Bir Akraba Müşareketten Kesilirse . . .

1, 2. (a) Tanrı’nın ailelerin dini hakkındaki amacı neydi? (b) Korah’ın zamanında bazı aileler hangi kararı vermekle karşı karşıya kaldılar?

ÂDEM’İN belirli bir süre tek başına kalmasından sonra, Tanrı şöyle dedi: “Adamın yalnız olması iyi değildir.” Bunun üzerine Tanrı Havva’yı yarattı ve evliliği kurdu. (Tekv. 2:18, 21, 22) Daha sonra yerin nüfusu çoğalacak, böylece herkesin birçok akrabası olacaktı. Ailenin bazı fertleri, örneğin çocuklar yakın bir yerde oturmasalar da ziyaret edilebilir ve birlikte hoş bir vakit geçirilebilirdi.—Tekv. 1:28; Eyub 1:1-5.

² Tanrı, dinsel inançların herhangi bir ayrılık yaratmaması için ailelerin hakiki tapınmada birleşmiş olmalarını amaçlamıştı. Oysa dinin bir aile davası haline geldiği olaylar oldu. Bunlardan biri, Korah, Datan ve Abiram isyan ettikleri zaman meydana geldi. Yehova bu dinsel asiler vasıtasıyla değil, Musa ve Harun vasıtasıyla hareket ettiğini doğruladı. Bunun üzerine kavmin diğer mensuplarının asilerin çadırlarından çekilmelerini söyledi. Acaba Korah, Datan ve Abiram’ın çocukları ve ev halkları ne yapacaklardı? İlk başta Yehova’ya ve O’nun cemaatine değil, ailelerine mi vefa göstereceklerdi. Asilerin yakın akrabalarının çoğu Tanrı yerine ailelelerine bağlılık gösterdiler. Yehova asilerle beraber onların bu akrabalarını da yok etti.—Say. 16:16-33.

3. Korah’ın ailesinin bazı fertleri hangi hikmetli seçimi yaptılar?

³ Böyle olmakla birlikte Korah’ın oğullarından bazıları Tanrı’ya ve O’nun kavmine vefakâr kaldılar. Onlar, Korah’ın ev halkının diğer fertleriyle ve Datan ve Abiram’ın aileleriyle birlikte yok edilmediler. (Say. 26:9-11) Gerçekten, hayatta kalan bu Korah oğullarının torunları mabette özel hizmet imtiyazına sahip oldular ve onlardan Mukaddes Kitapta şerefle bahsedildi.—II. Tar. 20:14-19; Mezm. 42, 44-49, 84, 85, 87.

4. İsrail’de aileye vefa göstermek başka hangi yönden bir deneme teşkil etti?

⁴ Bir İsraillinin irtidat ettiği her zaman buna benzer bir karar verilmeliydi: Aileye mi, yoksa Yehova’ya mı vefa gösterilsin! Acaba böyle bir kişinin ailesi, kan bağı ve duygularıyla sevk edilerek onu yok edilmekten korumaya gayret edecek miydi? Yoksa onun kardeşi, oğlu veya kızı doğru ve hikmetli karar tarzının Tanrı ve cemaatine vefa göstermek olduğunu fark edecekler miydi? (Tesniye 13:6-11’e bak.) Bugün Hıristiyan düzenlemesinde bir günahkâr idam edilmez, ama Hıristiyanlar bir akrabalarının disiplin edilmesi yüzünden denemelerle karşı karşıya kalabilirler.

AKRABALAR PROBLEM YARATABİLİR

5, 6. (a) Din yüzünden ailede ayrılık nasıl baş gösterebilir? (b) Hıristiyanlar bu durumda neden uzlaşmamalıdırlar? (Mezm. 109:2-5)

⁵ Aile bağları ve duyguları çok kuvvetli olabilir. Bu doğaldır ve Yehova’nın düzenlemesine uygundur. (Yuh. 16:21) Öte yandan bu kuvvetli bağlar Hıristiyanları güç denemelerle karşı karşıya bırakabilir. İsa, bir kişinin Hıristiyan olmasının bir sonucunun akrabalarından muhalefet görmesi olabileceğini söyledi. Şöyle dedi: “Ben selâmet değil, fakat kılıç getirmeğe geldim. Çünkü ben adamla babasının, ve kızla anasının, ve gelinle kaynanasının arasına ayrılık koymağa geldim; ve adamın düşmanları kendi ev halkı olacaktır. Babayı veya anayı benden ziyade seven bana lâyık değildir.”—Mat. 10:34-38.

