Vahlantswi Va Swiambalo Lava Tirhaka Hi Matimba Le Abidjan

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE CÔTE D’IVOIRE

A HI suka le Abidjan, eCôte d’Ivoire, hi kongome evupela-dyambu, hi ri karhi hi tiphina hi ku vona ndhawu ni ku twa mpfumawulo wo tsakisa wa tiko leri ra le Afrika Vupela-dyambu, hiloko hi sungula ku vona xivono xo saseka. Hi vone swiambalo swa mivalavala swi anekiwe ehenhla ka byanyi. Ha yini swi anekiwe kwalaho? Vanghana va hina va le Ivory Cost va hi hlamusele xivangelo xa kona. A ku ri ntirho wa va-fanico.

Va-fanico i ntlawa wa vanhu va migingiriko lava hlantswaka swiambalo. Ku sukela hi mahlamba-ndlopfu kukondza ri phumela, vavanuna va madzana ni vavasati va nga ri vangani lava nga ni matimba va hanya hi ku hlantswa swiambalo eNambyeni wa Banco. Vito ra vona i mpfangano wa rito ra Xidyula kumbe Xijula leri nge, fani, leri vulaka “nguvu” kumbe “swiambalo,” ni leri nge ko, leri vulaka “ku hlantswa.” Hikwalaho, rito ra Xidyula leri nge fanico ri vula “munhu la hlantswaka swiambalo.”

Ntirho Wa Muhlantswi

Siku rin’wana nimixo hi endzele va-fanico laha va tirhaka kona ku ya kambisisa ndlela yo tsakisa leyi va kumaka swo tihanyisa ha yona. N’wana u an’wa hi tsheve! Hi kume ntirho se wu sungurile. eNambyeni lowu wa Banco a ku ri ni mathayere lamakulu lama ku vekiweke maribye endzeni ka wona. Etlhelo ka thayere ha rin’we, u kuma ku yime munhu la hlantswaka, mati ma fika hi le tinyongeni kumbe exisutini, a ri karhi a chuka swiambalo.

Phela, lava hlantswaka va famba hi yindlu ni yindlu dyambu ri nga si tlhava, va teka swiambalo leswi va nga ta swi hlantswa. Van’wana lava va va hlantswelaka va tshama ekule swinene ni laha va hlantswelaka kona, eka mpfhuka wa tikhilomitara tinharhu. Loyi a hlantswaka u hoxa swiambalo leswi hinkwaswo eka xikalichana kutani a xi koka kumbe a boha xiputsa xa swiambalo a xi rhwala enhlokweni. Endzhaku ka sweswo a khoma ndlela a kongoma eNambyeni wa Banco. Loko a fika, u hoyozeriwa hi maxewetelo ya tindzimi to hambana-hambana, tanihi leswi vanhu lava hlantswaka kwalaho va humaka ematikweni yo hambana-hambana ya Afrika. Van’wana se va ni makume ya malembe va ri karhi va endla ntirho lowu, ku fana na Nkul. Brama, wanuna la nga xitetemba la nga emalembeni ya va-60. Ko va masiku manharhu ntsena hi lembe lawa va nga hlantswiki ha wona.

I ntirho lowukulu ku hlantswa swiambalo leswi. Hi hlalele wanuna un’wana loko a ri karhi a rhula swiambalo leswi a lavaka ku swi hlantswa, hambi ku ri wansati a a nga ta swi yimela swiambalo swo tarisa xisweswo. U ntshunxe ndzhwalo wakwe, kutani a loveka swiambalo sweswo ematini. Kutani a chela xisibi kutani a swi chuka ehenhla ka ribye hi xin’we xin’we. Minkarhi yin’wana u tirhisa burachi ku susa thyaka leri nga sukiki hi ku olova. Xana swi durha mali muni ku hlantsweriwa swiambalo? Swi koxa 50 wa tisente ku hlantswa hembe na R1 ku hlantswa lakani ra mubedo. Hi swona leswi endlaka leswaku va boheka ku hlantswa swiambalo swo tarisa xileswi leswaku va ta kuma mali yo tihanyisa.

Loko wo vona xiputsa lexi va xi hlantswaka, a wu ta tivutisa leswi, ‘Va swi tsundzuka njhani leswaku xiambalo xo karhi i xa mani?’ A hi ehleketa leswaku kumbexana va tirhisa endlelo leri tirhisiwaka le Indiya leri nga xihundla ro fungha swiambalo. Kambe leswi endliwaka laha a swi fani nikatsongo ni leswi endliwaka le Indiya, kambe na swona swa tirha.

Loyi a a hi valangisa u ringete ku hi hlamusela ndlela leyi va yi tirhisaka. Xo sungula, loko muhlantswi a landza swiambalo, u xiya sayizi ya xirho ha xin’we xa ndyangu leswaku a ta tsundzuka leswaku swiambalo leswi i swa vamani. A nga funghi nchumu eka swiambalo leswi. Kutani a boha fundzu hi ndlela leyi fanaka eka swiambalo swa ndyangu ha wun’we—hi xikombiso, a nga ha boha fundzu eka voko ra ximatsi, ra xinene, kholoro kumbe exisutini. Loko a ri karhi a hlantswa, minkarhi hinkwayo u va ni vukheta leswaku a nga hambanisi swiambalo swa ndyangu wun’we. Leswi swi lava munhu la nga rivaliki. Kutani hi vutise muhlantswi un’wana loko a tshame a lahlekeriwa kumbe ku hlanganisa swiambalo swa vanhu a nga ha tivi ku swi hambanisa. Xivutiso xa hina xi n’wi hlamarise ngopfu, kutani a ku: ‘Doo! Mu-fanico a nga lahlekeriwi hi swiambalo!’

