Vaguatemala—Va Amukela Mahungu Lamanene

TINTSHAVA ta bulawusele ni ti-volcano letikulu ti humelela hi ku hatlisa ka ha sele mpfuka loko xihaha-mpfhuka xi tshinelela ntsindza. Vakhandziyi lava va nga eka tlhelo rin’wana va hlometela hi mafasitere ya vona kutani va vona Ntshava ya Pacaya yi ri karhi yi tuvika, yi mbuluka musi lowukulu lowu vumbaka nkhwalalati lowu yaka ehenhla ivi wu n’oka etilweni. Vakhandziyi lava nga eka tlhelo lerin’wana va languta ehansi ivi va vona swikwekwetsu leswi fambisiwaka hi moya ni swikwekwetsu leswi tlutisiwaka swi tsemakanya Tiva ra Amatitlán hi ku rhula. Leri i Guatemala, tiko ra ku hambana lokukulu.

Ri ri eAmerika Xikarhi, Guatemala ri hlanganisa vuandlalo bya kwalomu ka 109 000 wa swikwere khilomitara. Ntumbuluko wa rona wu ni ku hambana eka tintshava leti tlakukeke—ku katsa ni ti-volcano ta 33, laha 4 wa tona ti gingiritekaka—ni makhwati ya le ndhawini yo pfumala tintshava, swihlahla swa mpfula ni mativa ni milambu leswi tengeke swinene. Ku tlakuka ku sukela eka vuandlalo bya lwandle ku ya eka 4 211 wa timitara. Entsindza, ku ni ximun’wana xa nkarhi na nkarhi, xi ri ni mahiselo ya avhareji ya 24°C lembe hinkwaro. Kasi le maninginingini etintshaveni mahiselo ma nga ehla ma va ehansi ka ku gwitsila, swivandla swa le timbuweni ta lwandle swi nga twa ku hisa swinene hi mahiselo ya 38°C. Leri i tiko leri nga anerisaka ku rhandza ka un’wana ni un’wana, hi tibichi, makhwati, tintshava, swivandla swo pfumala mpfula ni minkova leyi tswalaka mihandzu. Naswona eswivandleni leswi hinkwaswo, mahungu lamanene ya Mfumo, ma karhi ma chumayeriwa.

Ku Twarisiwa Ka Mfumo Ka Sungula

Ku chumayela Mfumo eGuatemala ku sungule kwalamu ka lembe ra 1920. Hi ku famba ka nkarhi, mintlawa leyintsongo ya vanhu lava tsakelaka ni vahuweleri va Mfumo swi sungule ku vumbeka eswiyengeni swo hambana-hambana swa tiko. Loko varhumiwa vambirhi vo sungula va fikile hi May 21, 1945, va kume ku tsakela lokukulu. Un’wana wa hlamusela: “Hi Mugqivela wa vumbirhi endzhaku ka ku fika ka hina, ndzi bohe makungu yo endla ntirho wa xitarata hi timagazini. Madyambu wolawo ndzi suke ni nkwama wa mina wa tibuku wu tele hi tibuku, naswona hi awara na hafu, ndzi wu siye wu ri hava nchumu, ndzi fambisa timagazini ta 32, swibukwana swa 34, tibuku ta 4 ni Bibele yin’we.” Hi n’hweti yoleyo yo sungula va sungule ku fambisa tidyondzo ta Bibele ta le kaya ta 17. Makwerhu wo sungula wa xisati wa murhumiwa loyi a fikeke kwalaho na sweswi wa ha chumayela mahungu lamanene ya Mfumo hi ku chivirika eka malembe ya 44 endzhaku.

Ku hambana ka kula ensin’wini yo chumayela. Ntsindza, Doroba-nkulu ra Guatemala, wu na miako yo tala ya manguva lawa leyi tlakukeke swinene, kun’we ni swivandla swo tshama eka swona leswi hlawulekeke leswi nga ni makaya lamo saseka, laha malandza ya vavasati ma hlamulaka muendzi hi intercom. Kambe empfhukeni wa ku hoxa ribye ku na miako yo tshama eka yona ya tifiloro leti thyakeke leyi nga ni makhumbi ya switina leswi omisiweke hi dyambu ni malwangu lama fuleriweke hi mabyanyi laha gezi ni mati lama khulukaka ku ngo va milorho ntsena. Hi ku hambana ko tano loku funghiweke ka nsimu, a ku na nchumu wo tani hi siku leri tolovelekeke entirhweni wa nsimu.

