepa na raitim long liklik rait tok bilong Wastaua olgeta long en. Bihain mipela i save karamapim dispela pepa long narapela pepa em wara i no inap bagarapim na putim ol namel long ol prut mipela i save salim i go long ol long olgeta mun. Mipela i amamas tru long harim olsem ol i amamas tru long dispela gutpela kaikai bilong spirit. Mipela i givim bel tru long ol wok bilong mipela na mi pilim olsem em wanpela gutpela taim tru.”
Stap Aninit Long Tambu
Peter i stori long pasin bilong stap aninit long tambu inap planti yia long Is Jemani, na em i tok: “Mipela i save mekim bung long ol liklik grup long haus bilong ol bratasista, na mipela i save kamap long ples bilong bung long narapela narapela taim, na lusim bung long narapela narapela taim. Long ol wan wan miting, mipela i pasim tok long taim na ples narapela miting bai kamap long en. Mipela i save mekim olsem long rot bilong raitim liklik tok long pepa na givim long narapela na mekim sain, long wanem, mipela i pret long ol lain Stasi bai harim tok bilong mipela long pasin hait.”
Hannalore i tok: “Sampela taim mipela i save kisim ol tok bilong kibung long rot bilong kaset. Dispela i save kamapim amamas long ol miting bilong mipela. Liklik grup bilong mipela i save kam bung bilong harim tok bilong Baibel inap sampela aua. Maski mipela i no inap lukim man i mekim tok, mipela i save putim gut yau long ol tok na raitim ol bikpela tok.”
Peter i tok: “Ol brata Kristen bilong mipela long ol narapela kantri i save painim kain kain rot bilong salim ol buk na nius bilong Baibel long mipela. Klostu 10 yia samting paslain long ol i rausim Banis Berlin long 1989, ol i wokim ol liklik liklik buk na nius, bilong mipela. Sampela i redi long lusim ka, mani, na pasin bilong ol long i stap fri na bai ol ken kisim ol kaikai bilong spirit i kam insait long Is Jemani. Wanpela nait, tupela marit em mipela i wok long wetim, ol i no kam kamap. Polis i bin painim ol buk na nius insait long ka na i kisim ka bilong ol. Maski hevi i kamap long dispela, mipela i no gat tingting long stopim wok na bai mipela i gat gutpela sindaun na bel isi, nogat.”
Liklik brata bilong mi, Manfred, husat i bin kamapim mipela long polis long 1950, i stori long samting i bin helpim em long kisim bek na holim strong bilip, na em i tok: “Mi bin stap long kalabus inap sampela mun na bihain mi go i stap long Wes Jemani na mi lusim tok i tru. Long 1954, mi kam bek long Is Jemani na long yia bihain mi marit. Bihain liklik, meri bilong mi i lainim tok i tru na i kisim baptais long 1957. I no longtaim, bel bilong mi i kotim mi, na tu, meri bilong mi i helpim mi na mi kam bek long kongrigesen.”
Em i tok moa: “Ol brata Kristen i bin save long mi paslain long mi lusim tok i tru, ol i amamas na toktok gut wantaim mi olsem ol i save mekim bipo. Pasin bilong ol long smail na holimpasim mi i mekim mi bel gut tru. Mi amamas tru olsem mi inap pas gut gen wantaim Jehova na ol brata.”
Wok Strong Yet Bilong Stap Gut Long Bilip
Olgeta long famili bilong mipela i bin wok strong tru bilong stap gut long bilip. Brata bilong mi, Peter, i tok: “Long nau—i no olsem bipo—i gat planti samting bilong pulim nabaut tingting bilong mipela na kirapim mipela long kisim planti mani kago. Taim mipela i stap aninit long tambu, mipela i pilim olsem, wanem ol samting mipela i gat pinis, em inap long mipela. Olsem: Mipela i no gat tingting long go long wanpela narapela grup stadi long laik bilong mipela, na i no gat wanpela i save komplein olsem ples bilong miting i stap longwe tumas o miting i save kamap leit tumas. Mipela olgeta i save amamas long bung wantaim, maski sampela bilong mipela i mas wet inap 11 klok long nait bilong go bek long haus.”
