Dayanıklı Hamamböceği

MİLYONLARCA kişi Meksika’nın hareketli halk şarkısı “La Cucaracha” (Hamamböceği)’yı duymuş olmasına rağmen, mutfakta koşuşturan o küçük böcekleri gördüğünde bu şarkıyı gerçekten söylemeye başlayan ev hanımlarının sayısı fazla değildir. Birçok insana göre, hamamböcekleri sinir bozucu haşerelerdir. Görünüş olarak çekici değillerdir, en azından bizim için. Hastalık taşırlar. Keskin kokuları tiksindiricidir.

Yine de, insanların bunca nefretine rağmen, hamamböcekleri çoğalmaya devam ediyor. Doğal düşmanlarının yokluğu ve hamamböceklerinin uyum sağlama ve kendilerini koruma yeteneği ile birlikte yüksek üreme kapasitesi, kısa sürede şaşırtıcı bir nüfus oranı oluşturur. Örneğin yaygın olan Alman hamamböceği, bir yılda kolaylıkla 35.000’in üzerinde torun sahibi olabilir. Bu sayı ortalamadır, çünkü azami sayı yılda 100.000’i geçebilir. Bu nasıl olabilir? Alman hamamböceğinin ‛otekası’ ya da yumurta kesesi 48 yumurta taşıyabilir. Ortalama 140 günlük ömrü boyunca dişi bir hamamböceği 7 ‛oteka’ oluşturabilir. Hamamböcekleri için her şey yolunda giderse, her nesildeki dişilerin her biri aynı miktarda üreyerek, gerçekten kısa sürede onlarca, binlerce hamamböceği oluşabilir.

Hamamböceklerinin 2.000’i aşkın türünden çoğu, evlerin dışında insanlar tarafından fark edilmeden yaşar. Fakat Alman cinsi gibi bazıları barınak olarak insanların evlerini tercih eder. Aslında bu böceklere konulan ulusal isimler (Amerikan, Avustralyalı, Alman, Oryantal ve bunun gibi) gerçekten anlamsızdır. Söylendiğine göre, Avrupalılar hamamböceklerine komşu ülkelerinin isimlerini vermiştir. Romalılar ona ışıktan kaçma huyu yüzünden lucifuga demiştir. Hamamböceği için kullanılan İngilizce “cockroach” sözcüğü ise İspanyolca cucaracha’dan gelir.

Bazı böcek bilginleri hamamböcekleri arasında mutlu bir aile hayatı olduğunu belirtiyor. Yetişkinlerin küçük olanları sırtta taşıdığı gözlendi. Annelerin yeni doğan yavrulara yumurta kapsülünden çıkmaları için yardım ettiği fark edildi. Yumurtadan çıktıktan sonra yavrular sık sık bir arada tutuluyor ve anneleri üzerlerine yatıyor; ayrıca tam gelişmiş genç olanların kolonisi ile birlikte daima birkaç büyük hamamböceği bulunuyor.

Zor Beğenen Yiyici Değiller

Hamamböcekleri hemen hemen her şeyle beslenebilir. İnsanların yediği her şeyi ve ayrıca deri, saç, duvar kağıdı ve hayvan cesedi gibi başka birçok şeyi de yer. Bundan başka—özellikle ter ile kirlenmişse—kitapları ve zamkına ulaşabilmek için ciltleri yerler. Dünyanın bazı bölgelerinde sık sık hamamböcekleri tarafından zarar görüp tahrip edildiğinden, yasal belgeler için parşömen kağıdı kullanılamaz. Hamamböcekleri kirli alanlar ve pislikten hoşlanır, fakat en sağlıklı yerleri bile istila edebilirler.

Aslında hamamböcekleri fazla yiyecek istemez. Bir düzinesi sadece bir posta pulunun tutkalıyla bir hafta yaşayabilir. Su onlar için daha önemlidir, bu nedenle en çok mutfak ve banyolarda görülürler.

