Sapta 16
Fopela Man i Raun Long Fopela Hos!
Driman 3—Kamapim Tok Hait 6:1-17
Stori: Fopela man long 4-pela hos ol i raun; ol birua i kilim i dai ol witnes na ol i stap aninit long alta; bikpela de bilong belhat bilong God
Taim bilong truim: Kirap long 1914 i go inap long taim dispela pasin bilong graun i bagarap
1. Olsem wanem Jehova i givim save long Jon long ol tok i stap long dispela buk Jisas i opim?
NAU long dispela taim bilong hevi yumi laik tru long save “long ol samting i mas kamap kwiktaim,” a? Tru yumi laik save, long wanem, yumi yet i insait long ol dispela samting! Orait, nau yumi ken go wantaim Jon taim Jisas i opim dispela buk. Jon i no gat wok long kaunim dispela buk, long wanem, em i kisim save long ol tok bilong en long rot bilong ol mak na driman samting em i lukim.—KTH 1:1, 10.
2. (a) Jon i lukim na harim wanem samting? Taim Jon i lukim dispela ensel, em bai tingim wanem samting? (b) Namba wan ensel i toktok long husat? Olsem wanem yu ken save long dispela samting?
2 Harim tok bilong Jon taim Jisas i rausim namba wan gris kandel i pasim buk: “Mi lukim Pikinini Sipsip i holim dispela buk i gat 7-pela gris kandel i pasim, na em i rausim namba wan gris kandel. Na mi harim wanpela bilong ol dispela 4-pela samting i stap laip em i mekim tok, na nek bilong en i olsem klaut i pairap. Em i tok olsem, ‘Yu kam.’ ” (KTH 6:1) Em nek bilong namba wan ensel. Jon i lukim em i olsem wanpela laion, olsem na Jon bai tingim oganaisesen bilong Jehova i strong long mekim ol stretpela samting Jehova i tok long mekim. Ensel i toktok long husat? I no Jon, long wanem, em Jon yet i insait long ol dispela samting. (KTH 4:1) Dispela “nek . . . olsem klaut i pairap” em i singautim sampela moa na bai ol i ken insait long namba wan bilong dispela 4-pela bikpela samting i laik kamap.
Waitpela Hos na Man i Sindaun Long En
3. (a) Nau Jon i stori long wanem ol samting? (b) Olsem Baibel i save makim, waitpela hos i makim wanem samting?
3 Jon wantaim wanpela lain em Jon i piksa bilong ol, na lain poroman bilong ol long nau, ol inap lukim ol dispela samting i kamap hariap hariap! Jon i tok: “Na mi lukluk gen na mi lukim wanpela waitpela hos, na man i sindaun long en em i holim banara. Ol i givim em wanpela hat bilong man i winim pait, na em i go olsem man i winim pait na em i wok long winim planti pait moa.” (KTH 6:2) Strongpela nek i bin tok, “Yu kam,” na nau wanpela waitpela hos i kirap na siksti i go! Planti taim long Baibel hos i makim pait. (Song 20:7; Sindaun 21:31; Aisaia 31:1) Ating dispela hos hia em i wanpela gutpela hos man em skin bilong en i lait na i wait tru na dispela i makim samting i holi tru. (Lukim Kamapim Tok Hait 1:14; 4:4; 7:9; 20:11.) Dispela i stret, long wanem, em i makim wanpela pait i stret long ai holi bilong Jehova!—Lukim tu Kamapim Tok Hait 19:11, 14.
4. Man i sindaun long waitpela hos em husat? Stori long dispela.
4 Husat dispela Man i sindaun long dispela hos? Em i gat banara, em samting bilong pait, na ol i givim long em wanpela hat bilong man i winim pait, kain olsem hat bilong king. Long de bilong Bikpela, Jisas na dispela lain em 24 hetman i makim, ol tasol i gat kain hat olsem, na ol i stretpela man. (Daniel 7:13, 14, 27; Luk 1:31-33; KTH 4:4, 10; 14:14)a Baibel i no makim olsem wanpela bilong ol dispela 24 hetman i mekim wanpela bikpela wok inap long em i kisim hat bilong man i winim pait, olsem hat bilong king. Olsem na man i kisim hat bilong man i winim pait, em Krais Jisas tasol, em dispela wanpela man i stap long hos. Jon i lukim em i stap long heven long 1914, taim Jehova i tok, “Mi makim pinis dispela man bilong i stap king,” na Jehova i tokim em, “Bai mi givim olgeta lain manmeri long yu.” (Song 2:6-8)b Olsem na taim Jisas i kamap nupela King na em i rausim namba wan gris kandel, em i kamapim long ples klia olsem em bai kirap mekim pait long taim God i bin makim.
5. Song 45 i stori long dispela Man i sindaun long hos, na olsem wanem dispela tok bilong Song i wankain olsem tok i stap long Kamapim Tok Hait 6:2?
5 Dispela ol tok i wankain olsem tok i stap long Song 45:4-7, em tok ol i mekim long dispela King em Jehova i bin givim wok king long em. Em i tok: “Yu nambawan king i gat biknem. Yu sindaun long hos na yu go long pait na winim pait. Yu laik pait bai ol man i no inap daunim tok tru. Na yu pait bilong helpim ol man bai ol i ken wokabaut stret. Bai pait bilong yu i kamap strong moa, na i mekim ol man nogut i pret tru long yu. Ol spia bilong yu i sap tumas na i sutim tru ol birua. Yu daunim ol arapela lain long pait, na ol i stap aninit long yu. God [i] stap king [bilong yu] oltaim oltaim. Yu save bosim ol manmeri bilong yu long stretpela pasin tasol. Yu save laikim stretpela pasin na yu no laikim tru pasin nogut. Olsem na God bilong yu yet em i bin kapsaitim wel long yu bilong makim yu olsem man i gat biknem. Na dispela i mekim yu i amamas moa yet. Ol poroman bilong yu ol i no inap amamas olsem yu.” Jon i save gut long dispela tok profet, olsem na em i save dispela tok i makim Jisas i mekim wok king.—Lukim Hibru 1:1, 2, 8, 9.
