Gutpela Samting Moa i Wetim Ol Man i Dai Pinis

OL SOLDIA bilong Rom i no bin tingting long kain samting olsem bai kamap. Ples Masada long maunten, i gat strongpela banis bilong en, em laspela strongpela ples hait bilong ami bilong ol Juda ol i bin bikhet long Rom. Orait, ol soldia bilong Rom i go insait long ples na ol i redi long bungim ol birua, na harim singaut bilong ol ami Juda, na bikpela krai bilong ol meri pikinini. Tasol ol i no harim ol dispela samting​—⁠ol i harim tasol pairap bilong bikpela paia. Taim ol Rom i raun insait long dispela ples i wok long paia, ol i kisim save olsem: Ol birua bilong ol​—⁠inap olsem 960 manmeri​—⁠olgeta i dai pinis! Ol soldia Juda i bin kilim i dai famili bilong ol yet, na bihain narapela man i kilim i dai narapela man. Laspela man i stap, em i kilim i dai em yet.a Wanem samting i bin kamap na ol i kilim i dai famili bilong ol na ol yet?

Wanpela man i bin i stap long dispela taim, em Josifas, em i man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em i tok, samting i bin kirapim ol dispela Juda long mekim olsem, em ol i bilip olsem ol man i gat wanpela tewel i no save dai. Eleasar Ben Jair, em bos bilong lain Selot long Masada, pastaim em i laik kirapim lain bilong em long ting, sapos ol i kilim i dai skin bilong ol yet, dispela pasin i gat nem na i winim pasin bilong i dai long han bilong ol Rom o wok kalabus long ol. Tasol em i lukim olsem ol man i gat tupela tingting long mekim dispela samting, olsem na em i kirap na givim wanpela bikpela tok long ol long tewel bilong man. Em i tokim ol, bodi bilong ol em i samting bilong pasim ol, olsem wanpela haus kalabus bilong tewel. Na em i tok, “Tasol taim tewel i kamap fri na dispela hevipela samting i no wok moa long pulim em i kam daun long graun na hangamap long em, orait nau tewel i save go bek long ples bilong en, na em i kisim wanpela gutpela kain strong na em i gat bikpela strong olgeta, na ai bilong ol man i no inap lukim em, olsem ol i no inap lukim God Yet.”

Orait, lain bilong Eleasar i ting olsem wanem long dispela tok? Josifas i tok, taim Eleasar i mekim dispela tok na em i toktok i go i go, “ol man i harim dispela tok ol i katim tok bilong em na bel bilong ol i kirap tru na ol i no inap bosim bel, na kwiktaim ol i ran i go bilong kilim i dai famili bilong ol na ol yet.” Na Josifas i tok moa olsem: “I olsem wanpela samting i bosim ol na ol i ran i go, na olgeta wan wan i strong long mekim hariap, winim narapela man. . . . Strongpela laik tru i kamap long bel bilong ol long kilim i dai meri pikinini bilong ol na ol yet, na ol i no inap sakim dispela laik.”

Stori bilong dispela samting nogut i bin kamap em i helpim yumi long save, dispela bilip olsem yumi gat wanpela tewel i no save dai, em inap senisim tru tingting bilong ol man long ol samting bilong indai. Ol man i bilip long tewel, ol lotu i save skulim ol olsem ol i no ken tingim dai i olsem wanpela birua bilong yumi​—⁠ol i mas ting olsem dai em i wanpela dua i op na i larim tewel i lusim kalabus na em i ken i go na kamap long narapela laip i winim laip em i bin i stap long en. Tasol i gat wanem as na ol dispela Selot bilong lain Juda i bilip olsem? Ating planti ol i bin ting, ol rait holi bilong ol, em Ol Skripsa Hibru, i skulim ol olsem ol man i gat wanpela spirit i gat tingting em i stap insait long ol, olsem wanpela tewel i save lusim man taim em i dai, na tewel i stap laip yet. Tasol dispela tingting bilong ol i stret o olsem wanem?

Ol Skripsa Hibru i Tok Wanem?

