Vululami Byi Fungha Tindlela Ta Xikwembu Hinkwato
“I Ribye le’ro tiya; mitiro ya yena yi hetisekile hikuv̌a tindlela hikwato ta yena ti lulamile; i Šikwembu šo ṭhembeka, ši nga ri na nanḍu; ši ni v̌unene, ši lulamile.”—DEUTERONOMA 32:4.
1. I timfanelo tihi ta Yehova leti Muxe a ti tlakuseke eka risimu ra yena eka vana va Israyele loko a nga si fa, naswona ha yini yena a fanelekela ku vulavula hi laha a vulavuleke ha kona ke?
YEHOVA, Muavanyisi lonkulu, Munyiki wa Nawu, ni Hosi, “o ranḍa ku lulama ni ku tenga.” (Psalma 33:5; Esaya 33:22) Muxe, muhlanganisi wa ntwanano wa Nawu ni muprofeta “loyi Yehova a nga ṅwi tiv̌a hi šiv̌umbeko,” u ve la tolovelanaka swinene ni tindlela ta Yehova to lulama. (Deuteronoma 34:10; Yohane 1:12) Loko Muxe a ri kusuhi ni ku fa, u tlakuse mfanelo leyi xiyekaka ya vululami bya Yehova. Emahlweni ka bandlha hinkwaro ra Israyele, u huwelele marito ya risimu leri nge: “Ṅwina matilo! yingisani, nḍi ta v̌ula-v̌ula; na wena misav̌a! yingisa marito ya nomu wa mina! . . . Hikuv̌a nḍi ta v̌ula v̌ito ra Yehova: Ḍunisani Šikwembu ša hina! Yehova i Ribye le’ro tiya; mitiro ya yena yi hetisekile; hikuv̌a tindlela hikwato ta yena ti lulamile; i Šikwembu šo ṭhembeka, ši nga ri na nanḍu; ši ni v̌unene, ši lulamile.”—Deuteronoma 32:1, 3, 4.
2. Xana vululami byi funghe mintirho hinkwayo ya Xikwembu hi minkarhi hinkwayo hi ndlela yihi naswona ha yini leswi swi ri swa nkoka?
2 Vululami byi fungha mintirho hinkwayo ya Yehova naswona hi minkarhi hinkwayo byi tirhisiwa hi ku pfumelelana ni vutlhari, rirhandzu ni matimba ya yena hi laha ku hetisekeke. Eka Yobo 37:23, nandza wa Xikwembu Elihu u tsundzuxe Yobo a ku: “Hi nga ka hi nga ṭhineli Lo’wa-matimba-hikwawo, o tlakukile hi matimba, ni ku twisisa, ni ku lulama hikwaku, a nga hlamuli ntšhumu.” Naswona Hosi Davhida u tsarile a ku: “Hikuv̌a Yehova o ranḍa ku lulama, a nga ka a nga ṭhiki la’v̌a ṅwi ranḍaka.” (Psalma 37:28) Mawaku xitiyisekiso lexi khongotelaka swonghasi! Etindleleni hinkwato ta Xikwembu, a xi nge va tshiki nikan’we lava va tshembekaka eka xona. Vululami bya Xikwembu bya swi tiyisa leswi!
Mhaka Leyi Vululami Byi Pfumalekaka Ha Yona
3. I yini lexi kayivelaka exikarhi ka vanhu namuntlha, naswona leswi swi khumbe vuxaka bya munhu ni Xikwembu hi ndlela yihi ke?
3 Tanihi leswi Yehova a nga Xikwembu xa Vululami, Loyi a rhandzaka vululami naswona “la tumbulušeke makumu ya misava,” ha yini vululami byi pfumaleka swonghasi exikarhi ka vanhu namuntlha? (Esaya 40:28) Muxe wa hlamula eka Deuteronoma 32:5 (NW), loko a ku: “Va tionhile hi voxe; a hi vana va xona, xihoxo i xa vona vini. I rixaka leri hombolokeke ni leri hambukeke.” Xiendlo xa munhu xo homboloka xi n’wi hambanise swinene ni Muvumbi wa yena lerova mianakanyo ni tindlela ta Xikwembu swi hlamuseriwa tanihi leswi swi tlakukeke [ha kona] ku tlula swa munhu “hi laha matilo ma tlakukeke henhla ka misav̌a.”—Esaya 55:8, 9.