Em i Winim Pait
6. (a) Bilong wanem Man i sindaun long hos em i mas winim pait? (b) Wanem taim em i ran long hos na mekim ol wok?
6 Bilong wanem dispela nupela King i mas i go long pait? Em i mas mekim, long wanem, taim em i kamap King, nambawan birua bilong Jehova, em Satan, em i biruaim dispela wok king; na ol man long graun i save mekim wok bilong Satan (maski ol i save ol i mekim wok bilong em o ol i no save) ol tu i biruaim dispela wok king. Taim Kingdom i kamap nupela, bikpela pait i kirap long heven, na Jisas i winim Satan na ol spirit nogut bilong em na tromoi ol i kam daun long graun. Long dispela taim Jisas i holim nem Maikel. (Insait bilong dispela nem i olsem “Husat i Wankain Olsem God?”) (KTH 12:7-12) Taim de bilong Bikpela i kirap, Jisas tu i kirap na i ran long hos inap planti yia, na long dispela taim em i bungim ol man i gat pasin daun olsem sipsip. “Dispela graun olgeta em i stap aninit long strong bilong Satan,” tasol long pasin sori Jisas i wok yet long lukautim lain brata bilong em, em God i bin makim ol long spirit holi, na em i lukautim ol poroman bilong ol tu, na em i helpim olgeta wan wan long stap strong long bilip.—1 Jon 5:19.
7. Insait long de bilong Bikpela, wanem ol pait Jisas i bin winim long graun? Yumi mas mekim wanem?
7 Wanem sampela ol narapela pait em Jisas i bin winim inap 90 yia pinis insait long de bilong Bikpela? Long olgeta hap bilong graun, planti hevi na traim i bin bungim lain Witnes Bilong Jehova o sampela bilong ol, na em wankain hevi olsem aposel Pol i bin kolim bilong makim wok em i bin mekim. (2 Korin 11:23-28) Ol Witnes Bilong Jehova i mas i gat dispela “strong bilong God. Em i no strong bilong” ol yet. Long taim pait i stap, na long taim ol i stap namel long ol man bilong kros pait, dispela “strong bilong God” i save helpim ol long winim hevi. (2 Korin 4:7) Tasol maski bikpela hevi tu i painim ol Witnes, ol i stap gut long God na nau ol inap tok olsem Pol i bin tok: “Bikpela yet i bin sambai long mi na givim strong long mi. Olsem na mi autim gutnius inap tru.” (2 Timoti 4:17) Jisas i helpim ol long winim ol dispela hevi, na em bai wok yet long winim ol hevi na helpim yumi tu sapos yumi strongim bilip inap long hevi i no ken daunim yumi.—1 Jon 5:4.
8, 9. (a) Wanem sampela hevi i bin bungim ol Witnes Bilong Jehova na Jisas i bin helpim ol long winim? (b) Long wanem ol hap ol Witnes Bilong Jehova i bin kamap strong?
8 King bilong ol Witnes Bilong Jehova i bin helpim ol long winim planti hevi long olgeta hap. Long 1918 oganaisesen politik bilong Satan i laik bagarapim ol Witnes, tasol King Jisas i helpim ol na ol i winim dispela hevi. Long 1919 em i helpim ol long lusim kalabus, na nau em i strongim ol na ol i kirap long autim gutpela tok “i go inap long olgeta hap bilong graun.”—KTH 13:7; Aposel 1:8.
9 Paslain long Namba 2 Pait Bilong Olgeta Hap, na taim dispela pait i stap tu, ol bikpela gavman i gat hatpela bos bilong en ol i traim pinisim ol Witnes Bilong Jehova long planti kantri. Ol bikman bilong lotu i bin helpim ol dispela hatpela gavman, na Misin Katolik i insait tru long dispela pasin. Pait i bin kirap long 1939, na long dispela taim 71,509 Witnes i stap autim tok. Tasol taim pait i pinis long 1945 lain bilong ol i go bikpela inap 141,606, maski 10,000 bilong ol i bin stap planti yia long kalabus na ol man i bin kilim i dai olsem 2,000 bilong ol. Long nau lain Witnes i go bikpela moa, winim 6 milion, em ol i mekim wok bilong autim tok. Lain bilong ol i bin i go bikpela long ol kantri em lotu Katolik i strong long en na long ol kantri i bin biruaim ol long taim bilong pait—olsem Jemani na Itali na Japan, we bikpela lain Witnes i stap na ol i autim tok na ol i kamap planti, winim 600,000.—Aisaia 54:17; Jeremaia 1:17-19.
10. King bilong winim pait em i helpim lain bilong em long wanem ol samting na bai ol gavman i no pasim rot bilong ol long autim tok?
10 King bilong yumi i Man bilong winim pait, na em i bin helpim strongpela lain bilong em long winim planti hevi na pait na winim ol kot tu na bai gavman i no ken pasim ol long autim tok. (Filipai 1:7; Matyu 10:18; 24:9) Ol gavman i bin traim pasim dispela wok bilong autim tok long planti hap bilong graun—olsem Ostrelia na Ajentina na Kanada na Grik na India na Swasilan na Swiselan na Turki na sampela ol narapela kantri. Long Amerika ol Witnes Bilong Jehova i winim 50 kot long Sprim Kot na bai rot i op na lo i tok ol i ken autim gutpela tok “long ol bung bilong ol manmeri na long olgeta haus,” na kot i tok tu sapos ol Witnes i no laik lotuim plak o mekim sampela samting bilong litimapim kantri, gavman i no gat tok long dispela. (Aposel 5:42; 20:20; 1 Korin 10:14) Olsem na rot i op na bai ol i ken autim tok long olgeta hap bilong graun.
