Ndzima Ya Vunkombo
Xana Ku Ni Muxandzuki eKaya?
1, 2. (a) Hi xihi xifaniso lexi Yesu a xi nyikeleke ku kandziyisa ku nga tshembeki ka varhangeri va vukhongeri bya Vayuda? (b) Hi tihi tinhla leti hi nga ti dyondzaka eka xifaniso xa Yesu malunghana ni vana va kondlo-a-ndzi-dyi?
MASIKU ma nga ri mangani a nga si fa, Yesu u vutise ntlawa wa varhangeri va vukhongeri bya Vayuda xivutiso lexi ntlhontlhaka mianakanyo. U te: “Xana mi ri yini hi mhaka leyi? Munhu a a ri ni vana vambirhi; a ya eka lowo rhanga, a ku: ‘N’wananga, yana u ya tirha ensin’wini ya mina ya vhinya namuntlha.’ N’wana loyi a hlamula a ku: ‘A ndzi yi!’ kambe endzhaku a sala a tiehleketa, a ya. Tata wa kona a ya eka lowun’wana, a n’wi byerisa sweswo. Yoloye a hlamula a ku: “Ndzi ta ya tatana!” kambe a nga yi. Xana eka vona lavambirhi, hi wihi loyi a nga endla ku rhandza ka tata wa yena xana?’ Varhangeri va Vayuda va n’wi hlamule va ku: “Hi lowo rhanga.”—Matewu 21:28-31.
2 Laha Yesu a a kandziyisa ku nga tshembeki ka varhangeri va Vayuda. A va fana ni n’wana lowa vumbirhi, va tshembisa ku endla ku rhandza ka Xikwembu ivi va nga xi hetisisi xitshembiso xa vona. Kambe vatswari vo tala va ta swi xiya leswaku xifaniso xa Yesu a xi sekeriwe eku twisiseni lokunene ka vutomi bya ndyangu. Hi laha Yesu a swi kombiseke kahle ha kona, hakanyingi swa tika ku tiva leswi vantshwa va swi ehleketaka kumbe ku vhumba leswi va nga ta swi endla. Muntshwa a nga ha vanga swiphiqo swo tala loko a ha ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi ivi a kula a va munhu lonkulu la nga ni vutihlamuleri, la xiximiwaka swinene. Leswi swi fanele swi tsundzukiwa loko hi kanela xiphiqo xa ku xandzuka ka vana va kondlo-a-ndzi-dyi.
XANA MUXANDZUKI I YINI?
3. Ha yini vatswari va nga fanelanga va hatla va teka n’wana wa vona tanihi muxandzuki?
3 Minkarhi yin’wana u nga ha twa hi ta vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava va xandzukelaka vatswari va vona hi ku kongoma. Swi nga ha endleka leswaku u tiva ndyangu lowu nga ni n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi loyi swi vonakaka swi nga koteki ku n’wi lawula. Hambiswiritano, hi xitalo a swi olovi ku vona n’wana loko a ri muxandzuki kumbe a nga ri yena. Ku tlula kwalaho, swi nga ha tika ku twisisa leswaku ha yini vana van’wana va xandzuka naswona van’wana—hambi va ri va ndyangu lowu fanaka—va nga xandzuki. Loko vatswari va vona onge un’wana wa vana va vona a nga ha va a hundzuka muxandzuki hi ku helela, xana va fanele va endla yini? Leswaku hi hlamula sweswo, hi fanele hi rhanga hi hlamusela leswi muxandzuki a nga swona.
4-6. (a) Muxandzuki i yini? (b) I yini lexi vatswari va faneleke va xi tsundzuka loko n’wana wa vona wa kondlo-a-ndzi-dyi a nga yingisi nkarhi na nkarhi?