Emalembeni ya sweswinyana timbanti to tala a ti pfuriwi hikuva nuna ni nsati havambirhi va ye eku tirheni. Kutani leswaku ti veka vumbhoni eka vanhu vo tano, Timbhoni hakanyingi ti hlanganyela entirhweni wa xitarata. Van’wana va sungula hi 5:30 a.m., va nyikela tibuku eswiticini leswi nga bizi swa mabazi. Mbhoni yi fanele ku va exiyin’weni lexinene xa miri leswaku yi fambisana na vanhu lava tsutsumelaka ku khoma mabazi ya vona. Mixo wun’wana ntlawa wa Timbhoni wu bohe makungu yo tshinelela vachayeri van’wana va mathekisi hikwalaho ka leswi ntirho wa nxaxamelo wa mabazi a wu nonoka. Lexi va hlamariseke vachayeri va nga ri vangani va mathekisi va humese tikopi ta vona ta magazini wa Xihondzo xo Rindza lowu ana se wu khwatihatiweke. Un’we kumbe vambirhi va ve ni swivutiso, leswi vamakwerhu va tsakeleke ku swi hlamula va ri karhi va tirhisa Tibibele ta vachayeri va mathekisi hi voxe.

Ku Chumayela eMatikweni Ya Tintshava

Panajachel hi wun’wana wa miti leyi nga etlhelo ka Tiva ra Atitlán, tiva lero saseka ra rihlaza na bulawusele leri rhendzeriweke hi tintshava leti tlakukeke ni ti-volcano tinharhu. Miti yin’wana yi thyiwe mavito ya vaapostola. Kwalomu ka tiphesente ta 95 ta vanhu i vatukulu va Mayan, Xicakchiquel na Xitzutuhil ti ri timbirhi ta tindzimi letikulu. Hambi leswi vavanuna va tlhelaka va vulavula Xipaniya, vo tala va vavasati a va xi vulavuli, hikuva va heta nkarhi wa vona wo tala ekaya. Muti wun’wana ni wun’wana wu ni swiambalo swa wona n’wini swa mihlovo-hlovo swa ndhavuko, hakanyingi swi endliwe hi mavoko hi vavasati.

Loko u fika ePanajachel, u ta xiya leswaku a ri fani ni madoroba man’wana lamantsongo eGuatemala. Ematlhelo ka makaya lama nga nyawuriki ya switina leswi omisiweke hi dyambu kumbe leswikulu, u vona tindlu leto saseka ta mabyanyi. Leswi hambanaka ngopfu i tihotela ta manguva lawa. Vanhu vo huma emisaveni hinkwayo va ta ePanajachel ku ta hlalela Tiva ra Atitlán.

Mbhoni yin’wana yi hlamusela ndlela leyi ntirho wo chumayela wu endliwaka ha yona laha yi ku: “Xikwekwetsu xi hirheriwa siku rin’we ka ha ri emahlweni, naswona vamakwerhu lava humaka eSololá ra le kusuhana, kun’we ni van’wana lava endzaka va huma eDoroba-nkulu ra Guatemala, va rhamberiwa ku pfuna ku hlanganisa nsimu leyikulu. Vamakwerhu lava humaka eSololá i mpfuno lowukulu hikuva vo tala va vona va tshama endhawini ya tintshava leyi fanaka ni leyi hi nga ta yi endzela. Nakambe va vulavula ririmi ra kwalaho. Riendzo ri sungula nimixo swinene. Loko xikwekwetsu xi tsemakanya tiva, vana va hlalela mati ya bulawusele wo tenga, vatswari va dyondza marito ma nga ri mangani eka ririmi rero.