⁶ Hıristiyanlar, böyle bir düşmanlığın olmasını istemiyorlar. Ve de kendilerinin Tanrı’nın temiz, ahlâklı, dürüst hizmetçileri olmaları yüzünden akrabalarının onlardan nefret etmeleri veya onlara muhalefet etmelerine neden yoktur. Bununla beraber, hakiki Hıristiyanlar, Tanrı’dan çok ailelerini ön plana koyamayacaklarının farkındadırlar. En sonunda herkes için faydalı olan şey, Hıristiyanların Tanrı’ya sadık olmaya devam etmeleridir. Zamanla onlar akrabalarını kurtuluşa sevk eden yolda yürümek üzere etkileyebilirler.—Rom. 9:1-3; I. Kor. 7:12-16.

7, 8. Müşareket kesimi olaylarının yol açabileceği problemlerden kim sorumludur? (Tesn. 32:4)

⁷ Akrabalar, hakiki Hıristiyanlar için başka bir yönden de problemler yaratabilirler. Böyle bir problem bir akraba müşareketten kesildiği zaman ortaya çıkabilir. Önceki makalelerde müzaker edilmiş olduğu gibi, eğer cemaatte bir kişi tövbe etmeyip ciddi bir günah işlemeye devam ederse, Tanrı onun müşareketten kesilmesini talep eder. (I. Kor. 5:11-13) Suç işleyenin davranışı onun Yehova ile ve dolayısıyla Yehova’nın Şahitleri olan aile fertleriyle ilişkisini değiştirir. Tanrı bu sonuçlardan sorumlu değildir, çünkü O’nun standartları adil ve doğrudur. (Eyub 34:10, 12) Kabahat sadık Hıristiyan akrabalarının da değildir. Müşareketten kesilmiş olan kişi, Korah, Datan ve Abiram gibi, bizzat kendisi ve akrabaları için problemler yaratmıştır.

⁸ Şimdi iki farklı durumu incelememiz gerekir. İlkinde bir Hıristiyan müşareketten kesilmiş veya ilişkisini kesmiş bir kişiyle aynı evde oturması, ikincisi ise böyle bir akrabanın yakın aile çevresinde olmamasıdır.

YAKIN AİLE ÇEVRESİNDE

9. Eğer birinin eşi Hıristiyan değilse veya müşareketten kesilmişse aile yükümlülükleri konusunda durum nedir?

⁹ Bir kişi bir Hıristiyan olabilir, fakat aile fertlerinden hiçbiri imanı kabul etmeyebilir. Örneğin, bir kadın Yehova’ya hizmet edebilir, ama kocası hizmet etmez. Buna rağmen kocasıyla hâlâ bir “beden”dir ve onu sevip saygı göstermek zorundadır. (Tekv. 2:24; I. Pet. 3:1-6) Ya da kendisi, vakfolmuş bir Hıristiyan olduktan sonra cemaatten atılmış olan bir erkekle evli olabilir. Bu durum da evlilik bağlarını sona erdirmez; yalnız ölüm veya Mukaddes Yazılara dayanan bir boşanma bunu yapar.—I. Kor. 7:39; Mat. 19:9.

10, 11. Bir müşareket kesimi olayı evdeki ruhi bağları nasıl etkiler?

¹⁰ Benzer şekilde, bir anne veya baba, oğul veya kız gibi bir akraba müşareketten kesilirse veya ilişkisini keserse, kan ve aile bağları devam eder. Acaba bu, ailenin bir ferdi müşareketten kesildiği zaman aile çevresinde her şeyin aynı kaldığı anlamına mı gelir? Kesinlikle hayır.

¹¹ Müşareketten kesilmiş bir kimse cemaatten ruhen atılmıştır; önceleri var olan ruhi bağlar tamamıyla sona ermiştir. Onun durumu aile fertleri ve diğer akrabaları için de aynıdır. Böylece, aile fertleri aile bağlarını kabul ettikleri halde onunla artık hiçbir ruhi müşarekette bulunmayacaklardır.—I. Sam. 28:6; Sül. Mes. 15:8, 9.

