Vanhu Va Hlamarisiwa Hi Ntumbuluko!

VANHU va tiva swilo swo tala malunghana ni ndlela leyi vuako hinkwabyo byi tirhaka ha yona hikwalaho ka ndzavisiso lowu endliweke wa timhaka ta sayense. Sweswi vanhu va byi twisisa ku antswa vuako hinkwabyo—ku sukela eka swilo leswitsongo ngopfu ku ya fika eka xibakabaka lexikulu swinene. Hambiswiritano, swilo leswi va ha faneleke va swi dyondza swa ha tele swinene.

Pulanete leyi hi tshamaka eka yona i yitsongo swinene loko yi ringanisiwa ni vuako hinkwabyo. Kambe eka yona, hi hlamarisiwa hi ku rharhangana ni vuxongi bya swilo leswi hanyaka—xiluva xo saseka, ndhawu yo xonga, tinsiva to hlamarisa ta nyenyana, timpapa ta phaphatani, muvala wo tshwuka lowu vaka kona loko dyambu ri pela kumbe ku n’wayitela ka munhu loyi u n’wi rhandzaka.

Vanhu vo tala va kume vumbhoni lebyi ringaneke eka vuako hinkwabyo lebyi va susumetelaka ku pfumela leswaku u kona Muvumbi la tlhariheke. Va vula leswaku milawu ya sayense leyi lawulaka swilo swa ntumbuluko yi tikomba yi setiwe kahle leswaku vanhu va kota ku hanya laha misaveni. Loko vuako hinkwabyo a byi lo cinciwa katsongo loko byi ringanisiwa ni ndlela leyi byi nga ha yona sweswi, ku hava xivumbiwa ni xin’we lexi a xi ta kota ku hanya. Kambe, hi rhendzeriwe hi swilo leswi hanyaka swa mixaka-xaka.

Mutivi wa ntumbuluko Paul Davies u tsale a ku: “Loko vuako hinkwabyo byi ri karhi byi famba-famba naswona byi cinca, swi tikomba onge byi landzela pulani yo karhi. . . . Ntumbuluko a wu vanga kona hikwalaho ka swiendlakalo swo tala leswi endlekeke hi xiwelo kambe wu kombisa ku hlanganisiwa hi vutlhari ka milawu ya tinhlayo.” Vativi van’wana va sayense va pfumelelana na Davies. Kambe van’wana a va pfumelelani na yena.

Hi xikombiso, Steven Weinberg, mutivi wa swilo swa ntumbuluko la kumeke sagwadi ra Nobel, u te: “Loko vuako hinkwabyo byi ya byi twisisiwa ngopfu, swi tikomba swi nga ha pfuni nchumu ku byi kambisisa.” Hi ndlela yo vungunya, Weinberg u tlhele a vula leswaku “minkarhi yin’wana ntumbuluko wu languteka wu saseke ngopfu swi nga fanelanga. . . . Swa tika ku ehleketa leswaku swilo leswi hinkwaswo swo xonga swi ve kona hi ndlela yo karhi leswaku swi hi pfuna.”

Hi swihi leswi nga swona? Loko vuako hinkwabyo byi setiwe kahle, xana a swi fanelanga leswaku ku tlhela ku va ni munhu loyi a byi seteke hi xikongomelo, ku nga Muvumbi? Hi xihi xikongomelo xa vuako hinkwabyo ni xa vutomi bya hina? Kumbe, xana hi ve kona laha misaveni hi xiwelo? Swihloko leswi landzelaka swi ta tlhuvutsa swivutiso leswi.