Jehova
Stori: Em nem bilong dispela wanpela God tasol em i God tru. Em i kolim dispela nem long em yet. Jehova em i Man bilong wokim olgeta samting, olsem na i stret em i stap Nambawan Bikpela bilong heven na graun. Dispela nem Jehova ol i kisim long fopela leta Hibru, em יהוה, na insait bilong en i olsem “Em i Mekim i Kamap.” Long planti tok ples ol i save raitim dispela fopela leta olsem JHVH o YHWH.
Nem bilong God i stap long wanem ol Baibel?
Buk Baibel: Ol i no putim nem Jehova o Yawe long en. Long wanem hap i mas i gat nem bilong God i stap, ol i raitim olsem “Bikpela.” (Lukim liklik tok daunbilo bilong Kisim Bek 3:15.) Tasol “Bikpela” i no wanpela nem tru; i gat planti “Bikpela” i stap.—1 Ko 8:5, 6.
Gud Nius Mark i Raitim: Ol i raitim nem “Jehova” long Mak 12:36 long namba wan taim ol i tanim ol tok bilong Mak long tok Pisin.—The Council of the British & Foreign Bible Society i wokim long 1956, na yu ken lukim long laibreri long Yunivesiti bilong Papua Niugini.
Sampela Sam: Ol i raitim nem “Jihova” tupela taim long Sam 146:5, 6.—Wes Sepik Baibel Skul, Yebil, via Wewak.
Jenesis: Taim ol i tanim ol tok bilong Jenesis long tok Pisin long 1981 ol i putim nem “Yawe” planti taim, olsem long Jenesis 2:4.—Lukim tu laspela hap bilong Tok i Go Pas; The Bible Society of Papua New Guinea, Lae-Port Moresby, ol i wokim.
Long sampela Baibel Pisin ol i putim nem “Jehova” o “Yawe” long sampela hap; orait bilong wanem ol i no putim long olgeta hap bilong Baibel olsem ol man bilong raitim Baibel i bin putim long pastaim? Long sampela Baibel long ol narapela tok ples bilong Papua Niugini ol i putim planti taim, olsem “Iehova” long Baibel Motu (Buka Helaḡa), na Baibel Hiri Motu (Buka Helaga); na i gat long ol dispela Baibel tu: “Ieova,” A Buk Tabu Kalamana Ure Iesu Karisito, tok Kuanua; “Jehova,” Niu Testament, tok Tingou, Manus; “Iehova,” Safu Buka, tok Toaripi.
Long sampela Baibel Inglis, ol i raitim nem Jehova sampela taim o planti taim. (NE, KJ, AS, By, Da, ED, Yg) Long Baibel Katolik ol i kolim The Jerusalem Bible, ol i raitim 4-pela leta Hibru bilong nem bilong God olsem Yahweh. Long Baibel New World Translation ol i raitim nem Jehova long Ol Skripsa Hibru na Ol Skripsa Grik inap 7,210 taim.
Bilong wanem planti Baibel i lusim nem bilong God o putim wan wan taim tasol?
Liklik tok daunbilo bilong Kisim Bek 3:15 long Buk Baibel i tok: “Long tok Hibru ol i save raitim dispela nem God i tokim Moses long en olsem, ‘Yhwh.’ Ol saveman i no save gut long pasin bilong kolim dispela nem, tasol planti man i ting yumi mas kolim olsem, ‘Yawe.’ . . . Tasol ol Hibru i gat bikpela tambu long ol man bai ol i no ken kolim dispela nem bilong God. Ol i save raitim long buk, tasol taim ol i laik kolim, ol i save tok ‘Bikpela’ tasol. Olsem na long Tok Pisin, yumi bihainim pasin bilong ol, na wanem hap i gat dispela nem ‘Yhwh’ i stap, yumi tanim olsem, ‘Bikpela.’ I olsem, Bikpela em i nem bilong God.” (Ol i bihainim tingting bilong ol yet long wanem tok i stret ol i mas raitim, na long dispela as tasol ol i rausim nem bilong God long Baibel, maski dispela nem i stap planti taim tru long ol rait bilong Baibel long tok Hibru bilong pastaim. Ol yet i tok, ol i bihainim pasin bilong ol Hibru o Juda bilong bipo, em Jisas i tok long ol olsem: “Yupela i save daunim tok bilong God na litimapim pasin yupela i bin kisim long ol tumbuna.”—Mt 15:6.)
