Ta Rivala
◼ Hi 2006, “vateki va mahungu va 167 ni vaseketeri va vona,” vo tanihi vachayeri ni vatoloki, “va fe va ri karhi va ringeta ku nyikela swiviko swa mahungu.” Vo tala a va vika hi ta vugevenga, vukanganyisi kumbe hi tinyimpi ta ndhawu leyi va tshamaka eka yona. Van’wana va 133 va dlayiwe kunene.—INTERNATIONAL NEWS SAFETY INSTITUTE, BELGIUM.
◼ Lembe ni lembe ku endliwa kwalomu ka khume ku ya ka 14 wa magidi ya timiliyoni ta matlhari ya nyimpi, “i manyingi lerova ma nga yayarhela vanhu hinkwavo kambirhi emisaveni hinkwayo.”—ROYAL MELBOURNE INSTITUTE OF TECHNOLOGY, AUSTRALIA.
Ku Tsekatseka Ka Misava Loku Vangiwaka Hi Vanhu
Phepha-hungu rin’wana ra le Jarimani leri vuriwaka Die Zeit ri vike leswaku ku sukela eka lembe-xidzana ra vu-19, mintirho leyi endliwaka hi vanhu ana se yi vange ku tsekatseka ka misava lokukulu loku tlulaka 200. Hafu ya ku tsekatseka koloko ka misava ku vangiwe hi migodi. Swin’wana leswi vangeke ku tsekatseka loku i ku tswongiwa ka gasi, oyili kumbe mati; ku tswongiwa ka swihalaki; ni ku endliwa ka madamu lamakulu. Ku tsekatseka ka misava loku endlekeke hi 1989 le Newcastle, eAustralia, laha van’wasayense va vulaka leswaku ku vangiwe hi mugodi wa malahla, ku dlaye vanhu va 13, ku vaviseka vanhu va 165 naswona swilo leswi koxaka 25 wa timiliyoni ta tirhandi swi onhakile. Ku ringanyetiwe leswaku swilo leswi onhiweke hi ku tsekatseka ka misava swi koxa mali leyi tlulaka leyi kumiweke emugodini wa le Newcastle ku sukela loko wu sungule ku tirha eka malembe-xidzana mambirhi lama hundzeke.
Furwa—Tiko Ra Makhatoliki
Hi 1994, vanhu lava endlaka 67 wa tiphesente le Furwa a va tivula Makhatoliki. Magazini lowu vuriwaka Le Monde des Religions wu vula leswaku sweswi nhlayo leyi se i 51 wa tiphesente. Nkambisiso wun’wana wu paluxe leswaku hafu ya Makhatoliki ya le Furwa ma ya ekerekeni ntsena loko ku ri ni swilo swo hlawuleka swo tanihi micato. Hambileswi vanhu lava endlaka 88 wa tiphesente va vulaka leswaku va xi tiva hi mbilu Xikhongelo xa Hosi, vanhu lava endlaka 30 wa tiphesente a va khongeli. Kwalomu ka hafu ya mindyangu ya Makhatoliki yi na Bibele, kambe sweswo a swi vuli swona leswaku ma yi hlaya.
Vana Va Tsandzeka Ku Tiva Ririmi
Magazini wun’wana wa Xipholixi (Wprost) wu ri, “Ya andza nhlayo ya vana lava hlwelaka ku dyondza ku vulavula naswona a va ri tivi kahle ririmi ra manana hikuva vanhu lavakulu a va vulavuli na vona.” Hi xiringaniso vamanana va heta timinete ta 30 ntsena hi siku va ri ni vana va vona, naswona vatatana va heta “timinete ta nkombo ntsena va ri swin’we ni vana va vona.” Hikwalaho ka sweswo, kwalomu ka n’wana un’we eka va ntlhanu “u hlwela ku dyondza ku vulavula hikwalaho ka leswi a nga tshamiki ni vatswari va yena.” Michał Bitniok, mutshila wa ta ririmi eYunivhesiti ya le Silesian, u ri: “Loko vana va nga dyondzisiwi ku vulavula va ha ri vatsongo, va nga ha tsandzeka ku vulavula loko va ri exikolweni niloko se va kurile.”
Ku Tirhisa Swilo Swa Vukholwa-hava eJapani
Ku cukumetiwa ka thyaka etindhawini leti nga pfumeleriwangiki swi dyisa va ka masipala mbitsi le Japani. Varindzi lava rindzaka ninhlikanhi va tsandzeka ku swi sivela. Vanhu va cukumeta thyaka ra vona nivusiku. Sweswi, hulumendhe yi dzime torii, ku nga minyangwa leyi endliweke hi timhandzi ivi yi pendiwa hi muhlovo wo tshwuka naswona yi languteka ku fana ni minyangwa leyi nghenaka etindhumbheni ta Shinto, naswona yi tirhisa vukholwa-hava lebyi leswaku yi chavisa vanhu. Phepha-hungu leri vuriwaka IHT Asahi Shimbun ri te: “Rhengu ra kona ri olove ngopfu. Hi ntolovelo vanhu va teka torii yi ri nchumu wo kwetsima, leswi vulaka leswaku loko munhu o cukumeta thyaka ekusuhi na torii u ta ti vangela mabadi.” Hilaha a swi languteriwe hakona vanhu a va ha cukumeti thyaka ekusuhi ni minyangwa leyi. Phepha-hungu leri ri ri: “Vanhu lava tshamaka ekule ni minyangwa leyi va ha cukumeta thyaka etindhawini leti nga fanelangiki.”