4. Hi yihi ndlela leyi munhu a hlawuleke ku yi teka naswona leswi swi n’wi yise kwihi?
4 U nga rivali leswaku munhu a nga endliwanga hi Muvumbi wa yena ku hanya hi ku tilawula ehandle ka Yena. Hi laha ku faneleke Yeremiya u avanyisa xiyimo xa hina, a ku: “Oho Yehova, nḍa “si tiva, ndlela ya munhu a yi le matimbeni ya yena, kambe munhu la fambaka a nga ka a nga lulamisi renḍo ra yena.” (Yeremia 10:23) Ku ala ka munhu tindlela ni vuhosi lebyi lulameke bya Xikwembu ku n’wi veke ehansi ka mimoya leyi hambaneke hi laha ku heleleke ni leyi nga ni matimba swinene leyi nga vonekiki, Sathana Diyavulosi ni vanghana va yena va mademona. Hi ndlela yo kandziyisa muapostola Yohane u ri: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha.” Mimoya leyi ya vudemona a yi swi tsakeli ku seketela vululami exikarhi ka vanhu hi laha ku heleleke.—1 Yohane 5:19.
5. Nyika swikombiso swa ku pfumaleka ka vululami emisaveni namuntlha.
5 Xikombiso xa ku pfumaleka ka vululami emasikwini yo hetelela ya mafambiselo lawa ya swilo xi kombisiwe swinene hi 1984 hi gqwetajenerala wa U.S., William French Smith. Loko a vulavula hi nkambisiso wa swigwevo swa khotso ematikweni ya 12 ya Amerika exikarhi ka 1977 na 1983, Smith u te: “Vanhu va ringanyeta leswaku lava va endlaka swidyoho leswikulu—vadlayi, vapfinyi, vaxavisi va swidzidzirisi—va tirha minkarhi yo leha. Nkambisiso wa huvo . . . wu komba ndlela leyi swi olovaka ha yona eka swigevenga leswi tlanyatiweke ku tlhelela eswitarateni ku ya endla vugevenga lebyintshwa.” A swi hlamarisi loko Paul Kamenar wa Washington Legal Foundation a te: “Mafambiselo ya vululami hakanyingi ya ni vusopfa ngopfu.”
6. (a) A xi ri xihi xiyimo xa mahanyelo xa Yuda emahlweni ka ku hluriwa ka rona? (b) I swivutiso swihi leswi Habakuk a swi vutiseke, naswona xana swa tirha namuntlha ke?
6 Vululami a byi nga nyawuli etikweni hinkwaro ra Yuda emahlweni ka ku wela ka rona emavuthwini ya Babilona hi 607 B.C.E. Hikwalaho, muprofeta wa Xikwembu Habakuk u huhuteriwe hi Xikwembu ku vula a ku: “Nawu wu etlele, a ka ha av̌anyisiwi hi ku lulama; hikuv̌a lo’wo biha u renḍele l’a lulameke, kutani ku av̌anyisa ka hombolokisiwa.” (Habakuk 1:4) Xiyimo lexi xi nga lulamangiki xi vangele muprofeta ku vutisa Yehova a ku: “U langutele yini v̌ašisi? U miyelela yini, loko lo’wo biha a mita l’a ṅwi tlulaka hi ku lulama?” (Habakuk 1:13) Namuntlha, vanhu lava khumbiwaka hi vuhomboloki etindhawini hinkwato ta mintirho ya vanhu hi laha ku faneleke na vona va nga ha vutisa va ku: Ha yini Xikwembu xa vululami xi hambeta xi languta vuhomboloki lebyi endliwaka emisaveni? Ha yini xi pfumelela ‘vululami byi hombolokisiwa’? Ha yini ‘xi miyela’? Leswi i swivutiso swa nkoka naswona i Rito ra Xikwembu ntsena leri hlawulekeke, Bibele, leri nyikaka tinhlamulo ta ntiyiso ni leti anerisaka.
Mhaka Leyi Ha Yona Xikwembu Xi Pfumeleleke Vuhomboloki
7. (a) Ha yini munhu a lahlekeriwe hi Paradeyisi leyi Xikwembu xi n’wi nyikeke yona? (b) I mimphikamakaneta yihi leyi tlakusiweke aEdeni naswona xana vululami bya Xikwembu byi swi hlamurise ku yini leswi ke?