4 Hi ku kongoma, muxandzuki i munhu loyi hi vomu naswona hi ku phindha-phindha a nga yingisiki kumbe loyi a lwisanaka ni vulawuri lebyi tlakukeke a tlhela a byi honisa. Kavula, ‘vuhunguki byi le mbilwini ya n’wana.’ (Swivuriso 22:15) Xisweswo, vana hinkwavo va tshuka va lwisana na byona vulawuri bya vatswari ni byin’wana. Leswi swi tala ku va tano hi nkarhi wa ku cinca ka miri ni mintlhaveko leswi tiviwaka tanihi malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi. Ku cinca kwihi na kwihi loku humelelaka evuton’wini bya munhu ku vanga ntshikilelo wo karhi, naswona malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi i nkarhi wa ku cinca ko tala. N’wana wa wena wa jaha kumbe wa nhwanyana, wa kondlo-a-ndzi-dyi, wa suka evuhlangini ivi a nghena endleleni ya ku va munhu lonkulu. Hikwalaho ka sweswo, hi malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi, vatswari swin’we ni vana van’wana swa va tikela leswaku va hanyisana kahle. Hakanyingi, hi ntumbuluko vatswari va ringeta ku hunguta rivilo ra ku cinca loku, kasi vana va kondlo-a-ndzi-dyi va lava ku ri hatlisisa.
5 N’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi loyi a nga muxandzuki u ala mimpimanyeto leyinene leyi a yi nyikiwaka hi vatswari. Kambe, tsundzuka leswaku ku tshuka munhu a nga yingisi, a swi n’wi endli a va muxandzuki. Naswona loko ku tiwa etimhakeni ta moya, vana van’wana va nga ha sungula hi ku kombisa ku tsakela kutsongo kumbe va nga wu tsakeli ntiyiso wa Bibele hi laha ku heleleke, kambe va nga ha va va nga ri vaxandzuki. Tanihi mutswari, u nga hatliseli ku fungha n’wana wa wena.
6 Xana malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi ya vantshwa hinkwavo ma fambisana ni ku xandzukela vulawuri bya vatswari? A swi tano nikatsongo. Ina, vumbhoni byi vonaka byi kombisa vana va nga ri vangani ntsena va kondlo-a-ndzi-dyi lava kombisaka vuxandzuki bya xiviri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi. Hambiswiritano, ku vuriwa yini hi n’wana loyi a sihalalaka a xandzuka, a nga hundzuki? I yini lexi nga ha vangaka ku xandzuka ko tano?
LESWI VANGAKA KU XANDZUKA
7. Xana xivandla xa vusathana lexi nga kona xi nga n’wi endla njhani n’wana leswaku a xandzuka?
7 Xivangelo-nkulu xa ku xandzuka i ndhawu ya vusathana, leyi hi nga eka yona. “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha.” (1 Yohane 5:19) Misava leyi nga le matimbeni ya Sathana yi vumbe mikhuva leyi nga ni khombo, leyi Vakreste va faneleke va langutana na yona. (Yohane 17:15) Yo tala ya mikhuva leyi yimbisi, yi ni khombo swinene naswona yi ni nkucetelo wo biha swinene namuntlha ku tlula khale. (2 Timotiya 3:1-5, 13) Loko vatswari va nga va dyondzisi vana va vona, va nga va tsundzuxi ni ku ka va nga va sirheleli, vantshwa va nga ha hluriwa hi ku olova hi “moya lowu tirhaka nasweswi exikarhi ka vanhu lava nga yingisiki.” (Vaefesa 2:2) Hi hala tlhelo ku ni ntshikilelo wa tintangha. Bibele yi ri: “L’a tolov̌elaka ŝihunguki o ta onhaka.” (Swivuriso 13:20) Hi laha ku fanaka, loyi a tolovelanaka ni lava va lawuriwaka hi moya wa misava leyi handle ko kanakana na yena u ta kuceteriwa hi moya wolowo. Vantshwa va lava ku pfuniwa minkarhi hinkwayo loko va ta kota ku tiva leswaku ku yingisa misinya ya milawu ya vukwembu i masungulo ya ndlela leyi nga yona ya vutomi.—Esaya 48:17, 18.
