Mihandzu Yo Nandziha Ya Le Nhoveni

Hi MUTSARI WA XALAMUKA! LE FINLAND

LE MATIKWENI ya le Scandinavia eYuropa, mindyangu yo tala yi tsakela ku ya kha mihandzu enhoveni. Hi xikombiso, le Finland, vanhu lava rhandzaka nhova va ni lunghelo, leri va pfumelelaka ku nghena kun’wana ni kun’wana enhoveni—hambi loko ndhawu ya kona yi ri ya munhu—ntsena loko va nga onhi kumbe ku tshinela ekaya ra munhu yoloye. Lunghelo leri a ri tsariwanga helo tanihi hi nawu kambe ri huma eka mukhuva wa khale wa le Scandinavia. Lunghelo leri ri pfumelela munhu un’wana ni un’wana ku kha swiluva, swikowa ni mihandzu kun’wana ni kun’wana laha yi kumekaka kona.

Le Finland ku ni tinxaka ta 50 ta mihandzu ya le nhoveni leyi yo tala ya kona yi dyiwaka. Mihandzu ya le nhoveni leyi taleke ngopfu kwalaho i ti-bilberry, ti-cloudberry ni ti-lingonberry.a—Vona mabokisi lama nga eka xihloko lexi.

Ku ni mihandzu yo hambana-hambana ya le nhoveni leyi nandzihisaka swakudya naswona i yinene. Buku leyi nge Luonnonmarjaopas (Mihandzu Ya Le Nhoveni) yi ri: “Mihandzu ya le Scandinavia laha nhlikanhi wa kona wu leheke, yi ni mivalavala yo saseka, ya nun’hwela, yi ni timinirala ni tivhithamini.” Ku engetela kwalaho, mihandzu ya le nhoveni yi ni fiber leyi pfunaka ku lawula mpimo wa chukela engatini ni ku hunguta mafurha. Nakambe mihandzu ya nhova yi ni swiaki swa miri leswi ku vuriwaka leswaku swi pfuna miri.

Xana ku kha mihandzu ya nhova swa pfuna? Jukka, la rhandzaka ku kha mihandzu ya le nhoveni u ri: “U kota ku hlayisa mali, hikuva mihandzu ya nhova ya durha exitolo. Naswona loko u tikhela mihandzu hi wexe, wa tiyiseka leswaku ya ha ri yinene.” Nsati wakwe, Niina, u ri: “Loko hi ya eku kheni ka mihandzu, hi kuma nkarhi wo va ni pikiniki swin’we tanihi ndyangu enhoveni.”

Niina wa engetela: “Kambe loko mi ye ni vana enhoveni, i swa nkoka leswaku mi va xiya leswaku va nga dyi mihandzu leyi nga dyiwiki kumbe va lahleka enhoveni.” Swi lava mi va ni vuxiya-xiya hikuva mihandzu yin’wana ya nhova a yi dyiwi.

Ku fana ni vanhu vo tala va le Scandinavia, Jukka na Niina va swi rhandza ku va enhoveni. Niina u ri: “Ndza swi rhandza ku va enhoveni. I ndhawu yo rhula leyi baseke naswona ku ni moya wo tenga. Swa ndzi phyuphyisa ku va enhoveni. Vana na vona va tsaka.” Jukka na Niina va kume leswaku ku rhula loku nga kona le nhoveni ku endla munhu a gayela to tala ni ku dya mabulo lamanene ni ndyangu.

Mihandzu ya nhova yi nandziha ngopfu naswona yi ni swiaki swo tala swa miri loko ya ha ku khiwa. Kambe loko ya ha ku khiwa a yi tshami nkarhi wo leha. Leswaku u va ni mihandzu ya le nhoveni hi xixika u fanele u yi hlayisa. Khale vanhu a a va yi celela ehansi laha ku titimelaka kambe manguva lawa va yi hlayisa eswigwitsirisini. Ku endliwa tijamu ni tijuzi hi mihandzu ya le nhoveni.

Mutsari un’wana wa le Sweden ebukwini yakwe leyi nge Svenska Bärboken (Buku ya Mihandzu ya le Sweden) u ri: “Kunene swa tsakisa ku humesa mihandzu leyi u yi hlayiseke u tiphina ha yona hi nkarhi lowu yi nga ha riki kona enhoveni.” Mihandzu ya nhova yi tirhisiwa hi tindlela to tala. Hi minkarhi yo fihlula u nga yi dya ni yogati kumbe mukapu. U nga ha endla switshongo ha yona. Naswona murhu lowu endliwaka hi mihandzu ya nhova wu tirhisiwa ku kandzela swakudya swo hambana-hambana.

