Ntirho Lowu Dzunekaka Wa Wansati

“HIKWALAHO ka yini wansati a fanele ku fana ni wanuna?” Xivutiso lexi xi nga twisisekiki a ku ri vito ra nhloko-mhaka ya mudyondzisi wa ntivo-miehleketo Carol Gilligan laha eka yona a nga te: “Xivandla xa wansati evuton’wini bya wanuna xi ve lexiya xa mukhathaleri, muhlayisi ni munghana la pfunaka, muhlanganiseteri wa vuxaka lebyi na yena a tiseketelaka ha byona. Kambe hambi leswi vavasati va hlayiseke vavanuna, i ntiyiso hi laha ku fananaka leswaku vavanuna . . . va ringete ku tsongahata ku khathalela koloko.”—Psychology Today.

I ntiyiso namuntlha leswaku vavasati vo tala na vona swa va fanela ku vilerisiwa hi ku hambana ko karhi ni ku tsongahatiwa hikwalaho ka rimbewu ra vona. Kahle-kahle, vavanuna va vutianakanyi va karhata vavasati eswiphen’wini hinkwaswo swa misava—ematikweni man’wana ni minhluvuko ku tlula eka man’wana. Van’wana va hlamusela leswaku leswi swi vangiwa hi mafambiselo ya ntirhisano wa vanhu lawa ya avelaka vavasati ntirho lowu nga nyawuriki. Van’wana va kombetela eBibeleni tanihi leyi yi faneriweke hi ku soriwanyana, va vula leswaku eMatsaIweni ya Xiheveru ni ya Xigriki (lawa hi ntolovelo ya vitaniwaka Testamente ya Khale ni Leyintshwa) Bibele ya tikisa eka vavasati. Xana leswi i ntiyiso?

Xikongomelo Xa Xikwembu Hi Wansati

Bibele ya hi byela: “Šikwembu ši endla munhu hi šifaniso ša šona . . . ši endla wanuna ni wansati.” A ku ri xihi xikongomelo xa ku hambana loku ka rimbewu? Nhlamulo yi le rivaleni. A ku ta endla leswaku mpatswa wo sungula wu kota ku hetisisa xileriso xa Xikwembu lexi andlariweke endzimaneni leyi landzelaka leyi nge: “Šikwembu ši ku ka v̌ona: Tŝalanani, mi anḍa, mi tata misav̌a, mi yi fuma, mi fuma . . . hikwaŝo le’ŝi hanyaka e misav̌eni.”—Genesa 1:27, 28.

Xiya leswaku nawu lowu wu nyikiwe “v̌ona,” eka wanuna ni wansati. Hinkwavo a va nga ta hlanganyela eku tateni ka misava hi vanhu van’wana ntsena kambe ni ku tlhela va fuma misava ni ku va ni vulawuri ehenhla ka swivumbiwa leswi nga ehansi ka munhu hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka Xikwembu. Ku endla leswi, havambirhi a va ta lava timfanelo ta vutlhari ni ta moya, naswona a va ri ni matimba yo endla leswi.

Hambi swi ri tano, Xikwembu xi avele mintirho ni vutihlamuleri byo hambana-hambana eka wanuna ni wansati. Enkarhini wolowo swi lave Adamu ku dyondza tinxaka ta swiharhi ivi a swi thya mavito, u endle tanihi munhu la hetisekeke, la heleleke. Hi ntirho wolowo a wu averiweke a a nga pfumali nchumu. (Genesa 2:19, 20) Kambe loko nkarhi wu ta wa leswaku wanuna a sungula ku tata misava hi vana, swi le rivaleni leswaku a a lava wansati. Hi yona mhaka leyi “Yehova Šikwembu [a hambeteke] a ku: ‘A ŝi sasekanga loko munhu a ṭhama a ri ŝakwe; nḍi ta nwi endlela nakulobye l’a fanaka na yena.’”—Genesa 2:18.

Bibele yi vula leswaku Xikwembu xi endle wansati tanihi “nakulobye l’a fanaka na yena.” Rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “l’a fanaka” ri nga ha hundzuluxeriwa va ku “la ringanaka,” leri ri hlamuseriweke tanihi “nchumu lowu fanelanaka ni wun’wana hi laha ku hetisekeke.” Xikongomelo xa Xikwembu hi wansati a ku ri leswaku a va munghana la fanelaka wa wanuna eku hetisekeni ka ntirho wa vona lowu hlanganeke, lowu a ku ri ku “tata misava ni ku yi fuma.”

Lunghiselelo Ra Xikwembu Ro Sungula Ri Hundzuriwile

Bibele yi vula leswaku “ku rhangile Adamu a vumbiwa, ku landza Evha.” (1 Timotiya 2:13) Yi hlamusela wansati tanihi “xibya lexi nga tiyangiki,” ni leswaku, tanihi leswi wanuna a nga ni nhloko (Kriste), “wanuna i nhloko ya wansati.”—1 Petro 3:7; 1 Vakorinto 11:3.