12. Ruhi müşareket hususunda, bir aile ferdi müşreketten kesildiği zaman hangi değişiklikler doğabilir?

¹² Bu durum evde mevcut olan ruhi müşarekette değişiklikler meydana getirecektir. Örneğin, koca müşareketten kesilmişse, karısı ve çocukları onun bir aile Mukaddes Kitap tetkikini idare etmesi veya Mukaddes Kitap okumasında veya duada önder olmaya kalkışmasından rahatsız olacaklardır. Eğer o, yemek zamanlarında olduğu gibi dua etmek isterse, kendi evinde olduğu için buna hakkı vardır. Ama diğerleri Tanrı’ya içlerinden dua edebilirler. (Sül. Mes. 28:9; Mezm. 119:145, 146) Evde bulunan müşareketten kesilmiş bir kişi, aile Mukaddes Kitabı beraberce okuduğu ve tetkik ettiği zaman hazır bulunmak isterse, o zaman ne olacak? Eğer onlara öğretmeye veya dinsel inançlarını paylaşma çabasında bulunmaya kalkışmazsa diğerleri onun dinlemek üzere hazır bulunmasına müsaade edebilirler.

13. Ana-babalar evlerinde oturan müşareketten kesilmiş bir çocuğa nasıl davranacaklardır?

¹³ Reşit olmayan bir çocuk müşareketten kesilmişse, ana-babası onun fiziksel ihtiyaçlarına bakmaya devam edecek ve gereken ahlaki eğitim ve disiplini sağlayacaklar. Onunla doğrudan doğruya bir Mukaddes Kitap tetkiki yapmazlar. Fakat bu, onun aile tetkikinde hazır bulunmasının istenmeyeceği anlamına gelmez. Ana-baba Mukaddes Kitabın veya Hıristiyan yayınlarının belirli kısımlarına dikkat çekerek orada bulunan ve onun muhtaç olduğu öğütleri verecekler. (Sül. Mes. 1:8-19; 6:20-22; 29:17; Efes. 6:4, YD) Mukaddes Kitaptan sunulan öğütleri benimsemesini ümit ederek onu Hıristiyan toplantılarına götürüp yanlarında oturtabilirler.

14, 15. Eve dönen müşareketten kesilmiş bir anne veya baba ile ilgili ne yapılmalıdır?

¹⁴ Ama aynı evde oturmayan bir oğul veya anne ya da baba gibi yakın akraba müşareketten kesilirse ve daha sonra eve dönmek isterse, o zaman ne olacak? Söz konusu aile, duruma göre karar verebilir.a

¹⁵ Örneğin, müşareketten kesilmiş bir anne veya baba hasta olabilir veya mali ya da fiziki yönden artık kendisine bakacak durumda olmayabilir. Bu durumda onun Hıristiyan çocukları, ona yardımda bulunmak üzere Mukaddes Kitap açısından manevi bir yükümlülük altındadırlar. (I. Tim. 5:8) Söz konusu anne veya babayı geçici veya temelli olarak eve getirmek gerekli olabilir. Veya onları sık sık ziyaret etmeğe mecbur olacakları, bir tıbbi personelin bulunduğu yere bırakmaları uygun bir çözüm olabilir. Yapılacak şeyler, böyle bir durumda bulunan anne veya babanın gerçek ihtiyaçları ve tutumları ve de aile reisinin kendi ev halkının ruhi refahına ne derece ilgi duyduğu gibi etkenlere bağlıdır.

16, 17. (a) Ana-babalar, müşareketten kesilmiş bir çocuklarının evlerine dönme durumunu nasıl karşılayabilirler? (b) Bu konuda müsrif oğul meselinden neler öğrenebiliriz?

¹⁶ Aynı durum müşareketten kesilmiş veya ilişkisini kesmiş, fakat evden ayrılmış olan bir çocuk için de geçerli olabilir. Bazı Hıristiyan ana-babalar, müşareketten kesilmiş fakat fiziksel veya duygusal açıdan hasta olan çocuklarını belirli bir zaman için evlerine tekrar kabul etmişlerdir. Her olayda ana-babaları mevcut şartları tartışıp değerlendirebilirler. Müşareketten kesilmiş bir oğul kendi başına otururken artık böyle yaşayamaz hale geldi mi? Yoksa ilk başta hayatının daha rahat ve kolay olacağından dolayı mı dönmek istiyor? Ahlakı ve tutumu hakkında ne denilebilir? Eve “maya” getirecek mi?—Gal. 5:9.

