Svahili Dilinde Tanrı’nın İsmi Duyuruluyor

SVAHİLİ orta ve doğu Afrika’da, en az 12 ülkede 100 milyon kadar insanın konuştuğu bir dil.a Kenya, Tanzanya ve Uganda gibi birkaç ülkenin ulusal ya da resmi dili. Çevre ülke ve bölgelerde de ortak dil olarak kullanılıyor, bu sayede farklı yörelerden insanlar birbirleriyle rahatlıkla iletişim kurabiliyor ve ticaret yapabiliyor.

Svahili dili, Doğu Afrika halkını birleştiren çok önemli bir etken. Örneğin sadece Tanzanya’da en az 114 kabile dili konuşuluyor. Bir düşünün, evinizden sadece 40-50 kilometre uzak bir yere gidiyor ve sizinkinden çok farklı bir dil konuşan insanlarla karşılaşıyorsunuz! Hatta bazı diller sadece birkaç küçük köyde konuşuluyor. Bu köylerde yaşayan insanlarla nasıl iletişim kurardınız? Ortak dilin neden bu kadar önemli olduğunu anlamak zor değil.

Svahilinin Tarihçesi

Svahilinin en azından 10. yüzyıldan beri konuşulduğu düşünülüyor. 16. yüzyılda da yazılı bir dil haline geldi. Svahili öğrenenler çok geçmeden bu dildeki pek çok kelimenin Arapçayı çağrıştırdığını fark eder. Gerçekten de Svahili dilindeki kelimelerin hiç değilse yüzde 20’si Arapçadan gelir, diğer kelimelerin büyük bölümüyse Afrika kökenlidir. Svahili dilinin yüzlerce yıl boyunca Arap alfabesiyle yazılmasının nedeni budur.

Günümüzde Svahili, Latin alfabesiyle yazılıyor. Peki ne oldu da alfabe değişti? Cevabı öğrenmek için 19. yüzyılın ortalarına, Kutsal Kitaptaki mesajı yerli halka anlatmak için Doğu Afrika’ya gelen ilk Avrupalı misyonerlerin dönemine uzanalım.

Tanrı’nın Sözü Doğu Afrika’ya Ulaşıyor

1499’da kâşif Vasco da Gama’nın Afrika’nın güney ucunu dolaşarak yaptığı meşhur seyahat sırasında, Portekizli misyonerler Zengibar’da (Zanzibar) bir faaliyet başlatarak Katolik inancını Doğu Afrika’ya getirdiler. Ancak 200 yıl içinde halkın muhalefeti sonucu “Hıristiyanlıkla” birlikte Portekizliler de bölgeden kovuldu.

Tanrı’nın Sözünün Doğu Afrika’ya tekrar gelmesi için 150 yıl geçmesi gerekecekti. Bu kez Kutsal Kitabı oraya getiren Johann Ludwig Krapf adlı Alman misyonerdi. Krapf 1844’te Kenya’nın Mombasa kentine vardığında Doğu Afrika kıyısındaki halkın büyük çoğunluğu Müslümandı. İç kesimlerde yaşayanlar ise genelde, geleneksel inançlarına bağlı kalan ve hem canlıların hem de cansız nesnelerin içinde bir ruh olduğuna inanan animistlerdi. Krapf, Kutsal Kitabın tüm insanlara ulaşmasının çok önemli olduğuna inanıyordu.

Vakit kaybetmeden Svahili dili üzerinde çalışmaya başladı. Bölgeye gelişinden kısa bir süre sonra, Haziran 1844’te Kutsal Kitabı tercüme etmeye başlayarak zorlu bir işe koyuldu. Ne yazık ki sonraki ay iki yıl önce evlendiği eşini, birkaç gün sonra da henüz küçük bir bebek olan kızını kaybetti. Hiç şüphesiz bu onu kahretmişti, ama yine de onun için çok önemli olan Kutsal Kitap çevirisi üzerinde çalışmaya devam etti. 1847’de Kutsal Yazıların Başlangıç kitabının ilk üç bölümü yayımlandı ve bu, Svahili dilindeki ilk basılı metin oldu.

Krapf, Svahili dilini alışılageldiği üzere Arap alfabesiyle yazmak yerine Latin alfabesiyle yazan ilk kişiydi. Arap alfabesini kullanmamasının nedenlerini sayarken, daha sonra Svahiliyi öğrenmeye çalışacak olan “Avrupalılar için, Arap alfabesinin büyük bir zorluk yaratacağını”, ayrıca “Latin alfabesinin ‘Yerlilerin Avrupa dillerini öğrenmelerini’ kolaylaştıracağını” söyledi. Bazıları yıllar boyu Arap alfabesini kullanmayı sürdürdü; Kutsal Kitabın bazı bölümleri bu alfabeyle yayımlandı. Ancak Latin alfabesinin kullanılması gerçekten de birçok kişinin Svahili dilini öğrenmesini kolaylaştırdı. Kuşkusuz pek çok misyoner ve Svahili dilini öğrenmeye çalışan başkaları, böyle bir değişikliğin yapılmış olmasından çok memnun.

Krapf, Tanrı’nın Sözünü Svahili diline çevirmekte öncülük etmenin yanı sıra sonraki tercümanlara bir altyapı hazırladı. Svahili dilinde ilk gramer kitabını oluşturdu, bir de sözlük hazırladı.