7 Mintirho ya Xikwembu yi hetisekile, hi laha swi seketeriweke ha kona hi Muxe. Leswi a swi ri ntiyiso malunghana ni mpatswa wa vanhu lowu hetisekeke lowu Xikwembu xi wu vekeke eParadeyisini ya Edeni. (Genesa 1:26, 27; 2:7) Lunghiselelo rero hinkwaro a ri hetisekile leswaku vanhu va hlayiseka ni ku kuma ntsako. Rhekhodo ya Xikwembu ya hi byela: “Šikwembu ši languta hikwaŝo leŝi ši ŝi endleke, kutani maŝiv̌o, a ŝi ri ŝinene ngopfu.” (Genesa 1:31) Kambe ku rhula ka le Edeni a ku hetanga nkarhi wo leha. Ehansi ka nkucetelo wa xivumbiwa xa moya lexi xandzukeke, Evha ni nuna wakwe, Adamu, va susumeteriwe ku lwisana na Yehova ehenhleni ka ndlela ya Yena ya ku va fuma. Ku lulama ka milawu ya Xikwembu eka vona manuku ku tisiwe eku kanakaniseni. (Genesa 3:1-6) Mphikamakaneta leyi ya ku lulama ka vuhosi bya Xikwembu yi tlakuse minjhekanjhekisano ya nkoka ya mahanyelo. Rhekhodo ya matimu ya wanuna wo tshembeka Yobo yi kombisa leswaku manuku vutshembeki bya swivumbiwa hinkwaswo swa Xikwembu na byona a byi ri karhi byi kanakaniwa. Vululami byi lava leswaku nkarhi wu nyikiwa leswaku ku tlhantlhiwa mimphikamakaneta leyi ya nkoka wa vuako hinkwabyo.—Yobo 1:6-11; 2:1-5; nakambe vona Luka 22:31.
8. (a) Hi le ka xiyimo xihi lexi chavisaka lexi sweswi munhu a tikumeke a ri eka xona? (b) I xikombiso xihi xa ntshembo lexi voniwaka eka risimu ra Muxe?
8 Xiyimo lexi vavisaka xa vanhu, lexi vangiweke hi ku bakanya tindlela to lulama ta Xikwembu, xi katsakanyiwe hi Pawulo eka Varhoma 8:22. Kwalaho muapostola u tsarile a ku: “Hikuva hi tiva leswaku, ku fikela namuntlha, swivumbiwa hinkwaswo swa konya hi ku vaviseka loku fanaka ni ku vaviseka ka ku veleka.” Ku “konya” ni “ku vaviseka” ko tano ko tala ku vangiwe hi ku pfumaleka ka vululami exikarhi ka vanhu tanihi leswi “v̌anhu v̌a fumaka henhla ka v̌aṅwana ku v̌a endla ŝo biha.” (Eklesiasta 8:9) Kambe ku nkhensa a ku ye eka Xikwembu xa Matimba Hinkwawo lexi nga taka xi nga ku pfumeleli ku hombolokisiwa ko tano ka vululami leswaku ku ya emahlweni hi laha ku nga heriki! Malunghana ni leswi, xiya leswi Muxe a yeke emahlweni a swi vula eka risimu ra yena, eka Deuteronoma 32:40, 41 loko a ku: “Nḍi loyi a hanyaka hi masiku: Loko nḍi ta lota rihati hi tlhari ra mina, ni loko v̌oko ra mina ri khoma ku av̌anyisa, nḍi ta tirihisela henhla ka v̌alala v̌a mina, nḍi ta hakela lav̌a v̌a nḍi v̌engaka.”
9. Hlamusela ndlela leyi voko ra Yehova ri ‘khomeke ku avanyisa’ ha yona loko munhu a xandzukile.
9 Voko ra Yehova ri ‘khome ku avanyisa’ le ndzhaku aEdeni. Handle ko ba mariri, hi laha ku faneleke Xikwembu xi gweve munhu hi rifu hi ku tlula milawu ya Xona hi vomu. Xi byele Adamu xi ku: “Hikuv̌a u nṭhuri, u ta tlhelela e nṭhurini.” (Genesa 3:19) Malembe xidzana yo tala endzhaku, muapostola Pawulo u katsakanye mimbuyelo leyi chavisaka endyangwini hinkwawo wa vanhu va ndlela ya vudyoho bya Adamu. U tsarile a ku: “Kutani ke, ku kotisa leswi ku dyoha ku ngheneke emisaveni hi munhu a ri un’we, kutani rifu ri ngheneke hikwalaho ka ku dyoha, hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo, hikuva va dyohile hinkwavo.”—Varhoma 5:12.