Long 1959, Mama i laik go sindaun long Wes Jemani na em i kisim Sabine i go wantaim em taim Sabine i gat 16 krismas. Ol i mekim olsem, long wanem, i no gat planti pablisa bilong Kingdom long dispela hap na brens ofis i tokim ol long go long Ellwangen, Baden-Württemberg. Pasin bilong Mama long givim bel tru long mekim wok bilong Jehova maski em i gat sik, dispela i kirapim Sabine long mekim wok painia taim em i gat 18 krismas. Taim Sabine i marit, Mama—em i gat 58 krismas—i lain long draivim ka na bai em i ken mekim planti wok moa bilong autim tok. Em laikim tru dispela wok i go inap long taim em i dai long 1974.
Tasol long mi yet, taim mi pinisim dispela narapela 6-pela yia kalabus bilong mi, ol i salim mi i go long Wes Jemani long 1965, na famili bilong mi i no bin save. Bihain, meri bilong mi, Anni, na pikinini meri bilong mipela, Ruth, i kam na mipela olgeta i stap wantaim. Mi askim brens ofis olsem mi laik go mekim wok long wanpela hap i sot long ol brata, olsem na ol i salim mipela i go long Nördlingen, Bavaria. Ruth na brata bilong em Johannes, i go bikpela long dispela hap. Anni i mekim wok painia. Em i stap olsem gutpela piksa bilong Ruth na dispela i kirapim Ruth long mekim wok painia bihain stret long em i pinis long skul. Tupela pikinini bilong mipela i maritim ol painia. Nau ol i gat famili na mipela i gat 6-pela naispela tumbuna pikinini.
Long 1987, mi painim rot bilong ritaia na bai mi ken mekim wok painia wantaim Anni. Bihain long tripela yia, ol i singautim mi long helpim wok bilong skruim brens ofis long Selters i go bikpela. Bihain long en, mipela i helpim wok bilong sanapim namba 1 Haus Kibung bilong ol Witnes Bilong Jehova long hap bipo ol i kolim Is Jemani, long Glauchau, na bihain mipela i mekim wok bilong lukautim dispela Haus Kibung. Mipela i gat sik na dispela i mekim na mipela i go bek na stap wantaim pikinini meri bilong mipela long Kongrigesen Nördlingen, na mipela i mekim wok painia.
Mi kisim bikpela amamas tru olsem, olgeta bratasusa bilong mi wantaim planti ol narapela long famili bilong mipela i mekim yet wok bilong gutpela God bilong yumi, Jehova. Long ol yia i go pinis, mipela i luksave olsem sapos mipela i stap strong long ol samting bilong spirit, mipela i ken pilim tru tok bilong Song 126:3, em i tok: “Tru tumas, Bikpela i bin mekim bikpela wok tru bilong helpim mipela. Olsem na mipela i belgut tru.”
[Piksa long pes 13]
Long weding de bilong mipela, 1957
[Piksa long pes 13]
Mi na famili bilong mi long 1948: (fran, han kais i go long han sut) Mandfred, Berta, Sabine, Hannalore, Peter; (baksait, han kais i go long han sut) mi na Jochen
[Ol Piksa long pes 15]
Liklik buk em mipela i save mekim wok long en long taim i gat tambu; na masin bilong ol “Stasi” long harim tok long pasin hait
[Kredit Lain]
Forschungs- und Gedenkstätte NORMANNENSTRASSE
[Piksa long pes 16]
Mi na ol bratasusa bilong mi: (han kais i go long han sut) Hannlore na Sabine; (baksait, han kais i go long han sut) mi, Jochen, Peter na Manfred