“Nkarhi lowu miti ya ntlhanu yi ta endzeriwa. Xo sungula, mintlawa yinharhu ya vumbiwa. Endzhaku ka sweswo yi paniwa—lava vulavulaka ririmi ni lava nga ri vulavuliki. Ku na mahlaluko manharhu lamantsongo ntsena laha hi nga xikaka kona leswaku hi fikelela miti leyi, kutani ntlawa wu chichiwa eka rin’wana ni rin’wana. Swi kufumeta mbilu ku vona vamakwerhu va ambale swiambalo swa vona swa mihlovo-hlovo swa ndhavuko va ri karhi va tirha kun’we ni lava va ambaleke swiambalo swa xitayele xa le vupeladyambu. Sweswo hi swoxe i vumbhoni lebyinene eka vaaki va miti. Vana lava lavaka ku tiva hakanyingi va hi xeweta. Endzhaku ko kuma xikongomelo xa ku endza ka hina, va tsutsuma va ya tivisa vaaki va miti hinkwavo.

“Hi nkarhi lowu hi fikelelaka makaya lama nga nyawuriki ha wona, vanhu vo tala hi ku tiyimisela va rindzele ku vona tibroxara ta hina ta mivala kumbe Buku Yanga ya Timhaka Ta Bibele leyi vana va va byeleke ha yona. Xiphemu xin’wana ni xin’wana xa tibuku ta Bibele lexi siyiweke endlwini yo sungula hi xona lexi nga ta komberiwa emakaya lama landzelaka hikuva un’wana ni un’wana u lava ku va na nchumu lowo saseka lowu fanaka ni lowu muakelani wa yena a wu kumeke. Vo tala a va swi koti ku hlaya, kutani ngopfu-ngopfu va tsakela swikombiso malunghana ni Paradeyisi leyi taka. Tinghohe ta vona ta tsaka loko va yingisela ntshembo wa vumundzuku lowu Bibele yi wu tshembisaka eka Nhlavutelo 21:3, 4. Ha yimanyana leswaku hi dya swakudya swa ni nhlikanhi leswi tsakisaka leswi fanaka na pikiniki ivi hi ya emahlweni hi vulavula na vanhu ku kondza ku va 3:00 p.m. Manuku hi tlhelela endzhaku ehlalukweni leswaku hi yimela xikwekwetsu xi ta hi teka. Loko hinkwerhu hi ri exikwekwetsini, vamakwerhu va avelana mintokoto ya vona hi ntsako.

“Makwerhu un’wana wa xisati u tsundzuka ntsako lowu a wu tweke loko a twa wansati la nge henhla ka yena a n’wi huwelela a ku, ‘Sesi, sesi, ndzi haleno. U vuyile nakambe ku ta ndzi endzela. Inkomu, inkomu.’ U langute enxaxamelweni wa tindlu leti landzelaka entshaveni ivi a vona wansati a ri karhi a n’wi yimisela voko hi ku nyanyuka. Nkarhi wo hetelela lowu a endzeleke muti wolowo ha wona, wansati u kombise ku tsakela lokukulu loko va kambisisa Bibele swin’we. Wansati a a rindzele ku tlhelela loku tshembisiweke. Va tshame ehansi nakambe va va ni dyondzo yin’wana leyi tsakisaka ya Bibele.

“Hambi leswi un’wana ni un’wana a karhaleke hi ku famba mimpfhuka leyo leha etindhawini ta maribye, va tiyimisele ku tiva nkarhi lowu riendzo leri landzelaka ri nga ta va ha wona. Loko xikwekwetsu xi fika eribuweni ra lwandle, hi lelana hi marito lama vulavulaka hi riendzo leri landzelaka ro tsakisa.”

Hi Rhelela Hi Matiko Yo Pfumala Tintshava Ya Le Ribuweni Ra Lwandle

Guatemala nakambe ri na timbuwa timbirhi ta lwandle leti hambanaka: ribuwa ra Pacific ni tibichi ta rona ta sava ta ntima letinene ni ribuwa ra Caribs ni sava ra rona lero basa.

Exikarhi ka ku chayela timinete ta 45 ku sukela entsindza ku ya ePacific, ku hundzuka ka ndhawu ni tlayimeti ka xiyeka. Maxelo yo hisa ni ya mpfula ma tinyika matimba etlhelo ka ribuwa ra lwandle, kun’we ni ku andza ka switsotswana. Mirhi ya mincindzu, khokhonati na ceiba kun’we ni ku tala ka matsavu swi nyika vumbhoni bya leswaku u le swivandleni leswi hisaka. Ku ni mabandlha lamakulu ya Timbhoni ta Yehova eka yo tala ya madoroba lama nga exivandleni lexi.