Yumi ken tok, nogat tru. Namba wan buk bilong Baibel, em Stat, em i tok yumi gat laip; yumi no gat tewel. Buk Stat i stori long taim God i bin wokim Adam, em i namba wan man bilong graun, na i tok: “Man i kamap wanpela man i gat laip.” (Stat 2:⁠7, NW) Tok Hibru bilong dispela tok “man” em neʹphesh, na em i kamap planti taim long Ol Skripsa Hibru, winim 700 taim, na i no gat wanpela taim dispela tok i makim olsem yumi gat wanpela samting i stap insait long yumi na i no bilong dispela graun, olsem wanpela spirit, o tewel, bilong man, nogat. Neʹphesh em i wanpela samting yumi inap lukim na holim, olsem samting bilong graun.

Kaunim long Baibel bilong yu ol skripsa i stap long dispela paragraf, long wanem, long tok Hibru ol i bin raitim dispela tok neʹphesh long olgeta dispela skripsa. Ol dispela tok bilong Baibel i kamapim klia olsem neʹphesh em inap kisim bagarap, o ol man inap holim na karim i go (Lo 24:7; Hetman 9:​17; 1 Samuel 19:11); i no laikim kaikai (Jop 6:⁠7); pasim long sen (Song 105:18); laikim kaikai, na kisim hevi long i stap tambu long kaikai, na hangre long kaikai na wara; kisim bikpela sik o i no inap slip, em bikpela bel hevi i as bilong en. (Lo 12:20; Song 35:13; 69:10; 106:15; 107:9; 119:28) Olsem na dispela tok neʹphesh i makim yu yet, na i no makim wanpela tewel, long wanem, ol dispela skripsa i kolim ol samting inap painim yu.b

Em nau, olsem ol dispela tok bilong Ol Skripsa Hibru i makim, ol man i no gat wanpela tewel i no save dai​—⁠man i gat laip, em i save dai tru. Olsem Ol Skripsa Hibru i tok, sapos man [neʹphesh] i mekim rong, ol inap “kilim em i dai,” o ol inap kilim em nating, paitim em na kilim em i dai, brukbrukim skin bilong em na bagarapim em. (Kisim Bek 31:14; Lo 19:6; 22:26; Song 7:⁠2) Esekiel 18:4 i tok: “Sapos wanpela man [neʹphesh] i mekim sin, dispela man tasol i mas i dai.” Em nau, dai i save painim olgeta man i gat laip, long wanem, yumi olgeta i save mekim sin. (Song 51:⁠5) God i bin tokim namba wan man Adam, pe bilong sin, em dai​—⁠God i no tok, tewel bilong em bai go long wanpela ples bilong ol spirit na i no inap i dai. (Stat 2:​17) Na taim Adam i mekim sin, God i kolim strafe bilong em, olsem: “Mi bin wokim yu long graun, na bai yu go bek gen long graun.” (Stat 3:​19) Taim Adam na Iv i dai, samting i painim tupela olsem Baibel i tok long en planti taim, olsem tupela i kamap “man i dai pinis.”​—⁠Namba 5:2; 6:⁠6.

Olsem na buk The Encyclopedia Americana i stori long tok bilong Ol Skripsa Hibru long man i gat laip, olsem: “Taim Olpela Testamen i toktok long yumi man, em i tok long wanpela samting tasol​—⁠em i no tok long tewel na bodi wantaim i olsem wanpela man, nogat.” Na buk i tok moa olsem: “[Long Olpela Testamen] nefesh . . . i no makim wanpela samting i stap narapela na bodi i stap narapela, nogat.”

Olsem na yumi laik save, ol Juda i stap gut long God ol i bin bilip olsem wanem long indai? Ol i bilip olsem dai i narapela kain tru long laip. Song 146:4 (NW) i toktok long samting i painim man taim spirit, o strong bilong laip, i lusim em: “Spirit bilong em i lusim em, na em i tanim i kamap graun gen; long dispela de tingting bilong em i pinis olgeta.”c Na King Solomon tu i tok, ol man i dai pinis “ol i no inap save long wanpela samting.”​—⁠Saveman 9:⁠5.

Orait, bilong wanem planti Juda long taim bilong ol aposel, olsem dispela lain Selot long Masada, ol i bilip tru olsem ol man i gat wanpela tewel i no save dai?