¹⁷ İsa’nın müsrif oğulla ilgili verdiği meselde baba oğlunu karşılamaya koşup onu kabul etti. Çocuğunun acınacak halini görünce – babası duruma ana-babalara özgü doğal bir ilgiyle karşılık verdi. Bununla beraber, oğlunun, yanında fahişeleri getirmediğine veya babasının evinde günahkâr hayatını sürdürmek tutumuyla gelmediğine dikkat edelim. Hayır, o yürekten tövbe gösterdi ve herhalde temiz bir hayat yaşamaya azimliydi.—Luka 15:11-32.

AYNI EVDE OTURMAYAN MÜŞAREKETTEN KESİLMİŞ AKRABALAR

18, 19. (a) Hıristiyanlar, yakın aile çevresi dışında yaşayan müşareketten kesilmiş akrabalarla arkadaşlık etmeyi nasıl telakki etmelidirler? (b) Bu görüş neden uygundur? (II. Tim. 2:19)

¹⁸ Ele almamız gereken ikinci durum, yakın aile çevresinde veya birinin evinde oturmayan müşareketten kesilmiş veya ilişkisini kesmiş akrabalarla ilgilidir. Böyle biriyle kan veya evlilik bağları hâlâ mevcuttur ve bu nedenle gerekli aile meselelerine bakmaya sınırlı bir ihtiyaç doğabilir. Böyle olmakla birlikte, durum, kendisi temas ve sohbetten kaçınılması mümkün olamayan aynı evde yaşıyormuş gibi değildir. Mukaddes Kitabın ilham edilmiş şu açık talimatını zihnimizde tutmalıyız: “Kardeş denilen herhangi (YD) biri zani, yahut tamahkâr . . . . olursa, ihtilât etme [karışıp görüşme, YD] . . . . hattâ böyle biriyle yemek yeme.”—I. Kor. 5:11.

¹⁹ Dolayısıyla, evin dışında yaşayan böyle müşareketten kesilmiş bir kişiyle akrabalığı olan Hıristiyanlar gereksiz yere beraber bulunmaktan kaçınmaya çalışmalı, ticari işlerini bile asgari düzeyde tutmalıdırlar. Bu hareket tarzının makullüğü, akrabalarının yanlışlıkla ‘müşareketten kesilmiş olduğu halde gene akrabayız, bu nedenle ona her zamanki gibi davranabiliriz’ görüşünü benimsedikleri yerlerde cereyan eden olaylar hakkında alınan haberlerden belli olur. Bir bölgeden şu haber gelmektedir:

“Müşareketten kesilmiş bir kişi cemaatin üçte birinin akrabasıydı. Tüm akrabaları onunla arkadaşlık etmeye devam ettiler.”

Çok saygı görmüş olan bir Hıristiyan ihtiyar şöyle yazdı:

“Bizim bölgemizde büyük aileleri olan müşareketten kesilmiş bazı kişiler, Toplantı Salonunun holüne girdikleri zaman, bazıları onunla samimi bir havada el sıkışmış ve sırtına vurarark yakınlık göstermişlerdir, (oysa onlar müşareketten kesilmiş kişinin hâlâ ahlaksız bir hayat yaşadığını biliyorlardı). Müşareketten kesilmiş olanların hareket tarzlarından Yehova’nın ve kavminin nefret ettiğini görmelerine ve yürekten tövbe göstermek üzere gerçek bir ihtiyaç duymalarına çok değer veriyorum. Büyük ailelerindeki fertler hareketlerini bildikleri halde onları böyle karşılamaya devam ederlerse, bu müşareketten kesilmiş olanların değişmelerine ne yardım edecek?

20, 21. Müşareketten kesilmiş akrabalara karşı neden dikkatli olmalıyız? (II. Tim. 2:22)

²⁰ İlk yüzyılda birçok üyeleri akraba olan cemaatler olmuş olmalı. Ama birisi müşareketten kesildiği zaman, tüm akrabaları her ne kadar onunla Mukaddes Kitaptan hiçbir mesele müzakere etmeseler de, ona her zamanki gibi davranabilirler miydi? Hayır. Aksi halde cemaat şu emri gerçekten uygulamamış olurdu: “Kötü adamı kendi aranızdan çıkarın.”—I. Kor. 5:13.