8. Hi swihi swiyimo leswi nga vangaka ku xandzuka eka n’wana?
8 Xivangelo xin’wana xa ku xandzuka ku nga ha va ku ri moya lowu nga kona ekaya. Hi xikombiso, loko mutswari un’wana a ri xilovekelo, a ri hlonga ra swidzidzirisi kumbe a fumbutela mutswari loyi un’wana, langutelo ra n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi hi vutomi ri nga va leri soholotekeke. Hambi ku ri emakaya lama nga ha vaka ma rhulile, nxandzuko wu nga ha va kona loko n’wana a vona onge vatswari va yena a va na mhaka na yena. Hambiswiritano, ku xandzuka ka vana va kondlo-a-ndzi-dyi a hi minkarhi hinkwayo ku vangiwaka hi minkucetelo ya le handle. Vana van’wana va fularhela mimpimanyeto ya vatswari va vona ku nga khathariseki leswaku va ni vatswari lava tirhisaka misinya ya milawu ya vukwembu ni lava va va sirhelelaka hi mpimo lowukulu eka vanhu lava va tshamaka na vona. Ha yini? Kumbexana hikwalaho ka rimitsu rin’wana ra xiphiqo xa hina—ku nga hetiseki ka munhu. Pawulo u te: “Kutani ke, kukotisa leswi ku dyoha ku ngheneke emisaveni hi munhu a ri un’we [Adamu], kutani rifu ri ngheneke hikwalaho ka ku dyoha, hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo, hikuva hinkwavo va dyohile.” (Varhoma 5:12) Adamu a a ri muxandzuki la nga ni vutianakanyi, naswona u siyele vatukulu va yena hinkwavo ndzhaka yo biha. Vantshwa van’wana vo tihlawulela ku xandzuka, hi laha kokwa wa vona wo sungula a endleke ha kona.
HELI LA DEBYISAKA VOKO NA RHOBUWAMU LA TIYISAKA VOKO
9. Hi kwihi ku hundzeleta eku kuriseni ka n’wana loku nga ha endlaka n’wana a xandzuka?
9 Xin’wana lexi vangeke ku xandzuka ka vana va kondlo-a-ndzi-dyi, hi leswi vatswari va nga ni langutelo leri nga ringaniseriwangiki emhakeni ya ku kurisa vana. (Vakolosa 3:21) Vatswari van’wana lava kongomisiwaka hi ripfalo va tiyisa voko ku tlula mpimo ni ku xupula vana va vona ku tlula mpimo. Van’wana va debyisa voko, va nga wu nyikeli nkongomiso lowu nga ta sirhelela vana va vona va kondlo-a-ndzi-dyi lava pfumalaka ntokoto. A swi olovi ku ringanisela etimhakeni leti hatimbirhi. Naswona vana va ni swilaveko swa vona hi ku ya hi ku hambana-hambana ka vona. Un’wana a nga ha lava ku risiwa swinene ku tlula loyi un’wana. Hambiswiritano, swikombiso swimbirhi swa Bibele swi ta pfuna ku kombisa makhombo yo hundzeleta emhakeni ya ku tiyisa voko ni ya ku debyisa voko.
10. Hikwalaho ka yini Heli, hambileswi swi nga ha endlekaka a ri muprista lonkulu wo tshembeka, a a nga ri mutswari lonene?
10 Heli, muprista lonkulu wa khale wa le Israyele a ri tatana. U tirhe 40 wa malembe, handle ko kanakana a a wu tiva swinene Nawu wa Xikwembu. Swi nga ha endleka leswaku Heli a a yi endla hi ku tshembeka mintirho ya yena ya siku na siku ya vuprista naswona swi nga ha endleka a a va dyondzise kahle vana vakwe Hofini na Finiyasi, hi ta Nawu wa Xikwembu. Hambiswiritano, Heli a a nga ri tiyisi voko eka vana vakwe va majaha. Hofini na Finiyasi va tirhe tanihi vaprista lava langutelaka, kambe a va ri “vavanuna lava nga pfuniki nchumu,” (NW) lava tsakelaka ntsena ku enerisa ku navela ka vona ni ku navela ku tikhoma hi ndlela yo biha. Kambe, loko va endle xiendlo lexi khomisaka tingana endhawini yo kwetsima, Heli a nga vanga na xona xivindzi xo va tshikisa vuprista. U lo va holovelanyana ntsena. Hi ku debyisa kakwe voko, Heli u xixime vana vakwe ku tlula Xikwembu. Hikwalaho ka sweswo, vana vakwe va xandzukile evugandzerini lebyi baseke bya Yehovha naswona ndyangu hinkwawo wa Heli wu weriwe hi khombo.—1 Samuwele 2:12-17, 22-25, 29; 3:13, 14; 4:11-22.