Tingting Bilong Ol Grik

Ol Juda i no kisim dispela tingting long Baibel, nogat. Ol i kisim long ol Grik. Namel long yia 600 na 400 B.C.E. i olsem dispela bilip bilong sampela kain lotu bilong ol Grik i kam insait long tok bilong ol saveman bilong ol Grik. Inap longtaim pinis ol i laikim tru dispela tingting olsem tewel bilong ol man nogut bai kisim bikpela pen bihain long taim ol i dai pinis, i olsem strafe bilong ol, olsem na dispela tingting i kamap strong na i wok long kisim planti man. Ol saveman i bin mekim planti tok resis long tewel bilong man, olsem tewel em i wanem kain tru. Homa i tok, tewel i save lusim man taim em i dai, na em i save mekim liklik pairap olsem krai bilong binatang o pisin, o pairap bilong lip samting, na man inap harim. Epikurus i tok, tewel i gat hevi long skel, olsem na em i wanpela bodi i liklik tumas.d

Tasol ating nambawan man bilong strongim tru dispela bilip olsem man i gat wanpela tewel i no save dai, em Pleto, em wanpela saveman bilong ol Grik, em i bin i stap olsem 400 yia samting paslain long Krais. Em i bin stori long indai bilong tisa bilong em, Sokratis, na tok bilong em i kamapim klia olsem em i gat kain bilip olsem bilong dispela lain Selot bilong Masada ol i stap sampela handet yia bihain long em. Saveman Oscar Cullmann i tok: “Pleto i soim yumi olsem Sokratis i stap bel isi tru na em i dai. Indai bilong Sokratis em i wanpela gutpela kain dai tru. I no gat wanpela samting i makim olsem em i pret long i dai. Sokratis i no inap pret long i dai, long wanem, dai i save helpim yumi long lusim bodi. . . . Dai em i wanpela gutpela pren bilong tewel. Sokratis i save skulim ol man olsem; na olsem tasol, long pasin i stret tru wantaim tok em i skulim ol man long en, em i dai.”

Ating long taim bilong ol Makabi, olsem wan handet yia samting paslain long Krais, ol Juda i kirap long kisim dispela bilip long ol Grik. Long taim bilong ol aposel, Josifas i tok, ol Farisi na ol Esin​—⁠em tupela strongpela lain insait long lotu Juda​—⁠ol i kisim dispela bilip. Sampela kain stori ating ol i bin raitim long dispela taim bipo, em i kamapim dispela kain bilip.

Tasol olsem wanem long Krais Jisas? Em wantaim lain bilong em ol tu i skulim ol man long dispela bilip bilong lotu Grik?

Tingting Bilong Ol Kristen Bilong Pastaim

Ol Kristen long taim bilong ol aposel ol i no gat wankain tingting olsem ol Grik long i dai bilong man. Yumi ken tingim taim pren bilong Jisas, em Lasarus, i dai. Sapos Lasarus i gat wanpela tewel i bin lusim em long taim em i dai, na tewel i stap fri na i amamas, orait Jon sapta 11 bai i mekim narapela kain stori tru long em, i no wankain olsem yumi save kaunim. Sapos tru Lasarus i gat tewel, orait Jisas bai stori long ol aposel olsem Lasarus i stap laip na em i stap gutpela long heven. Tasol Jisas i no tok olsem. Em i mekim ol tok i stret wantaim tok bilong Ol Skripsa Hibru, na em i tokim ol, Lasarus i slip, olsem tingting bilong em i pinis. (Ves 11) Yumi save, Jisas bai amamas tru sapos pren bilong em i gat gutpela sindaun tru, olsem nupela sindaun; tasol taim Lasarus i dai, Jisas i krai long ai bilong ol man. (Ves 35) Sapos tewel bilong Lasarus i stap long heven na em i stap gutpela tru na i amamas long i stap oltaim na i no inap i dai, Jisas i no inap mekim nogut long em, olsem singautim em i kam bek na em i mas i stap sampela yia moa long “kalabus”​—⁠olsem skin bilong man i gat sin​—⁠na em i mas i stap namel long ol man i gat sik na ol i save dai.