²¹ Birinin müşareketten kesilmiş bir günahkâr olarak durumunun önemini azaltmamak ve bunu görmezlikten gelmemek için büyük dikkat gösterilmelidir. Korah’ın oğullarının iyi şekilde belirttikleri gibi, ilk başta Yehova’ya ve O’nun teokratik düzenlemesine vefa göstermeliyiz. O’nun standartlarını tutarsak ve suç işleyenlerin yerine O’nun teşkilatlandırılmış kavmiyle arkadaşlık etmeyi tercih edersek, O’nun himayesi ve bereketine sahip olacağımızdan emin olabiliriz.—Mezm. 84:10-12.

EĞLENCELER VE MÜŞAREKETTEN KESİLMİŞ AKRABALAR

22. Müşareketten kesilmiş akrabalarla ilgili olarak aile buluşmaları veya eğlenceler neden özel problemler doğurabilir?

²² Normal olarak akrabalar yemeklerde, pikniklerde, aile buluşmaları veya başka eğlencelerde sık sık görüşürler. Oysa birisi tövbe etmeksizin günah işlemeye devam ettiğinden müşareketten kesilmesi gerekli olmuşsa, o böyle buluşmalarla ilgili olarak Hıristiyan akrabaları için zorluklara yol açabilir. Onlar her ne kadar onun akrabaları olduklarını bilirlerse de, sadık Hıristiyanların cemaatten atılmış bir günahkârla ‘karışıp görüşmemeleri’ gerektiğine dair Pavlus’un verdiği öğüdü görmezlikten gelmek istemezler.

23. Bir Hıristiyan düğününde müşareketten kesilmiş bir akraba ile ilgili durum ne olur?

²³ Müşareketten kesilmiş bir akrabanın hazır bulunabileceği böyle bir buluşmaya aile fertlerinin de gidip gidemeyeceği konusunda kurallar koymak gerekmez. Bu sorun, söz konusu kişilerin Pavlus’un öğüdüne uyarak halletmeleri gereken bir şeydir. (I. Kor. 5:11) Bununla beraber, eğer müşareketten kesilmiş bir kişi, akrabası olmayan Şahitlerin davet edildiği bir buluşmaya giderse, onun orada bulunmasının diğerlerinin hareketlerini etkileyebileceği kabul edilmelidir. Örneğin, [bazı ülkelerde olduğu gibi] Hıristiyan bir çift Toplantı Salonunda resmen evlenebilir. Müşareketten kesilmiş bir akrabaları böyle bir düğün için Toplantı Salonuna gelirse, gelini kocasına resmen takdim etme görevini yapamaz. Ya nikâhtan sonra bir düğün ziyafeti veya kabul töreni yapılırsa? İsa’nın hazır bulunduğu Kana’daki düğün gibi, bu mutlu ve neşeli bir olaydır. (Yuh. 2:1, 2) Ama müşareketten kesilmiş akraba davet edilecek mi, hatta oraya gelmesine izin verilecek mi? Böyle bir kimse hazır bulunursa, akraba olsun veya olmasın, birçok Hıristiyan Pavlus’un I. Korintoslular 5:11’de verdiği talimatlara uygun olarak, onunla yemek yememek ve görüşmemek için orada hazır bulunmamaları gerektiğine karar verebilir.

24. Vefakâr Hıristiyanlar en çok kimlerin arkadaşlığından hoşlanıyorlar? (Sül. Mes. 18:24)

²⁴ Böylece, bazı Hıristiyanlar normal olarak aile fertlerinin hazır bulunacakları bir buluşmaya müşareketten kesilmiş veya ilişkisini kesmiş bir akrabalarını davet edemeyeceklerini hissedebilirler. O halde Hıristiyanlar İsa’nın şu sözlerini hatırlayarak cemaatin vefakâr üyelerinin hazır blunmalarından hoşlanabilirler: “Her kim Allahın iradesini yaparsa, kardeşim, kızkardeşim ve anam odur.”—Mar. 3:35.

25, 26. Müşareketten kesilmiş bir akraba ölürse, cenazesiyle ilgili durum ne olur?

²⁵ Gerçek şu ki, bir Hıristiyan kendisini günaha teslim eder ve müşareketten kesilmesi gerekirse birçok şey kaybeder: Tanrı’nın indindeki tasvip edilmiş durumunu; Hıristiyanların mutlu cemaatinin üyeliğini; kardeşlerle sürdürdüğü tatlı müşareketi ve Hıristiyan akrabalarının arkadaşlığını. (I. Pet. 2:17) Onun yol açtığı acılar o öldükten sonra bile hissedilmeye devam edebilir.