11. Xana vatswari va nga dyondza yini eka xikombiso xo biha xa Heli?
11 Vana va Heli se a va kurile loko swiendlakalo leswi swi humelela, kambe matimu lawa ma kandziyisa khombo ra ku tsona munhu ndzayo. (Ringanisa Swivuriso 29:21.) Vatswari van’wana va nga ha tsandzeka ku hambanisa exikarhi ka rirhandzu ni ku debyisa voko, va tsandzeka ku veka ni ku tirhisa milawu leyi twisisekaka, leyi nga cinciki ni leyi ringaniseriweke. Va tshika ku nyikela ndzayo ya rirhandzu, hambiloko misinya ya milawu ya vukwembu yi tluriwa. Hikwalaho ko debyisa voko hi ndlela yoleyo, vana va vona va nga ha hetelela va nga byi yingisi vulawuri bya vatswari kumbe muxaka wihi na wihi wa vulawuri.—Ringanisa Eklesiasta 8:11.
12. Hi xihi xihoxo lexi Rhobuwamu a xi endleke eku tirhiseni ka vulawuri?
12 Rhobuwamu i xikombiso xa ku hundzeleta vulawuri ka muxaka lowu wun’wana. A a ri hosi yo hetelela ya mfumo lowu hlanganeke wa Israyele, kambe a nga ri hosi leyinene. Rhobuwamu u kume tiko tanihi ndzhaka, leri vanhu va rona a va vilela hikwalaho ka mindzhwalo leyi tata wakwe Solomoni a a va rhwexe yona. Xana Rhobuwamu u kombise ku twisisa? Doo. Loko varhumiwa va n’wi kombele leswaku a susa mindzhwalo yin’wana leyi tshikilelaka vanhu, u tsandzekile ku yingisa xitsundzuxo lexinene lexi humaka eka vatsundzuxi vakwe lava kuleke ivi a lerisa leswaku joko ra vanhu ri endliwa ri tika swinene. Ku tikukumuxa kakwe ku endle leswaku tinxaka ta khume ta le n’walungwini ti xandzuka, ivi mfumo wu pandzeka wu va kambirhi.—1 Tihosi 12:1-21; 2 Tikronika 10:19.
13. Xana vatswari va nga xi papalata njhani xihoxo xa Rhobuwamu?
13 Vatswari va nga dyondza tidyondzo ta nkoka emhakeni leyi ya Bibele ya Rhobuwamu. Va fanele va “[lava] Yehova” hi xikhongelo ni ku kambisisa tindlela leti va ti tirhisaka ku kurisa vana va vona, hi ku kambisisa misinya ya milawu ya Bibele. (Pisalema 105:4) “Ntshikilelo wu ri woxe wu nga ha endla munhu la tlhariheke a penga,” ku vula Eklesiasta 7:7. (NW) Minkongomiso leyi kambisisiweke kahle yi nyika vana va kondlo-a-ndzi-dyi xivandla xo kula loko u ri karhi u va sirheleta leswaku va nga vaviseki. Kambe vana a va fanelanga va hanya eka xiyimo lexi tikaka ni lexi lawuriwaka swinene lerova va nga swi koti ku tiendlela swilo swa vona ni ku kurisa mfanelo ya ku titshemba. Loko vatswari va lwela ku ringanisela exikarhi ka xivandla lexi faneleke ni minkongomiso leyi tiyeke leyi hlamuseriweke kahle, vana vo tala va kondlo-a-ndzi-dyi va titwa va nga boheki ku xandzuka.
KU KHATHALELA SWILAVEKO SWA XISEKELO SWI NGA SIVELA NXANDZUKO
14, 15. Xana vatswari va fanele va ku languta njhani ku kula ka n’wana wa vona?
14 Hambileswi vatswari va tsakaka loko va vona n’wana wa vona a kula enyameni a suka evuhlangini a va munhu lonkulu, va nga ha karhateka loko n’wana wa vona wa kondlo-a-ndzi-dyi a ya a suka eka ku titshega hi vona, a va la tiyimelaka. Hi nkarhi wa ku cinca loku, u nga hlamali loko n’wana wa wena wa kondlo-a-ndzi-dyi a tala ku sihalala kumbe a nga vi na ntirhisano. Tsundzuka leswaku xikongomelo xa vatswari lava nga Vakreste i ku endla n’wana a kula a va Mukreste la wupfeke, la tshembekaka ni la nga ni vutihlamuleri.—Ringanisa 1 Vakorinto 13:11; Vaefesa 4:13, 14.