Sampela man bilong tanim tok bilong Baibel i pilim olsem ol i mas putim nem bilong God wanpela o tupela taim samting. Tru ol i no putim long olgeta taim olsem i stap long tok Hibru bilong pastaim, tasol ol i bihainim pasin bilong Wiliam Tindel na ol i no rausim olgeta long Baibel. Taim Tindel i tanim ol tok bilong 5-pela buk bilong Moses long kirap bilong Baibel (ol i prinim long yia 1530) em i putim nem bilong God long en.
Ol man bilong raitim Ol Skripsa Grik long pastaim, ol i bin putim nem bilong God o nogat?
Long yia 350 samting, Jerom i raitim tok olsem: “Matyu, em narapela nem bilong em Livai, em man bilong kisim takis na em i kamap wanpela aposel, na pastaim em i raitim Gutnius bilong Krais long Judia long tok na rait Hibru, bilong helpim ol man i bin katim skin em ol i kamap bilipman.” (Buk De viris inlustribus, sapta 3) Dispela Gutnius i kamapim stret 11-pela tok bilong Ol Skripsa Hibru, em nem bilong God i stap long en long 4-pela leta Hibru. I no gat as na yumi ken ting Matyu i no bin kamapim ol dispela tok stret olsem i stap long rait Hibru.
Ol narapela man, em spirit holi i givim tingting long ol na ol i raitim sampela tok bilong Ol Skripsa Grik, ol i bin kamapim planti handet hap tok bilong Ol Skripsa Hibru ol man i bin tanim long tok Grik (Baibel Septuagint). Planti bilong ol dispela hap tok i gat nem bilong God long tok Hibru insait long rait Grik bilong ol Baibel Septuagint bilong pastaim. Yumi ken save, taim ol disaipel bilong Jisas i kamapim ol dispela hap tok, ol i no ken rausim nem bilong God long en. Ol i mas bihainim pasin bilong Jisas, em i tingim gut nem bilong Papa bilong em.—Skelim wantaim Jon 17:6, 26.
Na wanpela saveman (George Howard) i tok: “Mipela i save tru, ol Juda i mekim tok Grik ol i bin wok long raitim יהוה insait long ol rait bilong Baibel long tok Grik. Na ol man bilong dispela lain, em ol i kamap Kristen na ol i strong long bihainim lotu bilong ol, ol i no ken lusim dispela pasin. Tru, taim ol i stori long God, ating ol i kolim em [God] o [Bikpela], tasol ol i no ken rausim nem bilong God, em dispela 4-pela leta Hibru, long rait bilong Baibel yet. Nogat. . . . Olsem na i stret yumi ken ting, taim ol man bilong raitim Nupela Testamen i kamapim sampela tok bilong Olpela Testamen, ol i putim rait Hibru bilong nem bilong God long rait bilong ol. . . . Tasol taim ol man i rausim dispela nem long Olpela Testamen ol i bin tanim long tok Grik, orait nau em i no i stap moa long ol tok bilong Olpela Testamen em Nupela Testamen i kamapim. Olsem na kirap long yia 100 samting, ol i raitim tasol ol senis bilong dispela nem na i olsem . . . i pinis long Olpela na Nupela Testamen.”—Buk Journal of Biblical Literature, Vol. 96, No. 1, Mas 1977, p. 76, 77.
Nem bilong God em Jehova o Yawe?
No gat wanpela man long nau i save tru long pasin bilong kolim nem bilong God long tok Hibru bilong pastaim. Ol i bin raitim tok Hibru long sotpela pasin, na ol i lusim sampela rait, olsem a, e, i, o, u, em inap helpim yumi long kolim stret tok. Long taim bilong ol man i mekim dispela tok ples, ol i save ol i mas kolim olsem wanem. Tasol bihain ol Juda i kisim tingting olsem i tambu long kolim nem tru bilong God long maus, olsem na ol i save kolim ol senis bilong nem bilong em. Sampela handet yia bihain ol saveman bilong lain Juda i kirapim pasin bilong raitim ol mak olsem senis bilong a, e, i, o, u, bilong helpim ol man long kolim stret tok Hibru, tasol ol i putim mak bilong ol senis bilong nem tru bilong God namel long ol 4-pela leta JHVH o YHWH. Olsem na yumi no save ol i bin kolim nem tru bilong God olsem wanem long pastaim.