²⁶ Örneğin o, müşareketten kesilmiş durumdayken ölürse, cenazesini kaldırmak için düzenlemeler yapmak bir promlem olabilir. Onun Hıristiyan akrabaları, âdet böyle ise, Toplantı Salonunda bir Konuşma verilmesini istemiş olabilirler. Oysa bu, cemaatten atılmış bir kimse için uygun olmaz. Eğer o, günah işlemekten vazgeçip Hıristiyan toplantılarına gelmek suretiyle tövbe ettiğini ve Tanrı’nın bağışlamasana nail olmak istediğine dair deliller göstermiş ise, bazı biraderlerin vicdanı ölü evinde veya mezarda bir Mukaddes Kitap konuşması vermelerine müsaade edebilir. Mukaddes Kitabın ölülerin durumu hakkında söyledikleri iman etmeyenlere bir şahadet ve akrabalar bir teselli teşkil eder. Bununla beraber, eğer müşareketten kesilmiş kişi sahte öğretileri ve Tanrısal olmayan davranışları hâlâ savunmuşsa, böyle bir konuşma bile uygun olmaz.—II. Yuh. 9-11.

HEPİMİZ İÇİN BİR DERS

27. Tanrı’nın hükmünü nasıl telakki etmeliyiz?

²⁷ Hepimiz en önemli olanın Yehova’nın hükmü olduğunu takdir etmeliyiz. (Sül. Mes. 29:26) Bu söz, nefret edilen davranışlar için de geçerlidir, çünkü Mukaddes Kitap bu şeylerden Yehova’nın tiksindiğini gösterir. (Sül. Mes. 6:16-19) Bu söz ise, O’nun fertlere olan hükmü için de geçerlidir. Yehova’nın Sözü “bedenin işleri”ni işleyen ‘adil olmayan’ kişilerin O’nun krallığını miras almayacaklarını açıkça belirtir. (I. Kor. 6:9, 10; Gal. 5:19-21) Böyle kişilerin ne göklerde yeri vardır, ne de Krallığın yeryüzündeki diyarında bulunmaları uygundur. Bundan dolayı, bugün Tanrı’nın temiz cemaatinde kalmak isteyen herkes O’nun koyduğu standartları karşılamalıdır. Tanrı, mukaddes kavmi arasında “maya”nın bozucu bir etken olarak kalmasına katiyen izin vermeyecektir.—I. Kor. 5:6-13.

28. Müşareket kesimi meselesi bizim vefamızı nasıl deneyebilir?

²⁸ Tabii, yakın bir akrabamız müşareketten kesilirse, duygularımız bizi büyük ölçüde deneyebilir. Özellikle ana-babalarla çocukları arasında duygu ve aile bağları kuvvetlidir ve bunlar birinin eşi müşareketten kesildiği zaman da gücünü gösterir. Böyle olmakla birlikte, sonunda duygularımızın bizi Tanrı’nın hikmetli öğüdünü ve rehberliğini görmezlikten gelmeye sevk etmesine müsaade edersek, hiç kimseye yarar sağlamayacağımızı ve Tanrı’yı memnun etmeyeceğimizi bilmeliyiz. Tanrı’nın yollarının kâmil adaletine güvenimizin tam olduğunu göstermeliyiz ve O’nun yolları arasında tövbe etmeyen suçluları müşareketten kesme düzenlemesi de bulunur. Eğer biz Tanrı’ya ve cemaate vefakâr kalırsak, suç işleyen kişi zamanla bundan bir ders alabilir, tövbe edip cemaate geri alınabilir. Fakat böyle olsun ya da olmasın, biz Davud’un hayatının sonlarına doğru söylediği sözlerde kuvvet ve teselli bulabiliriz:

“[Tanrı] bütün hükümleri önümdedir;. . . .Bunun için Yehova adaletime (YD) göre, gözü önününde temizliğime göre karşılığımı versin (YD). Vefakâr ile vefakâr (YD) olursun; kâmil adamla kâmil olursun; pâk olanla pâk olursun. . . .alçak gönüllü (YD) kavmı sen kurtaracaksın.”—II. Sam. 22:23-28.

[Dipnotlar]