15 Hambiloko swi tika, vatswari va fanele va tshika mukhuva wo tsona n’wana wa vona wa kondlo-a-ndzi-dyi ntshunxeko lowu engetelekeke loko a wu kombela. Hi ndlela leyi tengeke, n’wana u fanele a kula tanihi munhu. Kavula, vana van’wana va kondlo-a-ndzi-dyi va sungula ku va ni langutelo ra ku va lava kuleke, va ha ri ni malembe matsongo swinene. Hi xikombiso, Bibele yi vula leswi hi Hosi Yosiyasi lontsongo: “Loko a ha ri lo’ntŝha [kwalomu ka 15 wa malembe], a sungula ku lav̌a Šikwembu ša Davida.” N’wana loyi wa kondlo-a-ndzi-dyi la xiyekaka, hakunene a a ri munhu la nga ni vutihlamuleri.—2 Tikronika 34:1-3.
16. Loko vana va ya va nyikiwa vutihlamuleri lebyi engetelekeke, xana va fanele va xiya yini?
16 Hambiswiritano, ntshunxeko wu ta ni vutihlamuleri. Hikwalaho, tshika n’wana wa wena la kulaka a langutana ni vuyelo bya swiboho ni swiendlo swin’wana swakwe. Nsinya wa nawu lowu nge, “xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, ú ta tshovela xona,” wa tirha eka vana va kondlo-a-ndzi-dyi ni le ka lava kuleke. (Vagalatiya 6:7) Vana a va nge tshameli ku sirheleriwa nkarhi na nkarhi. Kambe, ku vuriwa yini hi loko n’wana wa wena a lava ku endla nchumu lowu nga amukelekiki hi ku helela? Tanihi mutswari la nga ni vutihlamuleri, u fanele u vula u ku, “E-e.” Naswona, hambiloko wo swi hlamusela swivangelo, ku nga tshuki ku va ni lexi cincaka e-e wa wena a va ina. (Ringanisa Matewu 5:37.) Hambiswiritano, ringeta ku vula u ku “E-e” hi ndlela yo rhula ni leyi twisisekaka, hikuva “ku hlamula lo’kunene ka releta v̌ukari.”—Swivuriso 15:1.
17. Hi swihi swilaveko swin’wana swa n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi leswi mutswari a faneleke a swi enerisa?
17 Vantshwa va lava vuhlayiseki hi ku hamba va layiwa hambi loko va nga swi amukeli hi ku olova swipimelo ni milawu. A swi tsakisi loko milawu yi tshamela ku cinciwa, hi ku ya ntsena hi ndlela leyi mutswari a titwaka ha yona hi nkarhi wo karhi. Ku tlula kwalaho, loko vana va kondlo-a-ndzi-dyi va bumabumeriwa ni ku pfuniwa, loko swi laveka, leswaku va kota ku lwisana ni ku titekela ehansi, tingana kumbe ku pfumala ku titshemba, va ta kula va va vanhu lava tshembekaka. Vana va kondlo-a-ndzi-dyi nakambe va swi tlangela loko va kombisiwa leswaku va tshembiwa, tanihi leswi va ku tirheleke.—Ringanisa Esaya 35:3, 4; Luka 16:10; 19:17.
18. Hi yihi mintiyiso yin’wana leyi khutazaka malunghana ni vana va kondlo-a-ndzi-dyi?
18 Vatswari va nga chaveleleka hi ku tiva leswaku loko ku rhula, ku tshamiseka ni rirhandzu swi ri kona endyangwini, vana va tala ku endla leswi faneleke. (Vaefesa 4:31, 32; Yakobo 3:17, 18) Phela, vantshwa vo tala va swi kotile ku langutana ni xiyimo lexi nga tsakisiki xa le kaya, naswona va swi kotile ku kula va va vanhu lava nga ni vutihlamuleri, hambileswi va humaka emindyangwini leyi nga ni swindzendzele, madzolonga kumbe minkucetelo yin’wana leyi nga ni khombo. Hikwalaho, loko u endla kaya ri va ndhawu leyi vana va titwaka va sirhelelekile, va swi tiva leswaku va ta kuma rirhandzu, ntwela-vusiwana ni nyingiso—hambiloko swilo sweswo swi fambisana ni minsivelo ni ndzayo leyi twisisekaka, hi ku pfumelelana ni misinya ya milawu ya Matsalwa—handle ko kanakana va ta kula va va vanhu lavakulu lava u nga ta tinyungubyisa hi vona.—Ringanisa Swivuriso 27:11.
LOKO VANA VA WELA EKHOMBYENI
19. Hambiloko vatswari va fanele va letela n’wana hi ndlela leyi a faneleke a famba ha yona, hi byihi vutihlamuleri lebyi n’wana a nga na byona?