11. (a) Olsem wanem dispela Man long hos em i “winim planti pait moa”? (b) Taim man i rausim namba 2 na namba 3 na namba 4 gris kandel long buk, dispela i mas mekim wanem long bel bilong yumi?
11 Olsem wanem Jisas i “winim planti pait moa”?c Em bai mekim olsem taim em i pinisim ol lotu giaman na em i tromoi ol narapela hap bilong oganaisesen bilong Satan long graun i go long “raunpela hul . . . na ol i paia i stap,” em i makim olsem ol i pinis olgeta, na dispela bai litimapim wok king bilong Jehova. Yumi amamas long wetim dispela taim bilong Armagedon na “King bilong olgeta king” bai mekim laspela pait na daunim oganaisesen politik bilong Satan na winim tru dispela pait! (KTH 16:16; 17:14; 19:2, 14-21; Esekiel 25:17) Tasol paslain long dispela, Man Bilong Winim Pait i raun yet long waitpela hos, na ol man i gat gutpela bel em Jehova i bungim ol long stretpela lain bilong Em long graun. (Aisaia 26:2; 60:22) Olsem wanem? Yu save wok wantaim dispela liklik lain em Jon i piksa bilong ol na God i bin makim ol? Ol i amamas long mekim wok bilong Kingdom i go bikpela. Taim man i rausim 3-pela gris kandel moa long buk, aposel Jon i lukim planti samting. Sapos yu save wok wantaim dispela lain em Jon i piksa bilong ol, na yu save long ol samting Jon i bin lukim, bel bilong yu bai kirapim yu long wok strong moa long mekim wok bilong Jehova nau long dispela taim.
Lukim Retpela Hos i Kam!
12. Jisas i kolim wanem ol samting i makim taim em bai stap King?
12 Taim wok bilong Jisas i laik pinis long graun ol disaipel bilong em i askim em olsem: “Wanem mak bai i kamap pastaim, na mipela i ken save, yu laik i kam bek na dispela graun i laik pinis?” Em i kolim ol hevi bai kamap na em i tok: “Dispela ol samting em i olsem pen i save kamap pastaim long meri i laik karim pikinini.” Jisas i tok: “Ol man bilong sampela lain bai i kirapim pait long ol narapela narapela lain. Na ol lain bilong sampela king bai i kirapim pait long ol lain bilong ol narapela narapela king. Ol bikpela bikpela guria bai i kamap long graun. Na long sampela hap ol bai i gat taim bilong bikpela hangre na bikpela sik. Na long skai yupela bai i lukim ol bikpela bikpela mak na ol kain kain samting bilong mekim yupela i pret nogut tru.” (Matyu 24:3, 7, 8; Luk 21:10, 11) Taim Jisas i rausim ol narapela gris kandel long buk, Jon i lukim ol samting i wankain long ol samting dispela ol tok profet i kolim. Orait, nau yumi ken redi long lukim ol samting i kamap taim Jisas i rausim namba 2 gris kandel!
13. Jon i lukim wanem tupela samting i narapela narapela kain?
13 “Orait Pikinini Sipsip i rausim namba 2 gris kandel i pasim buk, na mi harim namba 2 samting i stap laip em i tok, ‘Yu kam.’ ” (KTH 6:3) Em namba 2 ensel i bin mekim dispela tok; pes bilong em i olsem bilong bulmakau man. Em i makim bikpela strong, na wok dispela strong i mekim em i stretpela wok. Tasol nau Jon i lukim dispela bikpela strong i kirap na i mekim save long kilim nabaut ol man, em samting bilong mekim man i pret.
14. Nau Jon i lukim wanem hos na wanem man long hos? Dispela driman bilong Jon i makim wanem samting?
14 Taim ensel i tok namba tu taim olsem, “Yu kam,” wanem samting i kamap? Em olsem: “Narapela hos i kamap, em i retpela. Ol i givim strong long man i sindaun long dispela hos, em strong bilong pinisim gutpela taim bilong ol manmeri bilong graun, bai ol man i wok long kilim i dai ol arapela man. Na ol i givim em wanpela bikpela bainat bilong mekim dispela wok.” (KTH 6:4) Em samting nogut, a? Dispela i makim pait! Tasol i no stretpela pait olsem King bilong Jehova i save mekim na em i winim, nogat. Dispela pait em pait nogut bilong ol lain man bilong olgeta hap, na bikpela blut i kapsait nating na ol man i kisim hevi. Olsem na retpela kala bilong hos i stret long samting em i makim!
15. Olsem wanem yumi no insait long samting em retpela hos na man i sindaun long en i makim?
15 Jon i no ken insait liklik long samting dispela hos na man i stap long en i makim, olsem pait, long wanem, wanpela tok profet i stori long lain bilong God na i tok, “bai ol i no skul moa long pait.” (Aisaia 2:4) Taim Jon i kisim dispela driman, em “i stap long graun,” tasol Jon na dispela liklik lain Jon i piksa bilong ol, na bikpela lain manmeri tu, long nau ol i stap long graun, tasol “ol i no bilong dispela graun”; ol man bilong dispela graun i save pait na kapsaitim planti blut. Pait bilong yumi i narapela kain na samting yumi holim bilong pait em i samting bilong spirit na “i gat strong bilong God” i stap long en na i helpim yumi long mekim wok bilong autim tok i tru, na i no inap mekim wok bilong pait na kilim man i dai.—Jon 17:11, 14; 2 Korin 10:3, 4.