10. I tinxaka tihi timbirhi leti humeleleke ku sukela eku xandzukeni ka Adamu naswona Yehova u endlise ku yini ke?
10 Endzhaku ka ku tlhekeka ka ku xandzuka ka vanhu, Xikwembu na xona xi te: “Nḍi ta v̌eka ku v̌engana e šikari ka wena ni wansati, ni šikari ka rišaka ra wena ni rišaka ra wansati; ri ta ku faya nhloko, wena u ri luma širenḍe.” (Genesa 3:15, 17-19) Ku kula ka tinxaka leti timbirhi ku ye emahlweni hi malembe ya 6 000, naswona “ku v̌engana” ku tshame ku ri kona exikarhi ka tona. Kambe eka swivono hinkwaswo leswi cinca-cincaka emisaveni, tindlela ta Yehova to lulama a ti cincanga. Hi muprofeta wa yena Malakiya, u ri: “Hi mina Yehova, a nḍi hunḍukanga.” (Malakia 3:6) Leswi swi tiyisekise leswaku tindlela ta Xikwembu to hanyisana ni vanhu lava nga hetisekangiki ni lava xandzukeke hi minkarhi hinkwayo a ti funghiwe hi vululami. Yehova a nga si tshama a hambuka emisinyeni ya milawu ya yena leyi tlakukeke, yo lulama, a ri karhi a twananisa leswi ni timfanelo ta yena leti hlamarisaka ta vutlhari, rirhandzu ni matimba.
Xikwembu Xi Ponisa Vanhu
11, 12. Psalma 49 yi xi hlamusela kahle xiyimo xa munhu hi ndlela yihi ke?
11 Ku fana ni switwi swa humba leyikulu, minkucetelo leyo biha ya Sathana yi kurile lerova yi nga funengeta ndyangu hinkwawo wa vanhu. Oho, ndlela leyi vanhu va swi lavaka swinene ha yona ku ponisiwa hayi ntsena eka xigwevo xa rifu lexi tshameke ehenhla ka vona kambe ni le ka mafambiselo yo homboloka ya vuhosi bya vanhu lava nga hetisekangiki!
12 Xiyimo lexi chavisaka lexi munhu a tikumeke a ri eka xona ku sukela loko xigwevo xa rifu xi vekiwe ehenhla ka yena xi hlamuseriwe kahle eka Psalma leyi landzelaka ya vana va Kore leyi nge: “Yingisani timhaka leti, ṅwina, matiko hikwawo, riyani tindlev̌e, ṅwina v̌aaki hikwav̌o v̌a misav̌a; la’v̌anṭongo ni la’v̌akulu, v̌afumi ni ŝisiwana! Munhu a nga ŝi koti ku kuṭula makwav̌o, hambi ku ri ku humesela Šikwembu e nṭengo wa yena. Nṭengo wa moya wa v̌ona wu dura ngopfu; munhu u ta ṭanḍeka ku wu humesa, ni siku riṅwe; v̌a nga ka v̌a nga hanyi hi masiku la’ma nga heriki; leŝaku v̌a nga v̌oni sira.” (Psalma 49:1, 2, 7-9) Hinkwaswo leswi swi humelerile hikwalaho ka vululami lebyi kombisiweke bya Xikwembu!
13, 14. (a) I mani ntsena la nga ponisaka munhu naswona ha yini loyi a hlawuriweke hi Xikwembu a fanerile swonghasi? (b) Yesu u ve “Ina” eka switshembiso swa Xikwembu hinkwaswo hi ndlela yihi?
13 Kutani ke, xana mpfuno wu nga ta hi kwihi ke? I mani la nga ponisaka munhu ematimbeni ya rifu? Pisalema ya hlamula: “Kambe Šikwembu ši ta kuṭula moya wa mina e šiv̌andleni ša v̌afi.” (Psalma 49:15) I rirhandzu lerikulu ra Xikwembu ntsena, leri tirhaka hi ku pfumelelana ni vululami bya Xona, leri nga ponisaka munhu “e šiv̌andleni ša v̌afi.” Swivutiso swa hina swi ye emahlweni swi hlamuriwa hi nkarhi wa nivusiku eka ku vulavurisana exikarhi ka Yesu na Nikodema, Mufarisi la nga ni vuxiyaxiya. Yesu u te eka yena: “Xikwembu xi rhandzile misava swonghasi, xi ko xi nyika n’wana wa xona la nga un’we, leswaku un’wana ni un’wana la pfumelaka eka yena, a nga lovi, kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.” (Yohane 3:16) Loko N’wana wa Xikwembu a nga si ta emisaveni, a a hanya ni Tata wakwe ematilweni. Eka vukona lebyi bya le mahlweni ka ku va munhu, a ku vulavuriwa hi yena tanihi loyi ‘a tsakelaka vana va vanhu.’ (Swivuriso 8:31) Manuku ke, swa fanela swonghasi leswaku Yehova a hlawula xivumbiwa lexi xa moya—N’wana wa Yena la tswariweke a ri yexe—ku kutsula vanhu!