19 Ku kurisa vana hi ndlela leyinene swa pfuna swinene. Swivuriso 22:6 yi ri: “Dyonḍisa džaha e ndleleni leyi a fanelaka ku famba ha yona; ni loko a dyuhele a nga ka a nga hambuki.” Hambiswiritano, ku vuriwa yini hi vana lava nga ni swiphiqo leswikulu hambiloko va ri ni vatswari lavanene? Xana leswi swa humelela? Ina. Marito ya xivuriso lexi ma fanele ma twisisiwa hi ku ya hi nhlamuselo ya tindzimana tin’wana leti kandziyisaka vutihlamuleri bya n’wana bya ku “yingisa” ni ku xixima vatswari. (Swivuriso 1:8) Mutswari swin’we ni n’wana va fanele va khomisana eku tirhiseni ka misinya ya milawu ya Matsalwa loko ku ta va ni ku twanana endyangwini. Loko vatswari ni vana va nga khomisani, ku ta va ni swiphiqo.
20. Loko vana va endla xihoxo hikwalaho ka ku nga anakanyi, xana vatswari va nga va tshinelerisa ku yini hi vutlhari?
20 Xana vatswari va fanele va angurisa ku yini loko n’wana a endla xihoxo ivi a wela ekhombyeni? Hi nkarhi wolowo, n’wana u lava mpfuno. Loko vatswari va tsundzuka leswaku n’wana wa vona a nga na ntokoto, va ta lwisana na wona mboyamelo wo angula hi ndlela leyi nga tsakisiki. Pawulo u tsundzuxe lava wupfeke evandlheni a ku: “Naloko un’wana a kumiwa a ri karhi a endla xihoxo, n’wina lava mi nga va Moya, n’wi vuyiseni hi moya wa musa.” (Vagalatiya 6:1) Vatswari va nga landzelela endlelo leri fanaka loko va pfuna muntshwa loyi a endleke xihoxo hikwalaho ka ku nga anakanyi. Hambiloko va yi hlamusela kahle ndlela leyi mahanyelo yakwe ma biheke ha yona ni ndlela yo ma papalata, vatswari va nga swi veka erivaleni leswaku i ku tikhoma loko biha loku biheke, ku nga ri muntshwa hi yexe.—Ringanisa Yuda 22, 23.
21. Hi ku landzelela xikombiso xa vandlha ra Vukreste, xana vatswari va fanele va endlisa ku yini loko vana va vona va endla xidyoho lexikulu?
21 Ku vuriwa yini hi loko ku tikhoma ka n’wana ku bihe swinene? Loko swi ri tano, n’wana u lava mpfuno ni nkongomiso wa vutlhari, hi ndlela leyi hlawulekeke. Loko xirho xa vandlha xi endla xidyoho lexikulu, xi khutaziwa ku hundzuka ni ku vonana ni vakulu leswaku xi pfuniwa. (Yakobo 5:14-16) Loko xi hundzuka, vakulu va xi pfuna leswaku xi hlakarhela emoyeni. Endyangwini, vutihlamuleri byo pfuna n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi la dyohaka i bya vatswari, hambileswi va nga ha bohekaka ku kanela mhaka leyi ni vakulu. A va fanelanga va ringeta ku tumbetela huvo ya vakulu xidyoho xihi na xihi lexikulu lexi endliweke hi un’wana wa vana va vona.
22. Hi ku tekelela Yehovha, hi rihi langutelo leri vatswari va nga ta ringeta ku ri hlayisa loko n’wana wa vona a endla xihoxo lexikulu?
22 Xiphiqo lexikulu lexi khumbaka n’wana wa wena n’wini, i ndzingo lowukulu. Hikwalaho ka ku karhateka swinene emintlhavekweni, vatswari va nga ha titwa va boheka ku xungeta n’wana la nga yingisiki; kambe sweswo swi to n’wi endla a hlundzuka ngopfu. Tsundzuka leswaku vumundzuku bya n’wana loyi byi nga ha va byi titshege hi ndlela leyi a khomiwaka ha yona enkarhini lowu wo tika. Nakambe, tsundzuka leswaku Yehovha a a tiyimiserile ku rivalela, loko vanhu vakwe va hambukile eka leswi lulameke—ntsena loko va hundzuka. Yingisa marito yakwe ya rirhandzu: “‘Tanani sweswi‚ n’wina vanhu‚ kutani a hi tlhantlheni timhaka exikarhi ka hina‚’ ku vula Yehovha. ‘Hambi loko swidyoho swa n’wina vanhu swi fana ni xivunguvungu‚ swi ta basisiwa swi fana ni gamboko; hambiloko swi tshwukile swi fana ni nguvu ya krimsoni‚ swi ta fana ni voya bya tinyimpfu.’” (Esaya 1:18, NW) Mawaku xikombiso xonghasi eka vatswari!