16. Wanem taim man i sindaun long retpela hos em i kisim “bikpela bainat”? Dispela i makim wanem samting?
16 Man i stap long waitpela hos em i kamap King long 1914. Paslain long 1914 planti pait i bin kamap, tasol long 1914 ol i givim “bikpela bainat” long man i stap long retpela hos. Em i makim wanem samting? Taim ol man i mekim Namba Wan Pait em i nogut tru, winim ol narapela pait i bin kamap. Long dispela pait bilong 1914-1918 ol i mekim wok long ol traipela samting bilong pait na ges i gat marasin nogut long en, na balus na sabmarin na bikpela gan kanon na gan otomatik—em namba wan taim ol man i bin mekim pait long kain samting olsem, na pait i bikpela tru. Na gavman bilong 28 kantri i subim ol man long go insait long dispela pait, na i no ol soldia tasol. Planti planti man i kisim bagarap. Winim 9 milion soldia i dai, na planti tumas moa ol i no soldia ol tu i kisim bagarap. Na taim pait i pinis, gutpela taim i no kamap bek long graun. Winim fifti yia bihain long taim pait i pinis wanpela bikman bilong Jemani, em Konrad Adenauer, em i tok: “Bihain long 1914 ol man i no stap bel isi moa.” Tru tumas, man i stap long retpela hos em i pinisim gutaim na bel isi long graun!
17. Olsem wanem na “bikpela bainat” i wok yet bihain long Namba Wan Pait?
17 Nau man i sindaun long retpela hos em i amamas long kapsaitim blut, olsem na em i kirapim Namba 2 Pait. Ol samting bilong pait long dispela pait i moa nogut, na ol man i kisim bagarap i planti moa, winim bilong Namba Wan Pait inap 4-pela taim. Long 1945 ol i tromoi tupela bom atom long Japan, na wantu planti planti tausen manmeri i pinis. Long dispela Namba 2 Pait man i sindaun long retpela hos em i kilim i dai 55 milion man. Tasol em i laik skruim pait i go moa. Ol i tok, dispela “bikpela bainat” i bin kilim i dai winim tru 20 milion man long ol pait i bin kamap bihain long Namba 2 Pait.
18, 19. (a) Bikpela lain man i kisim bagarap long Namba 2 Pait, tasol dispela i no makim ol man i gat bikpela save long wokim ol samting bilong pait, nogat; em i makim wanem samting? (b) Wanem samting nogut inap kamap? Tasol Man i sindaun long waitpela hos bai mekim wanem bambai dispela samting i no ken kamap?
18 Olsem wanem? Dispela i makim olsem ol man bilong wokim ol samting bilong pait ol i gat bikpela save? Nogat. Em i makim olsem dispela man long retpela hos i raun yet na em i spit moa. Wanem taim raun bilong em bai pinis? Sampela saveman i tok, sampela kantri inap popaia na kirapim pait nuklia, o long laik bilong ol yet ol i kirapim pait nuklia! Tasol gutpela tru, dispela Man i sindaun long waitpela hos em i gat narapela tingting long ol dispela samting.
19 Ol man i save litimapim lain bilong ol yet na ol i birua long narapela lain, olsem na pait nuklia inap kamap. Na sapos ol gavman i tromoi olgeta samting ol i holim bilong mekim pait nuklia, ol inap tingim yet pasin bilong wokim gen ol dispela samting nogut, na ol inap wokim gen. Olsem na sapos ol i kirap mekim pait long ol narapela samting bilong bipo, ol inap wokim gen bom nuklia na pait bai i go bikpela tru na bikpela bagarap bai kamap. Ol kantri i hambak long nem na lain bilong ol, na ol i birua long ol narapela lain, na dispela inap mekim na bikpela pait tru i kamap na bai olgeta man i bagarap. Tasol sapos Man i sindaun long waitpela hos em i pasim wok bilong man i sindaun long retpela hos, ol pait bai pinis. Yumi ken bilip long King Krais bai pinisim wok bilong em na daunim dispela pasin bilong graun em Satan i bosim, na Krais bai kamapim nupela pasin na nupela taim, na pasin bilong sori bai i stap long en—ol man bai laikim tumas God na laikim narapela man—na dispela strongpela samting bai helpim ol long i stap bel isi; em i winim ol bom nuklia samting long pinisim pait.—Song 37:9-11; Mak 12:29-31; KTH 21:1-5.
Blakpela Hos i Raun
20. Olsem wanem yumi ken save dispela Man i sindaun long waitpela hos em bai pinisim ol hevi?
20 Nau Jisas i rausim namba 3 gris kandel! Jon i harim wanem samting? Em i tok: “Orait Pikinini Sipsip i rausim namba 3 gris kandel i pasim buk, na mi harim namba 3 samting i stap laip em i tok, ‘Yu kam.’ ” (KTH 6:5a) Dispela namba 3 ensel “i gat pes olsem pes bilong man”; em gutpela, long wanem, dispela i makim pasin bilong sori. Pasin sori bai pulap long nupela taim God bai kamapim, em dispela pasin nau i stap insait long oganaisesen bilong Jehova. (KTH 4:7; 1 Jon 4:16) Dispela Man i sindaun long waitpela hos em “i mas i stap king i go inap em i daunim olgeta birua bilong en,” na tru tumas em bai mekim pasin sori na pinisim ol dispela hevi nau Jon bai lukim.—1 Korin 15:25.
21. (a) Blakpela hos wantaim man i sindaun long en i makim wanem samting? (b) Olsem wanem yumi save blakpela hos i raun yet?