Planti saveman i ting ol i bin kolim olsem “Yawe,” tasol ol i no save tru na ol i no wanbel long dispela. Tasol planti manmeri i save kolim olsem “Jehova,” long wanem, inap planti handet yia nau ol i bin kolim olsem long tok Inglis, na dispela pasin bilong kolim i kamapim gut 4-pela leta Hibru bilong dispela nem, wankain olsem ol narapela pasin bilong kolim.
Long wanpela Baibel (The Emphasised Bible), J. B. Rotherham i kolim nem Yawe long olgeta hap bilong Ol Skripsa Hibru. Tasol bihain, taim em i raitim buk Studies in the Psalms, em i kolim olsem “Jehova.” Em i tokaut long as na em i bin mekim olsem. Em i tok: “JEHOVA—Mi bin kolim dispela bikpela nem long tok Inglis . . . long Buk Song mi bin tanim long nau, tasol i no olsem mi ting i no stret tumas long kolim olsem Yawe, nogat. Mi tingting long wanem pasin i gutpela long kolim na i stret long yau na ai bilong ol man. Long wanem, em i bikpela samting long ol inap luksave kwik long nem bilong God.”—(Landon, 1911), p. 29.
Wanpela profesa bilong Jemani (Gustav Friedrich Oehler) i stori long narapela narapela pasin bilong kolim dispela nem, na bihain em i tok: “Kirap long nau mi bai kolim olsem Jehova, long wanem, dispela i kam insait pinis long tok ples bilong yumi na yumi no inap senisim.”—Buk Theologie des Alten Testaments, ol i wokim namba 2 taim, p. 143.
Wanpela saveman bilong lotu Katolik (Paul Joüon) i tok: “Taim mipela i tanim tok, mipela i no . . . raitim Yahweh; mipela i raitim Jéhovah . . . em pasin bilong raitim long tok Frans.”—Grammaire de l’hébreu biblique, p. 49, liklik tok daunbilo.
Planti nem i senis liklik long taim yumi tanim long narapela tok ples. Jisas i kamap long lain Juda, na long tok Hibru ol i kolim nem bilong em olsem “Yesua” (Ye·shuʹa‛), tasol ol man bilong raitim Ol Skripsa Kristen i no gat tupela tingting long raitim nem bilong em long tok Grik olsem “Iyesus” (I·e·sousʹ). Long planti tok ples ol i kolim nem bilong em narapela narapela kain liklik, tasol yumi save kolim olsem i stap long tok ples bilong yumi. I wankain tasol long ol narapela nem i stap long Baibel. Orait, yumi mas mekim wanem na bai yumi litimapim nem bilong God, em nem bilong em i winim olgeta narapela nem? Sapos yumi no kolim o raitim, long wanem, yumi no save tru long pasin bilong kolim long pastaim, yu ting yumi litimapim dispela nem? Nogat, a? Yumi mas kolim na raitim olsem planti man i mekim long tok ples bilong yumi. Yumi mas mekim ol gutpela tok long Papa bilong dispela nem, na yumi ol man i lotuim em, yumi mas mekim pasin i litimapim nem bilong em.
Bilong wanem i bikpela samting yumi mas save long nem bilong God na kolim?
Olsem wanem? Yu stap pren tru bilong wanpela man em yu no save long nem bilong em? Olsem na ol man i no save long nem bilong God, ol i tingim em i olsem wanpela strong i no gat nem bilong en; ol i no tingim em i wanpela Man i stap tru, olsem wanpela man ol i save long em na laikim em na ol inap givim bel long beten toktok wantaim em. Sapos ol i beten, ol i mekim nating tasol olsem wanpela pasin bilong lotu na ol i kolim kolim nating sampela tok ol i bin lainim.
Jisas i givim wok long ol Kristen tru bilong i go long ol man bilong olgeta lain na kamapim ol disaipel. Taim ol i lainim ol dispela man, olsem wanem ol i ken helpim ol long save God tru em i narapela long ol god giaman bilong ol lain man? Ol i mas kolim nem tru bilong Em, olsem Baibel i mekim.—Mt 28:19, 20; 1 Ko 8:5, 6.
Kis 3:15: “[God i tok:] ‘Moses, yu mas tok olsem long ol manmeri bilong Israel, “Bikpela [“Jehova,” NW], em God bilong ol tumbuna bilong yupela, . . . em i bin salim mi na mi kam long yupela.” ’ Na God i tok moa long Moses olsem, ‘[Jehova], em i nem bilong mi oltaim oltaim.’ ”
Ais 12:4: “Kolim nem bilong Bikpela [Jehova] na singaut long em na tok tenkyu long em. Tokaut long olgeta lain manmeri long ol bikpela wok em i bin mekim, na tokim ol long em i gat biknem.”