Hi ku ya hi lunghiselelo ra Yehova ro sungula, ku teka nsati un’we ntsena a wu ri mpimanyeto wa vukati. (Genesa 2:24) Wanuna u rhange a vumbiwa naswona a a fanele ku rhangela khwatsi etimhakeni hinkwato mayelana ni vugandzeri ni mintirho ya vukwembu leyi endliwaka hi langutelo ro tata misava ni ku yi fuma. Leswi a swi ta katsa ni timhaka ta ndyangu. Tatana a a fanele ku va nhloko ya ndyangu, kambe leswi a swi nga ta vavisa wansati. Kambe, a swi ta va mpfuno eka yena hikuva a a ta va ni un’wana loyi a a ta n’wi pfuna loko a hetisisa vuhosi bya yena lebyi a byi nyikiweke hi Xikwembu ehenhla ka vana va yena.—Vaefesa 6:1-4.

Tanihi le tindhawini tin’wana ta matshalatshala ya vanhu, xidyoho ni ku nga hetiseki swi onhe vuxaka lebyi byinene exikarhi ka wanuna ni wansati. (Varhoma 7:14-20) Vavanuna va vutianakanyi va tirhise vunhloko bya vona lebyinene hi ndlela yo biha, va tisa ku xaniseka lokukulu eka vavasati hi malembe yo tala. Hi ku vona mbuyelo lowu wa xidyoho ka ha ri emahlweni, Yehova u byele Evha endzhaku ka ku xandzuka ka yena a ku: “Ku nav̌ela ka wena ku ta ya ka nuna wa wena, kambe yena o ta ku fuma.” (Genesa 3:16) Ku fuma loku ko biha a ku nga ta va ku tirhisa lokunene ka vunhloko. A ku ta kombisa xiyimo xa xidyoho xa wanuna, ni xa wansati, hikuva minkarhi yin’wana xi ta vangeriwa hi ku ringeta ka wansati ku tekela nuna wa yena vunhloko.

Vavasati Ehansi Ka Nawu Wa Muxe

Nawu lowu Yehova a wu nyikeke Vaisrayele wu sirhelete timfanelo ta tintombhi. (Eksoda 22:16) Wu sirhelete ‘mfanelo leyi faneleke ya vanhwanyana.’ (Eksoda 21:9) Vavasati a va fanele ku “ranḍiwa,” ku nga ri ku “kanganyisiwa.” (Deuteronoma 13:6; Malakia 2:14, 15) Xiyimo xa vavasati a xi fanele ku xiximiwa etimhakeni ta rimbewu. (Levitika 18:19) Vavasati a va nga fanelanga ku tirhisiwa hi ndlela yo biha hi rimbewu.—Levitika 18:8-17.

Loko dokodela ya ntivo-vukwembu, Phyllis Bird yi tsala ebukwini leyi nge Religion and Sexism yi ri: “Nawu wa Israyele wu hambana hi laha ku xiyekaka ngopfu ni minxaxamelo yin’wana leyi tivekaka ya nawu eku xanisekeni ka vona loku nga tolovelekangiki exivandleni xa nandzu wa rimbewu . . . Langutelo ra Israyele hi ndhawu leyinene ya rimbewu ni mindziho yo nonon’hwa leyi vekiweke ehenhla ka vadyohi va rimbewu swi kombise nkaneto wa xiviri wa swiendlo swa vanhu lava va va rhendzeleke khwatsi (ngopfu-ngopfu Vakanana) . . . Swidyoho swa rimbewu i swidyoho swa vukhongeri eIsrayele. A hi timhaka ta xihundla kambe i timhaka ta nkoka eka vaaki hinkwavo.” Milawu yo tano leyi bohaka entiyisweni yi sirhelete timfanelo ta vavasati.

EIsrayele, vavanuna ni vavasati a va ringana emahlweni ka Nawu loko va kumeka va ri ni nandzu wa vuoswi, ku etlela ni maxaka, ku etlela ni swiharhi, kumbe swidyoho swin’wana. (Levitika 18:6, 23; 20:10-12) Milawu leyi yelanaka ni mimpfuno ya Savata, minkhuvo, ku hlambanya ka Vanazira ni malunghiselelo man’wana a swi tirha hi ku ringana eka vavanuna ni vavasati.—Eksoda 20:10; Tinhlayo 6:2; Deuteronoma 12:18; 16:11-14.

Ebukwini ya Swivuriso, Bibele yi dzunisa “nsati wa [xiviri],” “wansati lo’nene,” “nsati wa ku anakanya,” ni “wansati l’a tlhariheke.” (Swivuriso 18:22; 12:4; 19:14; 14:1) Swivuriso ndzima ya 31 yi hlamusela ‘nsati wo tano lonene’ ivi yi kombisa ndlela leyi nuna wa yena a n’wi tshembaka ha yona hi ndlela leyi nuna wa yena a n’wi nyikaka malunghelo yo tamela timhaka ta nkoka ta ndyangu ha yona. Handle ko kanakana, loko nawu wu landzeriwa elsrayele, vavasati a va nga khomiwi hi ndlela yo biha.