Svahili Dilinde Tanrı’nın İsmi

Başlangıç kitabının ilk üç bölümünün ilk baskısında, Tanrı’nın ismi sadece “Mutlak Güce Sahip Tanrı” olarak çevrilmişti. Ancak 19. yüzyılın sonlarına doğru Doğu Afrika’ya gelen başkaları tüm Kutsal Kitabı Svahili diline çevirme işine girişti. Onların arasında Johann Rebmann, William Taylor, Harry Binns, Edward Steere, Francis Hodgson ve Arthur Madan vardı.

Bu ilk tercümelerin bazılarında göze çarpan bir şey, Tanrı’nın isminin kullanılmasıydı, hem de sadece birkaç yerde değil, Kutsal Kitabın İbranice kaleme alınan (Tevrat ve Zebur) kısmının tümünde! Zengibar’daki tercümanlar Tanrı’nın ismini “Yahuwa” diye çevirirken, Mombasa’dakiler “Jehova” diye çevirdiler.

1895’te artık Kutsal Kitabın tümü Svahili dilinde mevcuttu. Sonraki yıllarda başka çeviriler de yapıldı, ama bunlardan bazıları geniş çapta dağıtılmadı. 20. yüzyılın başlarında Doğu Afrika’da Svahili dilini standartlaştırmak için yoğun çaba harcandı. Bunun sonucunda 1952’de Swahili Union Version yayımlandı ve en geniş çapta kullanılan çeviri oldu. Bu sayede Svahili dilinde Tanrı’nın isminin en çok kabul edilen şekli Türkçedeki gibi “Yehova” oldu.

Ancak ne yazık ki bu ilk çevirilerin basımının durmasıyla birlikte Tanrı’nın ismi de kullanılmamaya başlandı. Daha sonraki çevirilerden bazılarında bu isim tamamen çıkarıldı, diğerlerinde ise sadece birkaç yerde yer aldı. Örneğin Union Version çevirisinde Tanrı’nın ismi yalnızca 15 defa geçiyordu; bu çevirinin 2006’da yayımlanan gözden geçirilmiş baskısında ise bu sayı daha da azaltılıp 11’e indi.b

Bu çeviride Tanrı’nın ismi, olması gereken yerlerin neredeyse hepsinden çıkarılmış; fakat yine de çevirinin dikkat çeken bir özelliği var. Giriş sayfalarından birinde belirgin şekilde görülen bir ifade, Tanrı’nın isminin Yehova olduğunu açıkça gösteriyor. Bu, Yaratıcımızın özel isminin hakikati arayan insanlara anlatılmasına çok yardımcı oluyor, çünkü bu sayede Tanrı’nın ismini kendi ellerindeki Kutsal Kitap çevirisinden görebiliyorlar.

Ancak hikâye burada bitmiyor. 1996’da Svahili dilinde Yunanca Kutsal Yazıların Yeni Dünya Çevirisi (İncil kısmı) çıktı. Bu, Yehova isminin tekrar orijinal yerlerine konduğu ilk Svahili tercüme oldu; Matta’dan Vahiy’e kadar bu kısımda 237 yerde bu isim geçiyordu. Ardından 2003 yılında Svahili dilinde Kutsal Kitap – Yeni Dünya Çevirisi, yani Kutsal Kitabın tümü çıktı. Bugüne kadar Yeni Dünya Çevirisi Svahili dilinde 900.000 adet basılmıştır.

Tanrı’nın ismi artık belirli unvanlarla gizlenmiyor ya da sadece önsözde bir açıklamaya konup değeri düşürülmüyor. Svahili dilindeki Yeni Dünya Çevirisi’nde Yehova ismi 7.000’den fazla kez geçiyor. Şimdi hakikati seven insanlar Yeni Dünya Çevirisi’ni açıp Yehova isminin geçtiği yerleri her okuduğunda O’na daha da yaklaşıyor.

Bu çeviride, Doğu Afrika’da Svahili konuşan herkes için kolay anlaşılır ve modern Svahili kullanılmaya da büyük özen gösterildi. Ayrıca diğer çevirilerin birçoğuna bazı yanlış fikirler sızmıştı, bunlar da çıkarıldı. Bu sayede okur, Yaratıcımız Yehova Tanrı’nın ilham ettiği “doğru sözleri” okuduğundan emin olabiliyor (Vaiz 12:10).

Birçok kişi Svahili dilindeki Yeni Dünya Çevirisi’ne olan takdirlerini dile getirdi. Kutsal Kitaptaki mesajı tamgün duyuran, 21 yaşındaki Vicent isimli bir Yehova’nın Şahidi şöyle dedi: “Yeni Dünya Çevirisi’nin Svahili dilinde çıkması ve bu kolay anlaşılır çeviride Yehova’nın isminin çıkarıldığı yerlere geri konması beni çok sevindirdi.” Üç çocuk annesi Frieda ise bu çevirinin Kutsal Kitaptaki hakikatleri başkalarına açıklamasını kolaylaştırdığını söyledi.

Tanrı’nın Sözünün Svahili diline tercüme edilmesi ufak bir girişimle başladı ve bu süreç 150 yılı aşkın bir süre boyunca devam etti. İsa peygamber “[Tanrı’nın] adını açıkça bildirdim” demişti (Yuhanna 17:6). Şimdi orta ve doğu Afrika’da Svahili konuşan 76.000’den fazla Yehova’nın Şahidi, Yeni Dünya Çevirisi’ni kullanarak Yehova’nın ismini herkese duyurmaktan büyük sevinç duyuyor.