Laha xikanyakanya xi sive hanci ya ndhavuko, kutani swi tolovelekile ku vona vamakwerhu va ri karhi va chovha hi ku hatlisa exikarhi ka masimu ya mimova va ri karhi va veka vumbhoni hi yindlu na yindlu. Makwerhu un’wana u fambise dyondzo ya Bibele ni wanuna loyi a a tshama ekule hi 35 wa tikhilomitara. Vhiki rin’wana ni rin’wana a a teka riendzo hi xithuthuthu xa yena mpfhuka wolowo wu andzisiwe kambirhi leswaku a dyondzisa munhu loyi a tsakelaka ntiyiso wa Bibele.

U nga ha anakanya leswaku u nghene etikweni rin’wana loko u endzela mahlaluko lama fanaka ya Santo Tomas de Castilla na Puerto Barrios eribuweni ra lwandle ra Caribs. Mahanyelo ma hambanile ni ya le Guatemala hinkwako. Tindlu ta kona ti na ritlangi ni swimidyana leswi vonakaka hinkwako; a hi kanyingi u nga kumaka khumbi ra switina swo omisiwa hi dyambu ri rhendzele yindlu, leswi ku nga mfungho lowu hambaneke wa Mexico na Amerika Xikarhi. Nakambe, laha a wu kumi swiambalo swa muganga leswi swi tolovelekeke ngopfu eGuatemala hinkwako.

“Hikwalaho ka leswi leri ku nga doroba ra hlaluko, u ni nkarhi wo hlamusela rungula ra Bibele etinxakeni hinkwato ta vanhu,” ku hlamusele mutirheli un’wana wa nkarhi hinkwawo. “Ndzi fambe ndzi nghena etimbantini leti tipfulaka ni ku tipfala ta barha yin’wana. ‘Manana’ u teke nyiko ya buku ni Bibele, naswona u ndzi rhambele ku n’wi dyondzisa ndlela yo ti dyondza. Loko ndzi tlhelerile vhiki leri landzeleke, a a rindzile etafuleni lerikulu a ri ni Bibele ni buku. Hi ku kombisa ka xinghana ka leswaku ndzi tshama ehansi, u te ndzi yimanyana loko a ha vitana ‘vanhwanyana’ hinkwavo. U lave leswaku na vona va dyondza. Hi ku copeta ka tihlo, tafula hinkwaro a ri rhendzeriwe hi ‘vanhwanyana’ vakwe. Loko a hundzulukele eka mina, u te, ‘Manuku hi kombisi ndlela yo dyondza Bibele.’ Ndzi anakanyile: ‘Ha yini ndzi tikuma ndzi ri exiyin’weni lexi?’ Kambe hi ku rhula ndzi ye emahlweni, onge hi loko nkarhi hinkwawo a ndzi dyondza Bibele ebarheni.” Manana u endle nhluvuko hi ku hatlisa, a tshika bindzu ra yena, ivi a va Mbhoni leyi khuvuriweke. Namuntlha wa gingiriteka ebandlheni rin’wana naswona yena hi yexe u fambisa tidyondzo ta Bibele ni vanhu lava tsakelaka.

Loko u famba awara hi xikwekwetsu u tsemakanya hlaluko u kuma doroba lero saseka ra Livingston, tiko leri rhombeke ra vanhu va xinghana lava va kuceteriweke swinene hi vukholwa-hava ni vungoma bya Afrika. Swi tolovelekile kwalaho ku twa mpfumawulo wa tingoma nivusiku ni ku vona ku cina ka xitayele xa le Afrika eswitarateni hi nkarhi wa minkhuvo. U nga tlhela u kuma ririmi leri nga tolovelekangiki etindleveni—Xicaribe, kumbe Xigarifuna. Ntlawa lowuntsongo kambe lowu kulaka hi xihatla wa vahuweleri va Mfumo wu tirhela timhaka ta moya ta vanhu kwalaho.

Vukari Ni Ku Xanisiwa Loku Lwisanaka Ni Ku Rhula

Swiphiqo swin’wana swi tlhekekile hi 1982 loko muungameri lontshwa wa Guatemala a ringete ku sivela mintirho ya nyimpi leyi tinyikeke matimba hi nkarhi wa vurhangeri bya loyi a n’wi tlhandlameke. Marhengu ya yena a ku ri ku vumba varindzi va tiko lava vumbiweke hi vaaka-tiko lava hlomeke lava rhendzelekeke ni switarata nivusiku, va sirhelela madoroba ni ku tivisa vuthu hi ntirho wihi na wihi lowu kanakanisaka. Etindhawini to tala endlelo leri ra ku rindza tiko ri tikombe ri ri ndzingo wa vukala-tlhelo eka vamakwerhu.

Edorobeni rin’wana bandlha hinkwaro ri tiseriwe ntshikilelo leswaku ri lwisana ni vukala-tlhelo bya vona bya Vukriste hi ku hlanganyela entirhweni wo rindza. Loko va xungetiwe hi rifu, va balekele entsindza, laha va kumeke ndhawu ya byetlelo eHolweni ya Mfumo ku kondza loko va kote ku nghenisiwa emakaya ya vamakwerhu. Ina, vamakwerhu vo tala va tiyisele miringo ni ku xanisiwa swa tihanyi tanihi leswi nyimpi yi ringeteke ku va sindzisa ku rindza.

Makwerhu un’wana wa hlamusela: “Ndzi ni malembe ya 20 hi vukhale naswona ndzi tshama ni makwerhu wa xinuna ni nsati wakwe. Ku nonon’hweriwa ka mina ku sungule loko ntirho wa ku hlasela ni wa nyimpi wu fikelele purasi leri a ndzi tirha eka rona. Eka khamba rin’wana, hi xitshuketa, vanhu va nhungu va tekiwile va kombeteriwe hi swibamu. I vambirhi ntsena lava vuyeke; lavan’wana va tsevu a va ha voniwanga nakambe.

“Hi April 1984 mavuthu lama hlomeke ma te epurasini ra tihomu leswaku ma kuma lava va ha ku thoriwaka. Ma kombele mina ni vatirhi-kulorhi ku joyina. Endzhaku ka loko ndzi arile, va ndzi bile handle ko wisa. Loko va vona leswi, vatirhi-kulorhi va kolole ku fana ni swihlangi, va ndzi kombela ku teka tlhari ndzi joyina. Socha rin’wana ri ndzi khome nhamu ivi ri soholota tindleve ta mina loko rin’wana ri ndzi tlimbela ehansi leswaku lerin’wana ri ta ndzi makala ni ku ndzi rahetela. Mutirhela-mfumo un’wana hi ku hlundzuka u huwelerile a ku: ‘Ku humelela yini hi wena? Xana u xiharhi kumbe u Xikwembu ke?’ Eku heteleleni mutirhela-mfumo un’wana u fikile ivi a ku, ‘N’wi tshikeni hikuva yoleyo i ndlela leyi Timbhoni ti nga ha yona. U boheka ku va dlaya va nga si landzula.’ Mutirhela-mfumo wo sungula u te, ‘N’wi balesele!’ Kambe ematshan’wini ya sweswo u ndzi hime ekhwirini hi xibamu xakwe. Loko va khorwisekile leswaku a ndzi nga ta va joyina, va tshike ku ndzi ba. Endzhaku ka masiku manharhu, va ndzi ntshunxile. Hi mpfuno wa Yehova a ndzi ku tshovanga ku tshembeka ka mina. Hi yona mhaka leyi ndzi byelaka vantshwa van’wana ku va ni ntshembo lowukulu eka Yehova, loyi a nga ta hi pfuna ku tiyisela loko hi ku lava.” Lexi tsakisaka, xiyimo xi cince swinene endzhaku ka loko muungameri lontshwa a teke xikhundla hi January 1986.

Ku nga ri khale ku hambana exikarhi ka nyimpi ni ku rhula, rifuwo ni vusweti, vutomi ni rifu, swi ta nyamalalela makumu. EParadeyisini leyi taka ya misava hinkwayo, ku hambana loku tsakisaka ka vusiku ni nhlikanhi, tintshava ni minkova, malwandle lama dzumadzumaka ni mativa yo rhula, swi ta tsakeriwa hi laha Yehova Xikwembu a kunguhateke ha kona. Na wena u nga va kwalaho loko, ku fana ni vahuweleri va Mfumo lava tlulaka khume ra magidi va le Guatemala, u amukela mahungu lamanene hi mbilu hinkwayo.