Ta Rivala
◼ “Kwalomu ka 50 wa tiphesente ta mimpatswa leyi tekaneke ya pfumela leswaku a yi ‘tshembeki loko swi ta eka timali’—yi hembela vanghana va yona hi ndlela leyi yi tirhiseke mali ha yona.”—THE WALL STREET JOURNAL, U.S.A.
◼ “Kwalomu ka 84 wa tiphesente ta misava ya le Grikiya yi le khombyeni ro va mananga naswona 8 wa tiphesente ta yona se ti hundzuke mananga.”—KATHIMERINI (ENGLISH EDITION), GRIKIYA.
◼ Muganga wa le Lateu le xihlaleni xa le Tegua eVanuatu, le Oceania, swi nga ha endleka ku ri wona muganga wo sungula lowu vanhu va rhurheke kumbe ku susiwa eka wona hikwalaho ka maxelo lama cincaka. Miti ya kwalaho yi tshamela ku “hlaseriwa hi swidzedze ni magandlati yo chavisa.”—VANUATU NEWS, VANUATU.
Vanhu Lava Nga Ni Malembe Yo Tlula Dzana Va Engeteleka
Magazini wa New Scientist wu vula leswaku se swi tolovelekile masiku lawa ku kuma vanhu lava hanyaka malembe ya 100. Emisaveni hinkwayo, sweswi ku ni vanhu vo ringana 200 000 lava nga ni malembe ya 100. Ku engetela kwalaho, hi ku ya hi magazini lowu, 66 wa vona se va fike eka malembe ya 110. Magazini wa New Scientist wu vula leswaku minkarhi yin’wana swa tika ku vona leswaku munhu u hanye nkarhi wo leha ku fikela kwihi, kambe “leswi ti kalaka tirhekhodo leti heleleke ta vanhu lava nga ni malembe ya 110 lava hanyaka namuntlha, swi vula leswaku nhlayo ya vona yi nga ha va kwalomu ka 450.”
Xidlayi Lexi Tumbeleke Xi Tiviwa
“DNA leyi kumiweke eka meno le masirheni ya khale ya le Atena yi pfunile leswaku ku tiviwa vuvabyi lebyi heteke” vanhu va khale, hi ku vula ka magazini wa le Canada lowu vuriwaka Maclean. Mutsari la nga Mugriki Thucydides eka buku yakwe leyi nge History of the Peloponnesian War u vulavule hi ntungu lowu hlaseleke Atena kwalomu ka 430 B.C.E. naswona wu endleke leswaku valala va vona va le Sparta va kota ku va hlula enyimpini. Nhlamuselo ya Thucydides ya ntungu lowu a yi nga wu hlamuseli hi ku helela, xisweswo a swi nga koteki ku wu tiva. Kambe, endzhaku ko kambisisa masalela ya meno, valavisisi va kume leswaku a ku ri vuvabyi bya thayifodi.
Swipopana Swa Gezi Leswi Gadaka Tikamela
Ntlango wa mujaho wa tikamela lowu dumeke ngopfu ematikweni yo fana ni le Nsonga-nkulu wa le Gulf, a wu ri ekhombyeni loko nhlangano wa timfanelo ta vanhu wu sole ku tirhisiwa ka vana tanihi vagadi va tikamela. Leswaku kamela yi ta jaha kahle, mugadi wa yona u fanele a nga tiki ku tlula 27 wa tikhilogiramu, leswi endlaka leswaku ni vantshwa va nga faneleki hikwalaho ka leswi va tikaka ngopfu. Xana ku endliwe yini? Ku endliwe swipopana leswi nga ta gada tihanci leti. Vaendli va swilo va le Switzerland va endle xipopana lexi langutekaka ku fana ni munhu lexi tikaka 26 wa tikhilogiramu lexi lawuriwaka xi ri ekule naswona xi tsimbeleriwaka eka xitshamo xo hlawuleka xa kamela. Leswaku kamela yi nga chavi, xipopana lexi xi ni xivumbeko ni rito ro fana ni ra munhu. Xa swi kota ku titshega, ku khomelela, ku tirhisa nkharisa ni ku kongomisa kamela. Vini va tikamela va tsake ngopfu hi swipopana leswi.
Mbewu Yi Mila Endzhaku Ka Malembe Ya 2 000
Mincindzu ya khale ya le Yudiya, leyi rhandziwaka ngopfu hikwalaho ka ku saseka ka yona, ku va ni ndzhuti ni ku va murhi wa swa vutshunguri, yi hetiwe hi valwi va tinyimpi ta nkutsulo eMalembeni ya le Xikarhi. Kambe sweswi, phepha-hungu ra The New York Times ri ri: “Madokodela ya le Israyele ni vativi va sayense va kote ku mirisa mbewu ya ncindzu leyi nga ni malembe ya kwalomu ka 2 000 hi vukhale. Mbewu leyi, leyi thyiweke vito ra Metusela, yi kumiwe laha a ku endliwa vuyimburi kona eMasada,” ku nga khokholo leri nga le rigiyagiyeni leri hluriweke hi Varhoma hi 73 C.E. Dok. Elaine Solowey, mutivi wa swa vurimi emakwandzasini, loyi a miriseke mbewu leyi, u vule leswaku swi ta teka malembe leswaku ximilana lexi xi va ni mihandzu, naswona xi ta endla sweswo ntsena loko xi ri nsinya wa xisati. “Loko xi ri nsinya wa xinuna, xi ta va nchumu wo hlamarisa ni lowu nga tolovelekangiki.”