Vavasati Ebandlheni Ra Vukriste

Ehansi ka Nawu wa vapatriarka ni wa Muxe, ku teka tshengwe ni vukati lebyi nga riki enawini a swi pfumeleriwa, kambe a swi lawuriwa, naswona malunghelo ya vavasati ni lava tekiweke swi nga ri enawini a ya sirheletiwa. (Genesa 16:3; 29:23-29; Eksoda 21:7, 8; Deuteronoma 21:14-17) Hambi swi ri tano, Kriste u tlherisele mpimanyeto wa Xikwembu wo sungula ehenhleni ka vukati, hi leswaku, nuna un’we eka nsati un’we. (Matewu 19:4-6) U tlhele a herisa ku dlaya vukati ehenhleni ka xivangelo xin’wana ni xin’wana, a pfumelela xivangelo xin’we ntsena lexi twalaka—vuoswi.—Matewu 19:7-9.

Kavula, ku boha ka Kriste lunghiselelo ra vukati ku pfune vavanuna ni vavasati exikarhi ka bandlha ra Vukriste. Kambe swi le rivaleni leswaku vavasati a ku ri vona lava pfunekaka ngopfu.

Hi ku ya hi mimpimanyeto ya Vukriste, vavasati a va fanele ku rhandziwa ni ku khathaleriwa. (Vaefesa 5:28, 29, 33) Swirho swa xinuna swa bandlha a swi fanele ku khoma vavasati lavantshwa “tanihi vamakwavo va xisati, hi ndlela ya ku tenga matlhelo hinkwawo.” (1 Timotiya 5:1, 2) Vavasati va Vukriste va amukele moya lowo kwetsima ivi va ‘profeta,’ kumbe va vulavula hi “mintirho leyikulu ya Xikwembu” hi xivindzi. (Mintirho 2:11-18) Vavasati lava kuleke va Vukriste a va fanele ku “dyondzisa leswo lulama” eka vamakwavo va xisati lavantshwa va moya. (Tito 2:3, 4) Lavantshwa ni lavakulu hinkwavo, a va fanele ku teka xiphemu lexi gingirikaka eku hetisiseni ka xileriso xo ‘endla vanhu va matiko hinkwawo va va vadyondzisiwa.’—Matewu 28:19, 20.

Lunghiselelo ra Xikwembu ro sungula ra vukati ri tlheriseriwile exikarhi ka bandlha ra Vukriste. Laha, nawu wa vunhloko bya wanuna a wu fanele ku xiximiwa. (1 Vakorinto 11:3) Vavasati va Vukriste a va fanele ku titsongahata eka vavanuna va vona. (Vaefesa 5:22-24) Nakambe va fanele ku xixima vakulu lava hlawuriweke ebandlheni, lava hinkwavo ka vona a va ri vavanuna, hambi va ri lava a va nga tekanga kumbe va ri ‘vavanuna va nsati un’we.’ (1 Timotiya 3:2) Vavasati va Vukriste a va fanele ku siyela ku dyondzisa ka le rivaleni ebandlheni eka “vakulukumba” vo tano lava hlawuriweke naswona va tshika ku kanetana ni vadyondzisi va vona erivaleni. (Tito 1:5-9; 1 Timotiya 2:11-15; 1 Vakorinto 14:34, 35) Leswi a swi ta endla ku rhula eka mabandlha yan’wana ni yan’wana. (1 Vakorinto 14:33, 40) Nkucetelo wun’wana ni wun’wana lowu nga lulamangiki wa vavasati ebandlheni a wu ta tisa ku avanyisa ka Kriste loku nga tsakisiki.—Nhlavutelo 2:20-23.

Ku Khathalela Ka Yehova Vavasati

Xana Bibele ya tikisa ehenhleni ka vavasati? E-e. Ematlukeni ya yona hinkwawo, yi hlavutela ku khumbeka ko enta ka Yehova hi ntsako ni ku tshamiseka ka ‘xibya lexi xi nga tiyangiki,’ wa xisati, loyi a nga Muvumbi wa xona. Va averiwe ku xiximiwa. (1 Petro 3:7) U tiva swinene ntirho lowu fanelaka munhu wa rimbewu rin’wana ni rin’wana, hi ku pfuneka ka vona lokukulu. Ku nyike vunhloko eka vavanuna kambe malunghelo yo tala lawa ya vangamaka eka malandza ya yena ya xisati, ku katsa ni ku dzuneka lokukulu ka ku va Timbhoni ta yena. “[Yehova u] letele rito, Kutani v̌av̌asati la’v̌o tala v̌a v̌ikela mahungu la’manene.”—Psalma 68:11.

Mudyondzisi wa ntivo-miehleketo Carol Gilligan u vutise xivutiso a ku: “Hikwalaho ka yini wansati a fanele ku fana ni wanuna?” Bibele ya hlamula: A ku na xivangelo lexinene. U ta tsaka yena hi yexe kutani a tsakisa van’wana loko a hetisisa ntirho wa yena lowu a wu averiweke hi Xikwembu.