21 Orait, taim ensel i tok, “Yu kam,” Jon i lukim wanem samting? Em i tok: “Na mi lukluk gen, na mi lukim wanpela blakpela hos. Na man i sindaun long en em i holim wanpela skel long han bilong en.” (KTH 6:5b) Bikpela hangre! Samting Jon i lukim i makim taim bilong kaikai i sot tru. Na tru tumas, taim de bilong Bikpela i bin kirap, ol man i skelim kaikai bilong ol, long wanem, i no gat planti kaikai. Long 1914 na inap nau, kaikai i bin sot long olgeta hap bilong graun. Pait i save kamapim taim bilong hangre, long wanem, gavman i tromoi mani long ol samting bilong pait, na maski long helpim ol man i no gat kaikai. Ol man bilong planim kaikai ol i go long ami, na pait i save bagarapim graun tu na i no inap wokim gaden long en. Namba Wan Pait i bin mekim olsem na hangre i kilim i dai planti milion man! Na taim dispela pait i pinis, man long blakpela hos i makim hangre em i raun yet. Namel long 1930 na 1940 inap 5 milion man long hap bilong Yukren i no gat kaikai na ol i dai. Na Namba 2 Pait i kamapim hangre tu. Man long blakpela hos i raun yet, na long 1987 wanpela oganaisesen (World Food Council ) i tok, 512 milion man i no gat kaikai, na long olgeta de 40,000 pikinini i dai, em ol i no gat kaikai.
22. (a) Wanpela maus i tok wanem? I olsem 4-pela ensel wantaim i tok wanem? (b) Olsem wanem long pe bilong liklik sospen wit na 3-pela liklik sospen bali?
22 Jon i tok moa, em i tok: “Mi harim samting olsem maus bilong wanpela man i autim tok namel long ol 4-pela samting i stap laip, na dispela maus i tok olsem, ‘Yu go na mekim wok bilong yu, na bai ol man i sot long kaikai. Olsem na pe ol man i kisim long wanpela de, em bai inap long ol i baim wanpela liklik sospen wit o tripela liklik sospen bali tasol. Tasol yu no ken bagarapim ol diwai oliv na ol diwai wain, olsem na ol bai i gat wel bilong oliv na wain i stap yet.’ ” (KTH 6:6) Fopela ensel wantaim i tok, mas lukautim gut kaikai. I olsem tu long taim Jerusalem i laik bagarap long yia 607 paslain long Krais na “ol manmeri i skelim gut kaikai na wara, bilong ol i ken kaikai na dring long ol wan wan de.” (Esekiel 4:16) Long taim bilong Jon wanpela liklik sospen wit em skel bilong wanpela soldia bilong wanpela de, na pe bilong en em pe bilong man i wok inap wanpela de! (Matyu 20:2) Olsem wanem sapos man i gat meri na ol pikinini? Em i ken baim 3-pela liklik sospen bali, tasol dispela inap long liklik famili tasol. Na bali i no gutpela kaikai olsem wit.
23. Olsem wanem long dispela tok, “No ken bagarapim ol diwai oliv na ol diwai wain, olsem na ol bai i gat wel bilong oliv na wain i stap yet”?
23 Olsem wanem long dispela tok, “No ken bagarapim ol diwai oliv na ol diwai wain, olsem na ol bai i gat wel bilong oliv na wain i stap yet”? Sampela man i bin ting, taim planti man i sot long kaikai na ol i hangre nogut tru, ol maniman bai gat ol gutpela kaikai i stap. Tasol long hap bilong Midel-Is, wel na wain i no kaikai bilong ol maniman tasol; em i bilong olgeta man. Long bipo olgeta man i save mekim wok long wel, na ol i save kaikai bret na dring wain. (Lukim Stat 14:18; Song 104:14, 15.) Sampela taim wara i nogut, olsem na ol man i save dring wain; na sampela taim em i olsem marasin bilong ol. (1 Timoti 5:23) Long taim bilong Elaija, meri bilong Sarefat i stap rabis, tasol em i gat hap wel bilong kukim liklik hap plaua i stap yet. (1 King 17:12) Olsem na dispela tok, “No ken bagarapim ol diwai oliv na ol diwai wain, olsem na ol bai i gat wel bilong oliv na wain i stap yet,” ating em i tok, no ken pinisim kwik dispela tupela bikpela samting bilong kaikai bilong ol, olsem “bagarapim” tupela samting hia na nau i no gat na taim bilong hangre bai stap yet.
24. Olsem wanem na liklik taim bihain bai dispela blakpela hos i no ken raun moa?
24 Liklik taim nau na Man i sindaun long waitpela hos bai pasim dispela blakpela hos, olsem na yumi amamas! Baibel i stori long pasin sori dispela Man bai mekim long nupela taim: “Taim em i stap yet ol manmeri i ken bihainim stretpela pasin tasol. Taim mun i lait yet, planti gutpela samting i ken kamap. . . . Planti rais na wit samting i ken kamap long ol gaden bilong ol manmeri.”—Song 72:7, 16; lukim tu Aisaia 25:6-8.
Yelopela Hos na Man i Sindaun Long En
25. Taim Jisas i rausim namba 4 gris kandel, Jon i harim maus bilong husat? Dispela ensel i makim wanem samting?
25 Na hap stori i stap yet. Nau Jisas i rausim namba 4 gris kandel, na Jon i kolim samting i kamap, em i tok: “Orait Pikinini Sipsip i rausim namba 4 gris kandel i pasim buk, na mi harim maus bilong namba 4 samting i stap laip em i tok, ‘Yu kam.’ ” (KTH 6:7) Em maus bilong ensel i gat pes olsem bilong tarangau. Em i makim man i gat gutpela tingting na save. Jon na dispela lain em Jon i piksa bilong ol, na olgeta narapela wokman bilong God long graun, ol tu i mas bihainim savepasin na gutpela tingting olsem dispela ensel hia i makim. Sapos yumi mekim olsem, dispela bai lukautim yumi na bai sampela ol samting nogut bilong dispela graun i no ken kalap long yumi olsem long ol hambakman na pamukman, ol i gat save bilong dispela graun tasol.—1 Korin 1:20, 21.
26. (a) Husat dispela namba 4 man long hos? Olsem wanem kala bilong hos i stret long en? (b) Husat i kam bihain long namba 4 man long hos? Olsem wanem long ol dispela man i dai?