14 Malunghana na Yesu, Pawulo u te: “Ku nga khathariseki leswaku switshembiso swa Xikwembu swi tarise ku yini, swi ve Ina hikwalaho ka yena.” (2 Vakorinto 1:20, NW) Xin’wana xa switshembiso leswi swi rhekhodiweke hi muprofeta Esaya ku kombeteriwa eka xona eka Matewu 12:18, 21, laha malunghana na Yesu hi hlayaka leswaku: “Vonani nandza wa mina loyi ndzi nga tihlawulela yena, murhandziwa wanga, loyi mbilu ya mina yi n’wi tsakelaka. Ndzi ta veka moya wa mina ehenhla ka yena, kutani u ta tivisa vamatiko leswaku ku avanyisa loko lulama ku kona; kutani vamatiko va ta tshemba vito ra yena.”—Vona Esaya 42:1-4.
15, 16. A swi kotekisa ku yini leswaku Yesu a va “Tatana l’a nga riki na ku hela” wa vana va Adamu ke?
15 Hi nkarhi wa vutirheli bya Yesu bya la ha misaveni, u swi veke erivaleni leswaku vanhu va matiko hinkwawo eku heteleleni va nga swi kota ku tshemba vito ra yena kutani xisweswo va tsakela mimpfuno ya vululami bya Xikwembu. Yesu u te: “N’wana-wa-Munhu a nga telanga ku tirheriwa, kambe ku tirhela van’wana ni ku nyiketa vutomi bya yena ku kutsula lavo tala.” (Matewu 20:28) Nawu wa Xikwembu lowu hetisekeke lowu nyikiweke rixaka ra Israyele wu te: “V̌utomi byi rihisiwa hi v̌utomi.” (Deuteronoma 19:21) Hikwalaho, endzhaku ka loko Yesu a nyikele vutomi bya yena lebyi hetisekeke eku feni naswona a pfuxiwe hi matimba ya Xikwembu leswaku a tlhandluka a tlhelela etilweni, a a ri exiyin’weni xo nyikela ntikelo wa vutomi bya yena bya vumunhu lebyi hetisekeke eka Yehova ematshan’wini ya timfanelo ta vutomi bya Adamu. Hi ndlela leyi, Yesu u ve “Adamu lowo hetelela [kumbe wa vumbirhi]” naswona sweswi u nyikiwe matimba ku yima tanihi “Tatana l’a nga riki na ku hela” eka vana hinkwavo va Adamu lava pfumelaka.—1 Vakorinto 15:45; Esaya 9:6.
16 Ndlela ya Xikwembu yo ponisa hi ku tirhisa lunghiselelo ra xona ra rirhandzu ra gandzelo ra nkutsulo hi N’wana wa xona, Yesu Kriste, xisweswo ‘yi vekiwe erivaleni eka matiko.’ Naswona yi funghiwe hi vululami bya Xikwembu hakunene. Hi fanele ku tlangela swonghasi leswi Xikwembu xi lunghiseleleke ndlela ‘ya leswaku moya wa hina wu kutsuriwa exivandleni xa vafi’!
Ku Hlayisa Nkutsulo
17, 18. C. T. Russell u nghenele vunghana byihi hi va-1870, kambe Barbour u n’wi hlamarise hi ndlela yihi hi 1878?