Hamamböceklerinin bulaşıcı hepatit, yiyecek zehirlenmesi, idrar yolları enfeksiyonu, deri enfeksiyonu, alerjiler ve dizanteri gibi hastalıklara neden olan bakteri ve virüslerin taşıyıcıları oldukları bilinmektedir. Ortalıkta dolaşırken yiyecek ve kaplara hastalık geçirirler, ayrıca dışkıları ve koku bezlerinden salgıladıkları koku ve yemeden önce yiyeceklerini yumuşatmak için kustukları koyu renkli sıvının ortak sonucu olarak hoş olmayan bir koku bırakırlar. Böyle kirlenmiş tabaklar tamamen yıkanmalı ve kaynar suyla temizlenmelidir, yoksa tabağa sıcak bir yemek konulduğunda çirkin koku tekrar geri gelir.

İyi Yönleri Mi?

Hamamböceğinin iyi bir yönü hiç yok mu? Aslında, çok karmaşık küçük bir yaratıktır. Hamamböceğinin alıcıları havanın basınç ve sıcaklığındaki değişiklikleri sezer, suyun yerini keşfeder ve yaklaşan düşman hakkında uyarıda bulunur. Böceğin duyargalarında dokunma, tatma ve koklama görevini yapan 40.000 sinir ucu vardır. Hamamböceğinin en büyük duyu organı birçok küçük lensin birleşiminden oluşan gözleridir, yine de nesneleri net olarak göremez. Bununla birlikte, hareketlere karşı çok hassastır ve ışık yoğunluğundaki en küçük değişikliği bile çok çabuk fark eder. Gövdenin art kısmının ucundaki çatallı uzantılar veya ‛cerci’ titreşimleri ve aynı zamanda ses ve hava hareketlerini sezer ve böylece böceğin en yakın aralık veya yarığa koşuşturma hareketini başlatır. Ürken bir hamamböceği 0,054 saniye gibi az bir sürede harekete geçebilir ve fırlayıp gider!

Bir hamamböceği, gövdesinin her iki yanındaki gemi lombarına benzeyen hava deliklerinden nefes alır. Kan bütün gövde boyunca uzanmış büyük bir kanal içinde pompalanır. Başı kopuk bir hamamböceği bile bir günü aşkın bir süre canlı kalabilir—dişi bir böceğin yumurtalarını güvenle çıkarmasına yetecek kadar uzun bir süre. Amerikan hamamböceği 6 haftaya kadar hiç yiyecek ve su olmadan yaşayabilir.

Evet, büyüleyici bir yaratık, fakat insanlık için ne faydası olabilir? Bir örnek olarak, tahtakurusunun bilinen bir düşmanıdır. Ayrıca hamamböceği, büyüklüğü ve yetiştirilmesindeki kolaylık yüzünden laboratuvarlarda bilimsel araştırmalar için sık sık kullanılır. Örnek olarak, Japon araştırmacılar bir keresinde hamamböceğinden elde edilen bir tür özü laboratuvar farelerinin karaciğer hastalıklarının tedavisinde başarıyla kullandı ve bunun insan üzerinde de başarılı olacağı konusunda umutluydular. Bazı balıkçılar, çipura, karagöz, mercan gibi balıkların yakalanmasında yem olarak Oryantal hamamböceğini kullanır. Fakat bu küçük dostumuz özellikle bir leş yiyicidir ve yaratılmasının nedeni olan işi yapar: süprüntü, pislik ve cesetleri toprağa geri döndürür.

Evi Onlardan Kurtarmak

Ev hanımları şöyle sorar: “Bu böcekler benim evime nasıl girdi?” Evet, onlar—veya yumurtaları—alışveriş çantaları, patates veya soğan torbaları veya meşrubat kutularında içeri girebilirler. İçeri uçmuş da olabilirler. Hamamböceği kendini yassılaştırabildiğinden, ön kapınızın altından bile içeri yürümüş olabilir. Onların bulunduğu bir yere siz veya misafirleriniz uğramışsa, ayakkabı veya giysilerle otostop yapmış olabilirler. Apartmanlarda, duvar veya zemindeki çatlaklardan geçerek veya “hamamböceği otobanları” denilen yollarda, yani umumi su veya kanalizasyon borularında seyahat ederek eve girebilirler.