Vanhu vo tala va xava mihandzu ya nhova eswitolo. Kambe tianakanye u ri enhoveni ku ri siku leri xeke kahle, ku rhulile naswona u ri karhi u hefemula moya wo tenga u ri eku laveni mihandzu ya nhova yo nandziha. Hakunene swa tsakisa ku tiphina hi mihandzu leyi u nga yi humeseleki na sente! Swi hi tsundzuxa marito ya mupisalema loko a ku: “Mintirho ya wena yi tele swinene, Wena Yehovha! Hinkwayo ka yona u yi endle hi vutlhari. Misava yi tele rifuwo ra wena.”—Pisalema 104:24.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Swifaniso eka tluka 24, 25]

TI-BILBERRY (Vaccinium myrtillus)

[Nhlamuselo ya xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Mihandzu leyi ya tsokombela naswona yi tiveka ngopfu. Hakanyingi ku endliwa murhu, switshongo, jamu ni juzi ha yona. Ti tlhela ti tirhisiwa eka switshongo swo hambana-hambana swo tanihi tiphayi. Ti-bilberry leta ha ku khiwaka ti nandziha ngopfu loko ti katsiwe ni ntswamba. Kambe loko wo dya ti-bilberry emunyameni ti ta ku penda milomu yi va ya wasi.

[Bokisi/Swifaniso eka tluka 25]

TI-CLOUDBERRY (Rubus chamaemorus)

Mihandzu leyi yi kula kahle etindhawini leti nga nhlangasi. Le Finland yi tele ngopfu le n’walungwini wa tiko leri. Ti-cloudberry ti ni vhithamini A na C, ti ni mati yo tala naswona ta xurhisa. Ti ni vhithamini C yo tala ku tlula lamula. Ti-cloudberry ta durha swinene—minkarhi yin’wana ti vitaniwa nsuku wa le nhlangasini. Mihandzu leyi yi nandzihisa switshongo swo tala naswona ku endliwa byala byo nandziha hi yona.

[N’wini wa Xifaniso]

Reijo Juurinen/Kuvaliiteri

[Bokisi/Swifaniso eka tluka 25]

TI-LINGONBERRY (Vaccinium vitis-idaea)

Mihandzu leyi yi fana swinene ni ti-cranberry, naswona yi tele ngopfu le Finland ni le Sweden. Murhu wo endliwa hi ti-lingonberry wu phomisa ni marha. Nakambe ku endliwa murhu wo kandzela ha wona swakudya, switshongo ni juzi hi mihandzu leyi. Ti-lingonberry a ti boli hi ku hatlisa hikuva ti na asidi leyi endlaka ti tshama nkarhi wo leha. Ku tala ka asidi swi endla mbhandzu lowu wu dzunganyana lerova swi lava u rhanga u wu tolovela.

[Bokisi eka tluka 25]

Ku Kha Mihandzu A Hi Matlangwana

Ku kha mihandzu ya nhova swa tsakisa ni ku vuyerisa.b Kambe a hi minkarhi hinkwayo swi tsakisaka. Pasi na Tuire i vatekani va le Lapland, lava va khaka mihandzu ya nhova va yi dya ekaya xikan’we ni ku yi xavisa. Va vula leswaku loko va ri eku kheni ka mihandzu ya nhova, minkarhi yin’wana va pomeriwa hi switsotswana swo tanihi tinsuna ni mabawa. Tuire u ri: “Switsotswana leswi swa nyangatsa. Swi nghena hambi ku ri enon’wini ni le matihlweni.” Kambe, lexi tsakisaka, hi leswaku u nga tisirhelela hi ku ambala swiambalo leswi nga ku sirhelelaka ni ku tola mirhi yo hlongola switsotswana.

Swi nga ha ku tikela ku chochovela eka tindlela ta le nhoveni, ngopfu-ngopfu loko u famba endhawini leyi nga nhlangasi. Laha u vonaka onge ku omile u nga bodlomela. Nakambe Pasi na Tuire va vula leswaku ku kha mihandzu ya le nhoveni a hi matlangwana. Ku korhama ni ku nkhinsama tiawara to tala swi vavisa nhlana ni milenge.

Ku kuma laha mihandzu ya nhova yi nga kona naswona a swi olovi. Pasi u ri: “Munhu u fanele a nga heli mbilu a ya emahlweni a lavana na yona a kondza a yi kuma.” Tuire wa engetela: “Minkarhi yo tala hi karhala hi ku lavana na yona ku nga ri ku yi kha.” Ku hlantswa mihandzu leyi loko se yi khiwile i ntirho lowukulu.

Hikwalaho ka mintlhontlho yoleyo, van’wana a va tikarhati hi ku kha mihandzu ya nhova va yi tshikela swiharhi swi tidyela. Hambiswiritano, vakhi van’wana va mihandzu ya nhova, vo fana na Pasi na Tuire, lembe na lembe a va tshiki ku ya enhoveni ni le tindhawini ta nhlangasi. Hikuva swa va tsakisa loko va kha mihandzu ya nhova.

[Nhlamuselo ya le hansi]