Xana munhu un’wana ni un’wana a nga ta eNambyeni wa Banco kutani na yena a sungula ku hlantswa swiambalo? Doo! Ku ni nawu lowu landzeriwaka. Munhu la lavaka ku hlantswa kwalaho u kamberiwa tin’hweti tinharhu, hi nkarhi wolowo u va a ri karhi a leteriwa hi muhlantswi la nga ni ntokoto. Hi nkarhi wolowo u dyondza tindlela to tsundzuka swiambalo. Loko o feyila, u ta boheka ku ya lava ntirho kun’wana. Kambe loko a pasa, u hakela mali yitsongo kutani a nyikiwa ndhawu leyi a nga ta tirhela eka yona, leyi nga ta va yakwe ntsena.

Xisibi Xa Ncindzu

Munhu la hlantswaka a nge endli nchumu loko a nga ri na xisibi. Kutani munhu la ha ku sungulaka ku hlantswa u tlhela a dyondzisiwa ku tirhisa xisibi kahle. Ku tirhisiwa mixaka yinharhu ya swisibi, leswi hambanaka hi ku ya hi mivala. Xisibi xo basa ni xa xitshopana swi tirhisiwa eka swiambalo leswi nga thyakangiki ngopfu, kasi lexa ntima xi tirhisiwa eka leswi nga lo phyi, hi thyaka. Xisibi lexi i xa ntima hileswi xi nga ni mafurha yo tala ya ncindzu, ku nga wona nchumu lowu katsiwaka ngopfu loko ku endliwa xisibi lexi. Tanihi leswi un’wana ni un’wana la hlantswaka a tirhisaka swisibi swa khume siku ni siku, vaendli va swisibi lava tshamaka ekusuhi ni kwalaho va swi endla hi vunyingi.

Hi endzele ndhawu leyi ku endliwaka swisibi eka yona etlhelo lerin’wana ra xintshabyana. Ntirho wa ku endla xisibi wu sungula hi awara ya tsevu nimixo. Lava tirhaka kwalaho va va se va xave swilo leswi va swi lavaka emakete—oyili yo tsindziyela ya ncindzu, photheziyamu, munyu, mati ya murhi wa soursop, mafurha ya khokhonati ni cacao butter, hinkwaswo ka swona swa bola loko swi cukumetiwa emisaveni. Va swi sweka hi diromo lerikulu endzilweni wa tihunyi. Endzhaku ko sweka mpfangano lowu kwalomu ka tiawara ta tsevu, va wu chela eka tithreyi ta zenge kutani va wu yimela wu tiya. Endzhaku ka tiawara to hlayanyana va tsemelela swisibi leswi swi va mabuwu lamakulu.

Kutani la endlaka xisibi u rhwala bavhu leri nga lo mphaa, hi swisibi, a kongoma le nambyeni. Xana u va nyika njhani xisibi vanhu lava hlantswaka tanihi leswi a kumaka ku ri vuphyandla-phyandla enambyeni? U nghena enambyeni a fika hi le xisutini, kutani a nghenisa swisibi ebhavini ra plasitiki, ri phaphamala ehenhla ka mati kutani ri khomiwa hi mani na mani la xi lavaka.

Nkarhi Wa Ku Chayisa

Loko mu-fanico a hetile ku hlantswa, u teka swiambalo a ya swi aneka hi layini ebyanyini kumbe eka xin’wana ni xin’wana lexi a nga kotaka ku swi aneka eka xona. Kutani ku vonaka ku saseka lokuya hi ku voneke eku sunguleni. Kutani hi nkarhi wolowo vahlantswi va kuma nkarhinyana wo koka moya. Loko se ri rhengile swinene, naswona swiambalo hinkwaswo swi omile, va swi petsa hi vurhon’wana ha xin’we-xin’we, swin’wana va swi ayina hi ayini ya malahla. Loko ri pela, va paka swiambalo hinkwaswo, leswi va swi hlantsweke ni leswi va swi ayineke, kutani va swi heleketa eka vini va swona.

Loko ro sungula hi vona swiambalo swo tala leswi anekiweke, a hi nga swi tivi leswaku swi lo chukiwa kunene. Ha tsaka leswi hi endzeleke va-fanico va le Abidjan, tanihi leswi sweswi hi wu twisisaka naswona hi wu tlangelaka swinene ntirho wa vavanuna ni vavasati hinkwavo lava tirhaka ku hlantswa emisaveni hinkwayo.

[Mepe lowu nga eka tluka 10]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

CÔTE D’VOIRE

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Muendli wa swisibi a ri karhi a xavisa swisibi

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 10]

PhotriMicroStock™/C. Cecil