Taim Lasarus i kirap bek, yu ting em i bin stori long dispela 4-pela de em i bin i stap gutpela tru olsem wanpela spirit i bin lusim kalabus bilong bodi na i stap fri? Nogat. Em i no stori olsem. Tru, sampela man i bilip long tewel bilong man ol bai tok, samting i painim Lasarus taim em i dai, em i narapela kain tru na Lasarus i no inap stori long en. Tasol dispela tok bilong ol i no gat as bilong en, long wanem, Lasarus inap tokim ol famili na pren olsem samting i bin painim em i gutpela tru na em i no inap stori gut long en. Em inap tok olsem long ol, a? Tasol em i no mekim wanpela tok long ol samting i bin painim em taim em i dai. Tingim gut dispela: Em i no bin mekim wanpela tok bilong helpim yumi long save long wanpela samting em planti man tru i save tingting long en, winim olgeta narapela samting, olsem: Wanem samting i save painim man taim em i dai? I gat wanpela as tasol na Lasarus i no mekim wanpela tok bilong dispela samting. Em i olsem: Lasarus i no gat wanpela stori bilong dispela samting na bai em i ken tokim ol man long en, nogat. Ol man i dai pinis ol i slip, na tingting bilong ol i pinis.

Olsem na yumi laik save, Baibel i tok dai em i pren bilong tewel, olsem wanpela dua i op na bai man i ken kisim ol narapela kain laip? Nogat! Long ol Kristen tru olsem aposel Pol, dai i no wanpela pren​—⁠em i wanpela “birua.” (1 Korin 15:26) Ol Kristen i no save tingim dai olsem samting i bilong yumi ol man; ol i ting olsem em i wanpela samting nogut tru, olsem samting i no bilong yumi man, long wanem, dai i bin kamap long sin na pasin bikhet em namba wan man i bin mekim long God. (Rom 5:​12; 6:​23) Dispela em i no wanpela laik bilong God long ol man long pastaim tru, nogat.

Tasol ol Kristen tru i save bilip na wetim gutpela samting i painim man i dai pinis. Stori bilong Lasarus i bin kirap bek long matmat, na planti stori moa bilong Baibel, i kamapim klia samting tru Baibel i tok em i wetim ol man i dai pinis​—⁠ol bai kirap bek. Baibel i toktok long tupela kain kirap bek. Klostu olgeta man i dai pinis na ol i slip long matmat, maski ol i stretpela man o nogat, ol inap kirap bek na ol i gat rot bilong i stap oltaim long Paradais hia long graun. (Luk 23:​43, NW; Jon 5:​28, 29; Aposel 24:15) Na i gat wanpela liklik lain Jisas i bin kolim olsem “liklik lain sipsip” bilong em, ol i bilong kirap bek na i stap olsem ol spirit long heven, na ol i no inap i dai moa. Dispela lain, em ol aposel bilong Krais i insait long en, ol bai stap king wantaim Krais Jisas na bosim ol man bilong graun na helpim ol long kamap gutpela olgeta.​—⁠Luk 12:32; 1 Korin 15:​53, 54; KTH 20:⁠6.

Orait, bilong wanem ol misin i skulim ol man olsem yumi gat wanpela tewel i no save dai, na ol i no skulim ol man olsem ol man i dai pinis bai kirap bek? Tingim tok wanpela tisa bilong lotu, em Werner Jaeger, i mekim long 1959 bilong bekim dispela askim. Em i tok: “Nambawan bikpela samting i bin stiaim bilip Kristen long bipo na i kam inap nau, i olsem: Wanpela bikpela tisa bilong lotu Kristen, em Origen, em i wanpela saveman i save kamapim ol tok bilong Pleto long skul bilong Aleksandria. Em i bin skruim planti tok bilong dispela bilip olsem man i gat tewel, em dispela tok em i bin kisim long Pleto, na em i bungim wantaim bilip Kristen.” (Buk The Harvard Theological Review) Olsem na misin i mekim wankain pasin olsem ol Juda i bin mekim sampela handet yia paslain long en! Misin i lusim ol tok bilong Baibel na i skulim ol man long tok bilong ol saveman bilong lain Grik.

As Tru Bilong Dispela Bilip

Ating sampela i laik helpim dispela bilip olsem yumi gat wanpela tewel i no save dai, na ol i askim olsem: Olsem wanem na planti lotu bilong dispela graun i save skulim ol man long dispela bilip? Baibel i kamapim as tru bilong dispela samting na bai yumi ken save bilong wanem planti lotu bilong dispela graun i skulim ol man long dispela tok.