23. Xana vatswari va fanele va endlisa ku yini, naswona va fanele va papalata yini loko un’wana wa vana va vona a endle xidyoho lexikulu?
23 Hikwalaho, ringetani ku khutaza loyi a hambukeke leswaku a cinca ndlela yakwe. Lavani switsundzuxo leswinene eka vatswari lava nga ni ntokoto ni le ka vakulu va vandlha. (Swivuriso 11:14) Ringetani leswaku mi nga tshuki mi lahlekeriwa hi ku tikhoma ivi mi vula kumbe ku endla swilo leswi nga ta endla swi nonon’hwa leswaku n’wana wa n’wina a tlhelela ka n’wina. Papalatani vukarhi ni ku hlundzuka loku nga lawulekiki. (Vakolosa 3:8) Mi nga hatli mi lahlekela hi ntshembo. (1 Vakorinto 13:4, 7) Hambiloko mi swi venga swo biha, papalatani ku sihalala ni ku hlundzukela n’wana wa n’wina. Xa nkoka swinene, vatswari va fanele va lwela ku veka xikombiso lexinene ni ku hlayisa ripfumelo ra vona ri tiyile eka Xikwembu.
KU LANGUTANA NI MUXANDZUKI WA XIVIRI
24. Hi xihi xiyimo lexi vavisaka lexi minkarhi yin’wana xi vaka kona endyangwini wa Vukreste, naswona xana mutswari u fanele a angurisa ku yini?
24 Minkarhi yin’wana swi va erivaleni leswaku muntshwa u tiyimisele ku xandzuka hi ku helela naswona a ala mimpimanyeto ya Vukreste hi laha ku heleleke. Loko swi ri tano nyingiso wu fanele wu cinca, wu yisiwa eku hlayiseni ni le ku akeni ka vutomi bya ndyangu bya vana lava van’wana. Xiyani leswaku mi nga teki nyingiso wa n’wina hinkwawo mi wu nyika muxandzuki, ivi mi tshika vana lavan’wana. Ematshan’weni yo ringeta ku tumbeta xiphiqo lexi eka swirho leswin’wana swa ndyangu, kanela mhaka leyi na swona hi mpimo lowu faneleke, hi ndlela leyi enerisaka.—Ringanisa Swivuriso 20:18.
25. (a) Hi ku landzelela ndlela ya vandlha ra Vukreste, xana vatswari va nga boheka ku teka goza rihi loko n’wana a hundzuka muxandzuki la nga vuyisekiki? (b) I yini lexi vatswari va faneleke va xi tsundzuka loko un’wana wa vana va vona a xandzuka?
25 Malunghana ni munhu loyi a vaka muxandzuki la nga vuyisekiki evandlheni, muapostola Yohane u te: “Mi nga n’wi amukeli emutini wa n’wina, hambi ku n’wi xeweta mi nga n’wi xeweti.” (2 Yohane 10) Vatswari va nga ha swi vona swi fanela ku teka goza ro tano eka n’wana wa vona loko a ri ni malembe yo ringana ivi a hundzuka muxandzuki la nga vuyisekiki. Hambileswi goza rero ri nonon’hwaka naswona ri vonakaka ri ri ni tihanyi, minkarhi yin’wana ra laveka leswaku ku sirheleriwa ndyangu hinkwawo. Vandyangu wa wena va lava nsirhelelo wa wena ni vulanguteri bya wena bya minkarhi hinkwayo. Hikwalaho, hambeta u nyikela nkongomiso lowu twisisekaka, lowu ringaniseriweke malunghana ni mahanyelo. Vulavurisana ni vana lavan’wana. Tsakela ku tiva ndlela leyi swi fambaka ha yona exikolweni ni le vandlheni. Nakambe, va endle va swi tiva leswaku hambiloko u nga swi amukeli swiendlo swa n’wana la xandzukaka, a wu n’wi vengi. Venga xiendlo xo biha, hayi n’wana. Loko vana va Yakobo va tise xisandzu endyangwini hikwalaho ka xiendlo xa vona xa tihanyi, Yakobo u rhukane vukarhi bya vona byo biha, ku nga ri vana hi voxe.—Genesa 34:1-31; 49:5-7.