26 Taim namba 4 man long hos i kirap bihainim singaut, wanem ol samting nogut nogut i kamap? Jon i tokim yumi. Em i tok: “Na mi lukluk gen na mi lukim wanpela yelopela hos. Na man i sindaun long en, nem bilong en Dai. Na Ples bilong ol man i dai pinis, em i bihainim Dai i kam.” (KTH 6:8a) Man i kam bihain na i sindaun long hos, nem bilong em, Dai. Ol narapela 3-pela, yumi no save long nem bilong ol; dispela namba 4 tasol yumi save. Na kala bilong hos bilong em, em yelo (tok Grik em khlo·rosʹ ) na i makim man i gat bikpela sik, olsem man i laik dai. Na Ples bilong ol man i dai pinis, olsem matmat, i kam bihain long Dai, long wanem, raun bilong dispela namba 4 man long hos i mekim na planti man i dai na i go long matmat. Tasol bihain ol dispela man inap kirap bek taim “Dai wantaim Ples bilong ol man i dai pinis, tupela . . . i larim olgeta man . . . i stap long han bilong tupela, ol i go.” (KTH 20:13) Olsem wanem Dai i kisim ol dispela man?
27. (a) Long wanem ol rot em Dai i mekim na ol man i dai? (b) Dispela tok, ‘tilim ol man long 4-pela lain na kilim i dai wanpela lain’ em i makim wanem samting?
27 Driman bilong Jon i kolim sampela rot olsem: “Ol i givim strong long tupela long tilim olgeta manmeri long 4-pela lain na long kilim i dai wanpela bilong ol dispela lain. Tupela bai i kilim ol manmeri i dai long bainat, na tupela bai i mekim taim bilong bikpela hangre i kamap na kilim ol i dai, na tupela bai i mekim ol bikpela sik i kamap na kilim ol i dai, na tupela bai i salim ol wel abus bilong graun i go kilim ol i dai.” (KTH 6:8b) Dispela tok, ‘tilim ol man long 4-pela lain na kilim i dai wanpela lain,’ em i makim olsem bikpela hap bilong graun, maski i gat planti man long en o wan wan man tasol i stap long en. Man i sindaun long namba 4 hos em i kisim ol man em bainat bilong namba 2 man long hos i bin bagarapim, na em i kisim ol man em hangre bilong namba 3 man long hos i bin bagarapim. Na em yet i kisim planti man long rot bilong bikpela sik na dai na long ol bikpela guria, olsem Luk 21:10, 11 i stori long en.
28. (a) Wanem ol samting i bin painim ol man na i truim tok profet long “bikpela sik”? (b) Wanem samting i bin helpim lain bilong Jehova long abrusim planti sik long nau?
28 Yumi tingim dispela tok profet long “bikpela sik.” Bihain long Namba Wan Pait wanpela bikpela sik kus i kilim i dai 20 milion man insait long sampela mun tasol long yia 1918-1919. Liklik ailan Sen Helina tasol i bin abrusim dispela sik. Long sampela hap ol i bungim skin bilong ol man i dai na ol i kukim long paia, long wanem, planti tumas ol i dai. Long nau planti man i gat sik bilong klok na sik kensa. Pasin bilong smok i as na planti ol i dai long dispela ol sik. Kirap long 1980 samting, pasin bilong ol man i go nogut olgeta, olsem na sik AIDS i kamap na i wok long i go bikpela, em wanpela “bikpela sik.” Long yia 2000, wanpela bikpela dokta long Amerika i tok ating sik AIDS “i nambawan bikpela sik i kamap long graun.” Em i tok inap 52 milion manmeri long olgeta hap i kisim pinis HIV/AIDS, na long ol dispela manmeri inap olsem 20 milion i dai pinis. Lain bilong Jehova i amamas long gutpela save bilong Jehova long Baibel i helpim ol long klia long pasin pamuk na long blut, em tupela rot bilong man i kisim planti sik long nau!—Aposel 15:28, 29; skelim wantaim 1 Korin 6:9-11.
29, 30. (a) “Dispela 4-pela kain samting nogut” Esekiel 14:21 i kolim, em i makim wanem samting bilong nau? (b) Dispela “ol wel abus” Kamapim Tok Hait 6:8 i kolim, i makim wanem samting? (c) Dispela tok profet long man i sindaun long yelopela hos em i makim wanem samting?
29 Long driman Jon i lukim ol wel animal i olsem namba 4 samting bilong kilim ol man i dai. Driman i kolim 4-pela samting, em pait, na hangre, na sik, na ol wel animal. Long bipo ol man i save dispela 4-pela samting i rot bilong bagarapim planti man, olsem na ol i makim olgeta samting i save kilim man i dai long nau. Jehova i bin toksave long lain Israel olsem: “Bai mi salim olgeta dispela 4-pela kain samting nogut i go long Jerusalem bilong mekim save long ol Jerusalem na bagarapim ol tru. Bai mi salim ol birua i go pait long ol, na bai mi sotim tru kaikai bilong ol, na bai mi salim ol wel animal i go kilim ol, na bai mi salim sik nogut tru i go long ol. Na long dispela pasin bai mi pinisim ol manmeri na abus wantaim.”—Esekiel 14:21.
30 Ol animal bilong bus i no save kilim i dai planti man long nau; long sampela kantri tasol ol i bagarapim sampela man. Tasol sapos pait i bagarapim bus na nau ol animal i hangre, o ol man i no gat kaikai na ol i no gat strong moa inap long sakim ol wel animal, ating ol dispela animal inap kilim i dai planti man liklik. Long nau planti man i gat pasin olsem bilong wel animal. Ol i narapela kain long ol man em Aisaia 11:6-9 i stori long en. Ol dispela man bilong nau i as bilong ol pasin nogut olsem pamuk, na bagarapim ol meri, na kilim man i dai, na ol paitman i mekim pasin birua na bagarapim ol man nabaut, na tromoi bom. (Lukim Esekiel 21:31; Rom 1:28-31; 2 Pita 2:12.) Ol man i kisim bagarap long han bilong ol dispela man, em dispela namba 4 man long hos i kisim ol dispela man tu. Dispela tok profet long man i sindaun long yelopela hos em i makim ol man i kisim bagarap long planti kain rot.