17 Ku fana ni Vakriste va lembe xidzana ro sungula, Timbhoni ta Yehova eminkarhini ya manguva lawa hi minkarhi hinkwayo ti hlayise dyondzo ya gandzelo ra nkutsulo ra Yesu Kriste. Swa tsakisa ku tsundzuka leswaku muungameri wo sungula wa Sosayiti ya Watch Tower, Charles Taze Russell, u tshama a va mupfuni wa vatsari ni museketeri hi swa timali eka magazini wa vukhongeri lowu vuriwaka The Herald of the Morning. Magazini wolowo kahle-kahle a wu humesiwa hi N. H. Barbour wa Muadventist, wa le Rochester, eNew York, U.S.A. Russell a a ri emalembeni ya yena ya va-20, kambe Barbour a a kurile swinene.
18 Vunghana byi vonake byi famba kahle ku fikela hi 1878, loko Barbour hi laha ku hlamarisaka a humese xihloko lexi kanetaka dyondzo ya nkutsulo. Loko a hlamusela leswi humeleleke, Russell u te: “Nkul. Barbour . . . u tsale xihloko eka The Herald u kaneta dyondzo ya ku Vuyelelana—u kaneta leswaku rifu ra Kriste a ri ri nxavo wa Nkutsulo wa Adamu ni rixaka ra yena, a vula leswaku rifu ra Hosi ya hina a ri nga ha ta tirha ku hakela xigwevo xa swidyoho swa munhu ku tlula leswi ku tlhava neleta emirini wa nhongana ivi u yi vangela ku xaniseka ni rifu a swi ta tekisiwa xiswona hi mutswari la nga munhu tanihi xigwevo lexi faneleke hikwalaho ko thyakisa n’wana wa yena.”
19. (a) Xana endlelo ra Russell ri ve rihi eka langutelo ra Barbour ra nkutsulo? (b) Xana ku navela ka Russell malunghana ni Xihondzo xo Rindza ku xiyiwile ke?
19 Russell a a ta va a hambukisiwile hi munghana wa yena lonkulu, kambe a nga hambukisiwanga. Hi tin’hweti to hlayanyana, njhekanjhekisano wu ye emahlweni ematlukeni ya phepha-hungu, Barbour a kaneta nkutsulo kutani Russell a tsala a wu seketela. Eku heteleleni, Russell u tshike xinakulobye xihi na xihi na Barbour ivi a sungula ku humesa magazini lowu hi nkarhi wolowo a wu vitaniwa Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. C. T. Russell u phofule ku titwa loku hi magazini lowu wuntshwa: “Ku sukela eku sunguleni, wu ve museketeri la hlawulekeke wa nkutsulo; naswona, hi tintswalo ta Xikwembu, hi tshemba leswaku wu ta va tano ku fikela emakumu.” Xana ku navela ka muhleri Russell ku xiyiwile? Hakunene ku xiyiwile! Loko ri hlamusela, tluka 2 ra nkandziyiso wolowu ri vula leswaku magazini lowu “wu vumba ripfumelo eka Yesu Kriste Hosi leyi fumaka sweswi, leyi ngati ya yona leyi halatiweke yi pfulelaka vanhu ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki.”
20. I swivutiso swihi leswi nga siki hlamuriwaka?
20 Ku ta fikela sweswi ebulwini ra hina, hi landzelele ndlela ya vululami bya Xikwembu eku laveni ka ndlela yo ponisa vanhu eka xigwevo xa xidyoho ni rifu lexi tshameke ehenhla ka ndyangu wa vanhu. I rirhandzu leri lunghiseleleke ndlela yoleyo. Hambi swi ri tano, swivutiso swo tanihi leswi a swi si hlamuriwa: Xana mimpfuno ya gandzelo ra nkutsulo ra Yesu Kriste yi endliwe yi kumeka hi ndlela yihi? Xana u nga pfunekisa ku yini eka yona, naswona hi xihatla xo tanihi kwihi? Nhlokomhaka leyi landzelaka yi nyikela tinhlamulo leti handle ko kanakana ti nga ta engetela ku tiyiseka ka wena ka leswaku vululami byi fungha tindlela hinkwato ta Xikwembu.
A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?
◻ I ntikelo wihi lowu Xikwembu xi wu vekaka eka vululami?
◻ Ha yini ku ri ni vuhomboloki byo tala swonghasi exikarhi ka vanhu?
◻ Xikwembu xi lunghiselerise ku yini ku ponisa vanhu eka rifu?
◻ Xihondzo xo Rindza xi seketele nkutsulo hi mpimo wo fikela kwihi?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Muxe u vula marito ya risimu ra yena etimbaleni ta Moab
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Xikwembu xi rhandzile misava swonghasi xi ko xi nyika n’wana wa xona la nga un’we