Ese 38:17, 23: “Mi God, [Jehova], mi tok olsem, ‘ . . . bai mi soim olgeta lain manmeri olsem, mi gat bikpela strong na pasin bilong mi i gutpela na stretpela olgeta. Na bai ol i save tru long mi. Na bai ol i save gut olsem, mi yet mi [Jehova].’ ”
Jo 17:26: “[Jisas i beten long Papa olsem:] Mi bin kamapim nem bilong yu long ol. Na bai mi kamapim moa yet, bai ol i ken kisim pasin bilong laikim ol arapela man, olsem yu save laikim mi.”
2 Ti 2:19: “God i planim pinis strongpela pos bilong wokim sios bilong en, na . . . long dispela pos em i raitim tok olsem, ‘Bikpela i save gut long ol manmeri bilong em yet.’ Na em i raitim dispela tok tu, ‘Olgeta man i bin kisim nem bilong Bikpela, ol i mas givim baksait long pasin i no stret.’ ”
Yu ting Jehova long “Olpela Testamen” em Jisas long “Nupela Testamen”?
Mt 4:10: “Jisas i tokim em, ‘Satan, yu klia. Buk bilong God i tok, “Yu mas aninit long God, Bikpela bilong yu. Na yu mas lotu long em wanpela tasol.” ’ ” (Tok bilong Jisas i klia tru—em i no tok, ol man i mas lotu long em yet.)
Jo 8:54: “Jisas i bekim tok [long ol Juda] olsem, ‘ . . . Papa bilong mi, em i litimapim nem bilong mi. Na yupela i save tok, em i God bilong yupela.’ ” (Ol Skripsa Hibru i makim klia olsem ol Juda i save tok, Jehova em i God bilong ol. Jisas i no tok, em yet em i Jehova. Em i tok, Jehova em i Papa bilong em. Long dispela tok Jisas i makim klia olsem Jehova i narapela na em i narapela.)
Sng 110:1: “Bikpela [Jehova] i tokim Bikpela bilong mi [Devit] olsem, ‘Yu sindaun long han sut bilong mi inap mi putim ol birua bilong yu i stap aninit long yu.’ ” (Long Matyu 22:41-45, Jisas i stori olsem em yet em i “Bikpela” bilong Devit long dispela Song. Olsem na Jisas i no Jehova; em i dispela “Bikpela” em Jehova i toktok long em long dispela Song.)
Fl 2:9-11: “Long dispela as tasol God i litimapim Jisas na mekim em i stap antap tru. Na God i givim em wanpela nem i gutpela tru na i winim olgeta arapela nem. Em i givim dispela nem long Jisas, bai olgeta ensel na olgeta man na ol arapela samting . . . ol i ken brukim skru long ai bilong Jisas na i stap aninit long em. Na olgeta bilong ol i ken tokaut olsem, ‘Jisas Krais em i Bikpela,’ na ol i ken givim biknem long God Papa.” (Dispela ves i makim olsem Jisas na God Papa i narapela narapela, na Jisas i aninit long God.)
Olsem wanem yumi ken laikim tru Jehova sapos yumi pret tu long em?
Baibel i tok, yumi mas laikim God Jehova (Lu 10:27) na yumi mas pret long em. (1 Pi 2:17; Snd 1:7; 2:1-5; 16:6) Stretpela pasin bilong pret long Jehova i kirapim yumi long was gut, nogut yumi mekim pasin em i no laikim na em i kros long yumi. Yumi laikim tumas Jehova, olsem na yumi mekim ol pasin em i laikim, bilong kamapim bel bilong yumi olsem yumi pilim tru olgeta gutpela pasin sori em i bin mekim long yumi na yumi laik tenkyu long em.
Tok piksa: I stret pikinini i pret long mekim pasin papa i no laikim, nogut papa i kros; tasol pikinini i pilim tru ol gutpela pasin papa i mekim long em na em i laikim tru papa. Ating man bilong pasim botol win bilong i go daun long solwara em i tok em i laikim tru solwara. Tasol em i pret tu long solwara na em i save i gat sampela samting em i no ken mekim taim em i go daun. Olsem tasol yumi mas laikim God, tasol yumi mas pret tu long mekim wanpela samting em i no laikim.