31. Ol man i sindaun long retpela na blakpela na yelopela hos ol i bin kamapim planti bagarap, tasol olsem wanem yumi no ken bel hevi long dispela?
31 Nau yumi save long ol samting i kamap taim Jisas i rausim ol 4-pela gris kandel, na dispela save i lainim yumi na bai yumi no bel hevi long planti ol pait na hangre na sik na ol narapela samting i kamapim dai long nau. Na maski ol gavman i no save stretim ol narapela rong, yumi no ken bel hevi long dispela tu. Ol hevi bilong graun i makim olsem ol 3-pela man long retpela na blakpela na yelopela hos ol i raun yet, tasol yumi mas tingim Jisas, em dispela Man i sindaun long waitpela hos em i paslain long kirap raun. Jisas i kamap King pinis, na em i tromoi pinis Satan i kam daun long graun. Em i bungim pinis laspela hap lain bilong Israel bilong spirit, na narapela bikpela lain tu bilong olgeta hap, em inap olsem sampela milion manmeri, ol i no ken bagarap long taim bilong bikpela hevi tru i kamap. (KTH 7:4, 9, 14) Jisas bai raun long hos i go inap long em i daunim olgeta samting em i mas daunim.
32. Wanem wankain samting i bin kamap long taim Jisas i bin rausim ol wan wan gris kandel?
32 Taim Jisas i bin rausim ol wan wan gris kandel, wanpela maus i bin tok “Yu kam,” na wanpela hos i gat man long en em i bin kirap long raun. Tasol taim namba 5 gris kandel i tekewe, maus i no tok moa olsem. Fopela man long ol hos ol i raun yet, na ol bai mekim olsem i go inap long dispela pasin nogut bilong graun i pinis. (Lukim Matyu 28:20.) Wanem sampela ol narapela bikpela samting Jisas bai kamapim long taim em i rausim ol narapela 3-pela gris kandel? Sampela samting, em ai bilong ol man i no inap lukim, tasol sampela samting, em man inap lukim, na ol bai kamap bihain. Ol dispela samting bai kamap tru. Nau yumi ken stori long en.
[Ol Futnot]
a Tasol long tok piksa dispela meri long Kamapim Tok Hait 12:1 i gat “12-pela sta i stap olsem hat” long het bilong em.
b Bilong save gut olsem Jisas i kirap mekim wok king long Kingdom long 1914, lukim pes 216-218, bilong buk Tru Tru Baibel i Tok Wanem?, ol Witnes Bilong Jehova i wokim.
c Planti Baibel i tanim dispela tok “winim planti pait moa” olsem “em i laik winim pait” (Revised Standard, The New English Bible, King James Version) o “em i go bilong winim pait” (Phillips, New International Version), tasol long tok Grik i olsem “em i pait na winim pait na pait i pinis.” Olsem na wanpela buk (Word Pictures in the New Testament, bilong Robertson) i tok, yumi mas tanim olsem “em i winim tru pait.”
[Blok long pes 92]
King i Raun na Winim Pait
Long 1930 i go inap 1950 ol birua i giaman na bai gavman i ting wok bilong ol Witnes i no stret long lo bilong gavman, na em i wok nogut na i nogutim gavman. (Song 94:20) Long 1936, inap 1,149 taim gavman bilong Amerika i putim sampela Witnes long kot. Planti taim ol Witnes i bringim tok bilong ol long ol kot na i go inap Sprim Kot. Em hia sampela kot ol i winim.
Long Me 3, 1943, Sprim Kot (Murdock v. Pennsylvania) i tok, ol Witnes i no gat wok long kisim laisens na bai ol i ken tilim buk na magasin na kisim mani. Na long dispela de tu Kot (Martin v. City of Struthers) i tok, ol Witnes i no brukim lo taim ol i raun long ol haus na paitim dua na tilim ol nius na tanget samting.
Long Jun 14, 1943, Sprim Kot (Taylor v. Mississippi) i tok, taim ol Witnes i autim tok ol i no kirapim ol man long bikhet long gavman, nogat. Na long dispela de tu Kot (West Virginia State Board of Education v. Barnette) i tok, sapos ol pikinini Witnes Bilong Jehova i no salutim plak, skul i no ken rausim ol. Na long de bihain Nambawan Kot long Ostrelia i rausim tambu em gavman i bin putim long ol Witnes Bilong Jehova na kot i tok, dispela tambu em “i strong tumas, na gavman i bin mekim hariap na ol i no tingting pastaim, na em i putim hevi long ol man.”
[Blok long pes 94]
“Ol i Givim Strong Long Man i Sindaun Long Dispela Hos, Em Strong Bilong Pinisim Gutpela Taim Bilong Ol Manmeri Bilong Graun”
Save bilong saiens i mekim wanem? Wanpela nius (The Globe and Mail) bilong Toronto, Kanada, Janueri 22, 1987, em i kolim tok bilong Ivan L. Head, em presiden bilong wanpela oganaisesen (International Development Research Centre):
‘Ol i tok, planti man bilong saiens na ol saveman, taim ol i painim rot bilong kamapim ol nupela kain masin samting, planti samting ol i kamapim em ol samting bilong pait. Long 1986 ol gavman i tromoi $1,500,000 long olgeta minit long wokim ol samting bilong pait. Dispela ol samting em ol saveman i wokim, ol i helpim yumi long i stap bel isi, o nogat? Ol bikpela gavman i gat planti tumas samting bilong pait inap long mekim 6,000 bikpela pait kain olsem Namba 2 Pait. Kirap long 1945 na i kam inap nau i gat 7-pela wik tasol na i no gat ol wok bilong pait; 150 bikpela na liklik pait i bin kamap na 19.3 milion man i kisim bagarap long ol nupela samting bilong pait em ol saveman i bin wokim nau long taim Yunaitet Nesen i stap.’