Baibel i tok, “dispela graun olgeta em i stap aninit long strong bilong Satan.” Na Baibel i kamapim klia olsem Satan em “hetman i save bosim dispela graun.” (1 Jon 5:​19; Jon 12:31) Olsem na yumi save, Satan i bin stiaim ol lotu bilong dispela graun. Ol i bin helpim tru ol pasin i bin kamapim planti hevi na pait samting long dispela graun long nau. Na long dispela bilip olsem yumi gat tewel, i olsem ol i bihainim tru tingting bilong Satan. Ol i mekim olsem wanem?

Tingim namba wan tok giaman i bin kamap. God i bin tokim Adam tupela Iv, sapos ol i mekim sin long em, bai ol i dai. Tasol Satan i tokim Iv: “Yutupela i no inap i dai.” (Stat 3:⁠4) Yumi save, Adam na Iv i dai; tupela i go bek long graun olsem God i bin tokim tupela. Satan, “em i papa tru bilong pasin bilong tok giaman,” em i no lusim namba wan tok giaman em i bin mekim. (Jon 8:​44) Planti lotu em ol i bin paulim sampela bilip bilong Baibel o ol i sakim olgeta, ol i kamapim yet wankain tingting olsem dispela: ‘Yu no inap i dai. Bodi bilong yu i ken i dai, tasol tewel bilong yu bai i stap laip yet, inap oltaim oltaim​—⁠olsem God!’ Na Satan i bin tokim Iv, bai em i “kamap wankain olsem God”!​—⁠Stat 3:⁠5.

Em nau, nogut yumi bilip long wanpela samting em tok giaman o tok bilong ol man yet i as bilong en. I gutpela yumi bilip long samting em tok i tru i as bilong en. Na i gutpela yumi bilip tru olsem ol famili na pren bilong yumi i dai pinis ol i stap long matmat na tingting bilong ol i pinis, na yumi no tingting planti long tewel bilong ol i stap we! Dispela kain slip bilong ol man i dai pinis, yumi no ken pret o bel hevi long en. Yumi ken tingim ol man i dai pinis i olsem ol i stap gut long wanpela ples malolo. Olsem wanem yumi inap ting ol i stap gut? Long wanem, Baibel i tok, ol man Jehova i laikim tumas ol na ol i dai pinis, i olsem ol i stap laip yet. (Luk 20:38) Ol i stap laip long tingting bilong em. Dispela save inap mekim gut tru bel bilong yumi, long wanem, i no gat mak bilong ol samting Jehova inap putim long tingting bilong em​—⁠em inap tingim olgeta man. Em i laik tru long kirapim bek ol milion milion manmeri em i laikim tumas ol na givim rot long ol bambai ol i ken i stap oltaim oltaim long Paradais long graun.​—⁠Skelim wantaim Jop 14:​14, 15.

Dispela gutpela taim tru bilong kirapim bek ol man i dai pinis, em bai kamap, long wanem, Jehova i mas truim olgeta tok promis em i bin mekim. (Aisaia 55:​10, 11) Man! Tingim dispela tok profet bai kamap tru, em i tok: “Ol dispela lain bilong yu i dai pinis na ol i stap long ples tudak, ol bai i kirap bek na lukim lait. Yu save givim laip long ol man i dai pinis, olsem wara bilong nait i pundaun long graun i drai na i mekim ol nupela gras i kamap. Yupela ol lain i slip long matmat, yupela kirap na amamas na singaut.” (Aisaia 26:19) Olsem na ol man i dai pinis na i slip long matmat ol i stap gut tru olsem pikinini i stap long bel bilong mama. Liklik taim nau na bai ol i “kamap nupela,” olsem ol bai kisim bek laip na i stap long Paradais long graun!

I gat wanem samting yumi inap bilip na wet long en i winim dispela gutpela samting? I no gat, a?

[Ol Futnot]

[Piksa long pes 7]

Ol Selot bilong lain Juda long Masada i bilip olsem dai bai helpim tewel bilong ol long lusim kalabus