Onları nasıl dışarı kovabilir ve orada tutabilirsiniz? Titiz bir ev bakımı esastır. Zemindeki aralık ve yarıklar, döşeme kenarları ve delikler gibi gizlenmeye uygun yerler sık sık temizlenmelidir. Fırın, buzdolabı ve dolapların etrafındaki yerleri temiz tutun. Düşen yiyecek parçaları ve kırıntıları tamamen ve hemen temizleyin. Yıkanmamış tabakları bütün gece bir lavabo veya dolapta bırakmayın. Yiyecekleri ağzı sıkıca kapalı kaplar içinde saklayın. Kuru köpek ve kedi maması, hamamböceklerine bir piknik sofrası oluşturabileceğinden, bunları kapalı bir kapta tutmak ve hayvanların yiyeceğinden fazla yemek koymaktan kaçınmak en iyisidir. Eve giren alışveriş çantaları ve meşrubat kaplarında böcek veya böcek yumurtaları olup olmadığını kontrol edin. Her gün süprüntü ve çöpleri evden çıkarın. Damlatan bütün muslukları tamir edin. Fakat şunu da hatırlayın: mutfağınızı temiz tutmanız “Senyor Cucarachaya” mutfakta istenmediğini hissettirirken, yemeklerinizi oturma odası veya çalışma odanızda yerseniz onu buralara davet ettiğinizi görebilirsiniz.

Böcekler bir odayı iyice sardıysa, böcek zehiri gerekli olabilir. Bununla birlikte, çok fazla ilaç aleyhinizde işleyebilir. Hamamböcekleri ya ondan sakınacak, ya da zehire karşı bağışıklık kazanacak. Onun için, etiketi dikkatlice okuyun ve talimatları aynen uygulayın. Önlemler konusunda dikkatli olun ve çocuklar, yaşlılar ve solunum zorluğu olanlar hakkında özellikle düşünceli olun.

Ciddi böcek istilaları çoğunlukla profesyonel yardım gerektirir. Hamamböceklerinin yumurtadan çıkması 30 gün aldığından, bir süre için aylık bakımlar gerekebilir. Profesyonel birini çağırırsanız, size yardımcı olacak bazı öneriler şunlardır: o gelmeden önce mutfağı iyice temizleyin ve dolaplardan yiyecek ve tabakların kaldırıldığından emin olun. Tabak ve aletler geçici olarak bir masanın üstüne yerleştirilebilir ve plastik bir örtüyle korunabilir. Yiyecek maddeleri fırında veya buzdolabında tutulabilir. Haşere kontrol teknisyeni bazı önerilerde bulunursa veya değişiklikler tavsiye ederse, bunları mutlaka dikkate alın.

Hamamböceklerine karşı yapılan savaş bir süredir devam ediyor. Hamamböcekleri de buna karşılık mücadele ediyor. Yıllardır kullanılan birçok böcek zehirine karşı dayanıklı hale geldiler. Bilim adamları şimdi biyolojik silahlara yöneliyor. Yeni geliştirilen bir bileşik, hydroprene denilen bir sentetik hormon, hamamböceklerini olgunluk öncesi çağda tutarak üremelerini engelliyor. Bununla birlikte, o nesil kısır da olsa yaşamaya devam ediyor. Böylece hydroprene başka bir zehirle birlikte kullanılmadıkça hemen sonuç vermiyor.

Tabii, bu haşerelerin evlerden çıkarılıp çıkarılamayacağı hâlâ belli değildir. “Hamamböceği” şimdiye kadar dayandı ve dikkate layık derecede başarılı oldu.

[Sayfa 13’teki çerçeve]

Evinizi Hamamböceklerinden Kurtarın

◻ Tüm mutfağı temiz tutun. Soba, dolap ve buzdolaplarının etrafındaki ve altındaki bütün yerlere dikkat edin.

◻ Gizlenmeye uygun yerleri sık sık temizleyin—zemindeki aralık ve yarıklar, döşeme kenarları ve delikler gibi. Mümkün olduğu kadar, mutfak ve banyolardaki, aralık ve yarıkları kapatın.

◻ Süprüntü ve çöpleri her gün çıkarın.

◻ Yiyecekleri ağzı sıkıca kapalı kaplarda tutun.

◻ Düşen yiyecek parçaları ve kırıntıları hemen ve tamamen temizleyin.

◻ Eve giren bütün çanta ve kaplarda böcek ve yumurtalarının olup olmadığını inceleyin.

◻ Rutubet kontrolu yapın. Bütün su sızıntılarını tamir edin ve tabakları ıslatıp bütün gece öyle bırakmayın.

◻ İyi bir hamamböceği tuzağı kullanın.