Swivutiso Swa Vahlayi
Xikwembu xi tsundzuxe Kayini leswaku ‘vudyoho a byi tshamile enyangweni naswona ku navela ka byona a ku ta n’wi wonga,’ leswi vonakaka swi kombetela eka xivandzana ni xihlotiwa. (Genesa 4:7) Ha yini ku tirhisiwe marito wolawo, kasi emahlweni ka Ndhambhi, swiharhi a swi dya swimilana ntsena?
Etibukwini leti tsariweke hi Muxe, hi kuma tindzimana to hlayanyana leti kombisaka tinhla kumbe swiendlakalo swa matimu leswi swi nga vonakaka swi nga fambelani ni nkarhi lowu ku vuriwaka leswaku swi humelele ha wona.
Hi xikombiso, mhaka ya Genesa 2:10-14 yi hlamusela ntivo-misava wa ntanga wa Edeni hi vuxokoxoko. Muxe u tsale leswaku nambu wun’wana ‘a wu khulukela evuxeni bya Asiriya.’ Kambe tiko ra Asiriya ri kume vito ra rona eka Axuru, n’wana wa Xeme la tswariweke endzhaku ka Ndhambhi. (Genesa 10:8-11, 22; Ezekiyele 27:23; Mikiya 5:6) Hi ku ya hi vumbhoni, eka mhaka ya yena leyi kongomeke, leyi huhuteriweke, Muxe u tirhise vito “Asiriya” a kombetela eka ndhawu leyi vahlayi va yena a va yi tiva.
Xiya xikombiso xin’wana lexi humaka eka tindzima to sungula ta Genesa. Endzhaku ka loko Adamu na Evha va dyohile naswona va hlongoriwile entangeni, Yehovha u va sivele ku tlhelela kona. Njhani? Genesa 3:24 yi ri: “A hlongola munhu, a v̌eka e tlhelo ra v̌uša ka ntanga wa Edeni e tikerubim le’ti tamelaka fumu le’ri v̌angamaka hi matlhelo hikwawo, a ta siv̌ela ndlela ya muri wa v̌utomi.” Xiya, “fumu le’ri v̌angamaka.” Xana Xikwembu a xi endla mafumu?
A hi fanelanga ku heta hi ku vula leswaku Muvumbi wa hina wa rirhandzu i wo sungula ku endla leswi hi swi tivaka swi ri mafumu. Adamu na Evha va vone nchumu wun’wana wo vangama wu ndziwika emahlweni ka tintsumi. Xana a ku ri yini? Hi nkarhi lowu Muxe a tsaleke buku ya Genesa ha wona, mafumu a ma tiveka swinene naswona a ma tirhisiwa enyimpini. (Genesa 31:26; 34:26; 48:22; Eksoda 5:21; 17:13) Kutani marito ya Muxe lama nge “fumu le’ri v̌angamaka” ma pfune vahlayi vakwe ku swi vona ku antswa hi mahlo ya mianakanyo leswaku a ku ri na yini enyangweni wa Edeni. Marungula lawa a ma tiveka esikwini ra Muxe ma pfune ku twisisa timhaka to tano. Naswona marito lawa Muxe a ma tirhiseke ma fanele ma kongomile, hikuva Yehovha u endle leswaku ma hlanganisiwa eBibeleni.—2 Timotiya 3:16.
Kutani ku vuriwa yini hi Genesa 4:7? Kwalaho Xikwembu xi tsundzuxe Kayini xi ku: “Loko u endla ŝinene, šana a u nga ti nkhensiwa šana? Kambe loko u nga endli ŝinene, v̌udyoho byi ṭhamile nyangweni; ku nav̌ela ka byona ku ta ku wonga; kambe wena, u fanele ku byi hlula.” Hi laha swi kombisiweke ha kona, mahlamuselelo ma vonaka ma nyikela xifaniso xa xivandzana lexi nga ni ndlala lexi wongaka xihlotiwa leswaku xi xi khoma xi xi bvanganyeta.
Hambi swi ri tano, vumbhoni eBibeleni byi kombisa Adamu na Evha va ri ni ku rhula ni swiharhi hinkwaswo. Swivumbiwa swin’wana swi nga ha va swi titwe swi ntshunxekile swinene loko swi ri ekusuhi ni vanhu, hambi ku ri ku pfuneka hi ku va ekusuhi na vona. Swin’wana a ku ri swivandzana swa nhova, swiharhi leswi hi ntumbuluko a swi tshama ekule ni vanhu. (Genesa 1:25, 30; 2:19) Kambe, Bibele a yi hlamuseri leswaku swiharhi swin’wana a swi hanya hi swiharhi swin’wana kumbe hi vanhu. Eku sunguleni, Xikwembu a xi hlawule swimilana hi ku hlawuleka leswaku swi va swakudya swa swiharhi ni vanhu. (Genesa 1:29, 30; 7:14-16) Leswi a swi cincanga ku kondza ku va endzhaku ka Ndhambhi, hi laha Genesa 9:2-5 yi kombisaka ha kona.
Kutani, ku vuriwa yini hi xitsundzuxo xa Xikwembu eka Kayini hi laha hi hlayaka ha kona eka Genesa 4:7? Entiyisweni xifaniso xa xivandzana xo kariha lexi wongaka naswona xi tiyimisele ku bvanganyeta xihlotiwa xi nga ha va xi twisisiwe hi ku olova esikwini ra Muxe, naswona na hina ha xi twisisa. Kutani, nakambe Muxe a nga ha va a tirhise ririmi leri a ri tolovelekile eka vahlayi va le misaveni ya le ndzhaku ka Ndhambhi. Naswona hambi leswi Kayini a a nga si tshama a xi vona xivumbiwa xo tano, a a ta va a xi twisisile xitsundzuxo lexi xi fanekiselaka ku navela ka yena ka vudyoho ni xivandzana lexi nga ni ndlala, lexi lavaka swakudya.
Timhaka letikulu leti faneleke ku hi khumba swinene hi leti: Tintswalo ta Xikwembu loko xi tsundzuxa Kayini, ni nkoka wa ku amukela ndzayo hi ku titsongahata, ni ndlela leyi mavondzo ma nga onhaka munhu ha yona, ni ndlela leyi hi fanelaka ku amukela ha yona switsundzuxo swa Xikwembu leswi xi hi vekeleke swona eMatsalweni.—Eksoda 18:20; Eklesiasta 12:12; Ezekiyele 3:17-21; 1 Vakorinto 10:11; Vaheveru 12:11; Yakobo 1:14, 15; Yuda 7, 11.