I kam inap long yia 2005, ol pait bilong ol ami i kilim i dai winim 20 milion manmeri.
[Blok long pes 98, 99]
Ol Bikpela Tok Bilong Kamapim Tok Hait
Yumi stori pinis i kam inap hia na nau yumi save long insait bilong sampela bikpela tok bilong Kamapim Tok Hait. Ol tok i go pas (KTH 1:1-9) em i kirapim bel bilong yumi. Kamapim Tok Hait i stori long 16 driman:
NAMBA 1 DRIMAN (KTH 1:10–KTH 3:22): Jon i lukim Jisas i gat bikpela namba na em i salim gutpela tok long 7-pela kongrigesen bilong helpim na stretim ol.
NAMBA 2 DRIMAN (KTH 4:1–KTH 5:14): Jon i lukim gutpela piksa bilong sia king bilong God Jehova long heven. God i givim buk long Pikinini Sipsip.
NAMBA 3 DRIMAN (KTH 6:1-17): Pikinini Sipsip i rausim 6-pela gris kandel, na em i wok long kolim ol samting bai kamap long de bilong Bikpela. Fopela man long hos i kirap raun, na ol wokman bilong God ol birua i bin kilim ol i dai ol i kisim waitpela klos, na buk i stori long bikpela taim bilong belhat bilong God.
NAMBA 4 DRIMAN (KTH 7:1-17): Ol ensel i pasim win bilong bagarapim ol samting, inap long lain 144,000 Israel bilong spirit i kisim mak. Bikpela lain bilong olgeta lain man ol i litimapim nem bilong God na Krais, na God i bungim ol na bai ol i no ken bagarap long bikpela hevi.
NAMBA 5 DRIMAN (KTH 8:1–KTH 9:21): Taim namba 7 gris kandel i tekewe, 7-pela biugel i krai, em 6-pela bilong pastaim i makim namba 5 driman, na i kolim tok bilong Jehova long skelim na givim strafe long ol man. Namba 5 na 6 krai i makim namba wan na namba tu hevi i laik kamap.
NAMBA 6 DRIMAN (KTH 10:1–KTH 11:19): Strongpela ensel i givim wanpela liklik buk long Jon; ol i metaim haus bilong God; yumi harim ol samting i bin painim tupela man bilong autim tok. Namba 7 biugel i krai bilong makim namba 3 hevi i laik painim ol birua bilong God—em Kingdom bilong Jehova i laik kamap na Krais bilong em i bosim.
NAMBA 7 DRIMAN (KTH 12:1-17): Em i stori long Kingdom i kamap nupela, na Maikel i rausim Satan long heven na tromoi em i kam long graun.
NAMBA 8 DRIMAN (KTH 13:1-18): Strongpela wel animal i lusim solwara na i kam antap, na animal i gat tupela kom i tokim ol man long lotuim wel animal.
NAMBA 9 DRIMAN (KTH 14:1-20): Em gutpela piksa bilong 144,000 ol i sanap long maunten Saion. Ol man bilong graun i harim sampela tok bilong ol ensel; wanpela i kisim pikinini bilong diwai wain bilong graun na i tromoi long tang na bai ol i ken krungutim bilong makim belhat bilong God.
NAMBA 10 DRIMAN (KTH 15:1–KTH 16:21): Em narapela piksa bilong ol samting long heven, na bihain ol ensel i kapsaitim 7-pela dis i go long graun. Na em i stori long ol samting bilong Satan i bagarap.
NAMBA 11 DRIMAN (KTH 17:1-18): Bikpela pamukmeri, em Bikpela Babilon, em i sindaun antap long retpela wel animal; animal i go insait long hul i no gat as, na bihain liklik em i kam ausait na bagarapim pamukmeri.
NAMBA 12 DRIMAN (KTH 18:1–KTH 19:10): Ensel i stori long Bikpela Babilon i pundaun, na bihain moa em i bagarap olgeta, na sampela i krai long dispela, tasol sampela i litimapim nem bilong Jehova. Ol i tokaut long Pikinini Sipsip i laik marit.
NAMBA 13 DRIMAN (KTH 19:11-21): Jisas i kisim ami bilong heven na ol i go bilong givim strafe bilong God long lain bilong Satan na ami bilong ol na ol man i helpim wok bilong Satan; ol pisin bai kaikai skin bilong ol.
NAMBA 14 DRIMAN (KTH 20:1-10): Satan i kalabus; Krais wantaim ol wanwok king bilong em bai bosim graun inap 1,000 yia; God i traim bel bilong ol man, em laspela traim, na nau em i bagarapim Satan na ol spirit nogut bilong Satan.
NAMBA 15 DRIMAN (KTH 20:11–KTH 21:8): Ol man i bin dai ol bai kirap bek na God bai skelim bel bilong ol; nupela skai na graun; ol stretpela man bai kisim ol blesing bilong i stap oltaim.
NAMBA 16 DRIMAN (KTH 21:9–KTH 22:5): Laspela samting Jon i lukim, em gutpela piksa bilong nupela Jerusalem, em meri bilong Pikinini Sipsip. Ol samting bilong helpim ol man em bai kirap long dispela taun olsem wanpela wara na i go daun long ol man.
Laspela tok bilong Kamapim Tok Hait em sampela gutpela tok bilong Jehova na Jisas na ensel na Jon yet. Ol i tokim olgeta man, “Yu kam.”—KTH 22:6-21.