26. I yini lexi vatswari lava tiyimiseleke va faneleke va xi tiva loko un’wana wa vana va vona a xandzuka?
26 U nga ha tivona nandzu hi leswi swi humeleleke endyangwini wa wena. Kambe loko hi ku tiyimisela u endla hinkwaswo leswi a wu fanele u swi endla, u landzele ndzayo ya Yehovha hi laha u koteke ha kona, a ku na xivangelo xo tivona xihoxo. Swi tive leswaku a nga kona la nga vaka mutswari la hetisekeke, kambe wena u ringetile swinene ku va yena. (Ringanisa Mintirho 20:26.) Ku va ni muxandzuki la nga vuyisekiki endyangwini swi vavisa mbilu, kambe loko swo endleka eka wena, tiyiseka leswaku Xikwembu xa twisisa naswona xi nga ka xi nga ma tshiki malandza ya xona lama tinyiketeleke. (Pisalema 27:10) Xisweswo tiyiseka leswaku kaya ra wena ri va khokholo ra moya leri sirheleleke vana vahi ni vahi lava ha saleke.
27. Hi ku tsundzuka xifaniso xa n’wana wa vusopfa, i yini lexi vatswari va n’wana la xandzukeke va faneleke ku tshama va xi languterile?
27 Ku tlula kwalaho, u nga tshuki u helela hi ntshembo. Matshalatshala ya wena yo sungula yo nyikela ndzetelo lowunene ma nga ha hetelela ma khumbe mbilu ya n’wana la hambukeke ivi ma n’wi endla a tianakanya. (Eklesiasta 11:6) Mindyangu yo hlaya ya Vakreste yi ve na wona ntokoto lowu fanaka ni wa wena, naswona van’wana va vone vana va vona lava hambukeke va vuya, ni hi laha tatana wa n’wana wa vusopfa a endleke ha kona eka xifaniso xa Yesu. (Luka 15:11-32) Nchumu lowu fanaka wu nga humelela eka wena.
XANA MISINYA LEYI YA MILAWU YA BIBELE YI NGA N’WI PFUNA NJHANI . . . MUTSWARI LESWAKU A PAPALATA KU XANDZUKA LOKUKULU ENDYANGWINI?
Loko a nga pfuniwi, n’wana a nga thyakisiwa hi moya wa misava.—Swivuriso 13:20; Vaefesa 2:2.
Vatswari va fanele va ringanisela, va nga tiyisi voko ku tlula mpimo naswona va nga debyisi voko ku tlula mpimo.—Eklesiasta 7:7; 8:11.
Ku tikhoma loko biha ku fanele ku lulamisiwa, kambe hi moya wo rhula.—Vagalatiya 6:1.
Loyi a endlaka xidyoho lexikulu a nga ‘hanyisiwa’ loko a hundzuka ivi a amukela mpfuno.—Yakobo 5:14-16.
[Bokisi leri nga eka tluka 82]
TIPHOFULE
Vana va kondlo-a-ndzi-dyi va ta va ni ku kanakana ni mivilelo malunghana ni ku tiyimela ka vona loku engeteriweke. Va nga ha titwa va nga tiyiseki hi vuswikoti bya vona byo tikhoma emisaveni. Swi ta va onge hi loko va ringeta ku famba egondzweni leri rhetaka. N’wina vantshwa, byelani vatswari va n’wina hi nchavo ni ku vilela loku mi nga na kona. (Swivuriso 23:22) Kumbe, loko mi vona onge vatswari va n’wina va tiyisa ngopfu voko, va byeleni xilaveko xa n’wina xo nyikiwa ntshunxeko lowu engetelekeke. Kunguhata ku vulavula na vona hi nkarhi lowu u wiseke kahle naswona loko va nga khomekangi. (Swivuriso 15:23) Tinyikeni nkarhi wo yingiselana.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 83]
Handle ko kanakana, vana va ta kula va va lava ringaniselaka loko vatswari va vona va va pfuna ku langutana ni swiphiqo swa vona swa malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi