Nkoka Wa Vito Ra Xikwembu—Yehova

VAHUNDZULUXERI vo tala va Bibele va yimelela ku landzelela mukhuva wa ku herisa vito leri hlawulekeke ra Xikwembu. A va vuli leswaku mahlayele ya rona lama kanakanisaka ma yimelela ndlela yo tano ntsena, kambe va tlhela va pfumela leswaku vukulukumba ni ku hlawuleka ka Xikwembu xa ntiyiso swi endla leswaku ku va ka xona ni vito ro karhi swi nga faneli. Langutelo ro tano a ri seketeriwi hi Matsalwa lama huhuteriweke, hambi ku ri lawaya ya minkarhi ya le mahlweni ka Vakriste kumbe wa Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki.

Vito ra Xikwembu ri humelela minkarhi ya 6 828 etsalweni ra Xiheveru leri kandziyisiweke eka Biblia Hebraica na Biblia Hebraica Stuttgartensia. Ku humelela ka vito leri nkarhi na nkarhi ku tiyisa ntikelo wa rona eka Mutsari wa Bibele, loyi ku nga vito ra yena. Ku tirhisiwa ka rona eMatsalweni hinkwawo ku tlula swinene xin’wana ni xin’wana xa swithopo, swo tanihi ‘Hosi leyi Tlakukeke’ kumbe “Xikwembu,” leswi tirhisiweke eka yena.

“Xikwembu” na “Tatana” a swi hambanisi nchumu

Xithopo lexi nge “Xikwembu” a xi kombisi ku va munhu kumbe ku hambanisa (munhu a nga endla xikwembu hi khwiri ra yena; Vafilipiya 3:19). Eka Matsalwa ya Xiheveru rito leri fanaka (’Elo·himʹ) ri tirhisiwa eka Yehova, Xikwembu xa ntiyiso, ni le ka swikwembu swa mavunwa, swo tanihi xikwembu xa Vafilista, Dagona (Vaavanyisi 16:23, 24; 1 Samuel 5:7) ni le ka xikwembu xa Vaasiriya Nisiroko. (2 Tihosi 19:37) Loko Muheveru a byela Mufilista kumbe Muasiriya leswaku a a gandzela “Xikwembu [’Elo·himʹ]” entiyisweni a swi ta va swi nga anelanga ku tiva Munhu loyi vugandzeri bya yena a byi ya eka yena.

Eswihlokweni swa yona ehenhleni ka Yehova, The Imperial Bible-Dictionary yi kombisa kahle ku hambana exikarhi ka ’Elo·himʹ (Xikwembu) na Yehova. Hi vito leri nge Yehova, yi ri: “Hinkwako i vito leri faneleke, leri hlamuselaka Xikwembu xa xiviri na xona ntsena; loko Elohim ri katsa swinene mfungho wa riviti rin’wana ni rin’wana, leri handle ko boha kumbe hi ku hundzuka hakanyingi entiyisweni ri vulaka la Tlakukeke. . . . Muheveru a nga ha vula a ku the Elohim, Xikwembu xa ntiyiso, loko a kaneta swikwembu hinkwaswo swa mavunwa; kambe a nge vuli a ku the Yehova, hikuva Yehova i vito ra Xikwembu xa ntiyiso ntsena. Hi ku phindha-phindha u ri Xikwembu xa mina, . . . ; kambe hayi Yehova wa mina, hikuva loko a ku Xikwembu xa mina, u vula Yehova. U vulavula hi Xikwembu xa Israyele, kambe hayi hi Yehova wa Israyele, hikuva a ku na Yehova un’wana. U vulavula hi Xikwembu lexi hanyaka, kambe hayi Yehova la hanyaka, hikuva a nge twisisi Yehova tanihi loyi a nga hanyiki.”—Leyi hleriweke hi P. Fairbairn, London, 1874, Vholumo 1, tluka 856.

Leswi fanaka i ntiyiso hi rito ra Xigriki leri vulaka Xikwembu, The·osʹ. Ri tirhisiwe hi ku fanana eka Xikwembu xa ntiyiso ni le ka swikwembu swa vaheveru swo tanihi Zewusi na Hermesi (Jupiter na Mercury va Rhoma). (Ringanisa Mintirho 14:11-15.) Lama nyikelaka xiyimo xa ntiyiso i marito ya Pawulo eka 1 Vakorinto 8:4-6, lama nge: “Hambiloko swilo swo vuriwa ‘swikwembu’, swi ri kona etilweni kumbe emisaveni—tanihi leswi kunene swikwembu swi nga tala, ni tihosi ti nga tala—eka hina ku ni Xikwembu xin’we ntsena, Tatana loyi swilo hinkwaswo swi humaka eka yena, na hina hi hanyelaka yena.” Ku pfumela eka swikwembu swo tala, leswi swi endlaka swiva swa nkoka leswaku Xikwembu xa ntiyiso xi hambanisiwa eka swona, ku hambetile hambi ku ri ku ta fika eka lembe xidzana leri ra vu-20.

Ku kombetela ka Pawulo eka ‘Xikwembu Tatana’ a swi vuli swona leswaku vito ra Xikwembu xa ntiyiso i “Tatana,” hikuva xithopo lexi nge “tatana” xi tirha ni le ka mutswari un’wana ni un’wana wa munhu wa xinuna naswona xi hlamusela vavanuna eka vuxaka byin’wana. (Varhoma 4:11, 16; 1 Vakorinto 4:15) Mesiya u nyikiwa xithopo lexi nge “Tatana l’a nga riki na ku hela.” (Esaya 9:6) Yesu u vule Sathana “tata” wa vakaneti van’wana lava dlayaka. (Yohane 8:44) Rito leri nakambe a ri tirhisiwa eka swikwembu swa vamatiko, xikwembu xa Magriki Zewusi xi ri karhi xi yimeriwa tanihi xikwembu xa tatana lonkulu exiphatweni xa Homer. Leswaku ‘Xikwembu Tatana’ xi na vito, leri ri hambaneke ni vito ra N’wana wa xona, swi kombisiwa etindzimaneni to tala. (Matewu 28:19; Nhlavutelo 3:12; 14:1) Pawulo a a ri tiva vito ra xiviri ra Xikwembu, Yehova, hi laha ri kumekaka ha kona eka mhaka ya ku tumbuluxa leyi nga eka Genesa, laha Pawulo a tshaheke matsalwa ya yena eka yona. Vito rero, Yehova, ri hambanisa ‘Xikwembu Tatana’ (ringanisa Esaya 64:8), xisweswo ri sivela matshalatshala wahi na wahi ya ku hlanganisa kumbe ku pfanganisa nhlamuselo ni vumunhu bya yena ni ya un’wana ni un’wana loyi xithopo lexi nge “xikwembu” kumbe “tatana” xi nga tirhisiwaka eka yena.