Swivutiso Swa Vahlayi
Xana Vafilista lava va boxiweke eBibeleni a ku ri vamani?
Bibele hakanyingi yi vulavula hi vanhu lava tiviwaka tanihi Vafilista, lava a va tshama eKanana loko vanhu va khale va Xikwembu va teke Tiko ra Xitshembiso. Vafilista lava va khale va lwisane ni vanhu va Xikwembu nkarhi wo leha, tanihi laha swi kombisiweke ha kona emhakeni ya Davhida loko a langutane ni xihontlovila xa nghwazi xa Mufilista lexi a xi vitaniwa Goliyadi.—1 Samuwele 17:1-3, 23-53.
Bibele yi kombisa leswaku Vafilista va khale va suke eKafitoro va ya eribuweni ra le dzonga-vupela-dyambu bya Kanana. (Yeremiya 47:4) Kafitoro a ri ri kwihi? The International Standard Bible Encyclopedia (ya 1979) yi ri: “Hambi leswi ku nga riki na vumbhoni lebyi eneleke byo nyikela nhlamulo leyi amukelekaka, vadyondzi va sweswi va kombetela eka xihlala xa Kreta (kumbexana Kreta ku katsa ni Swihlala swa Aegean, leswi hi ndhavuko swi nga ndhawu yin’we) tanihi xona lexi xi nga ndhawu leyi.”—Vholumo 1, tluka 610.
Hi ku twanana ni leswi, New World Translation of the Holy Scriptures yi hlayeka hi ndlela leyi eka Amosi 9:7: “‘Xana a mi fani ni vana va Kuxi eka mina, n’wina vana Vaisraele ke?’ ku vula Yehovha. ‘Xana a ndzi humesanga Israele etikweni ra Egipta, ni Vafilista eKreta, ni Vasiriya eKiri ke?’”
A swi tiveki leswaku vanhu lava va le lwandle ra khale va suke rini eKreta va ya exiphen’wini xa Kanana lexi vitaniweke Filistia, maava ya lwandle ya le dzonga-vupela-dyambu exikarhi ka Yopa na Gaza. Swi vonaka onge ana a va ri exifundzheni lexi xa timbala ta tintshava ta le hansi emasikwini ya Abrahama na Isaka.—Genesa 20:1, 2; 21:32-34; 26:1-18.
Vafilista va hambete va ri vuthu ra matimba endhawini yoleyo nkarhi wo leha emahlweni ko va Vaisrayele va nghena etikweni leri Xikwembu xi va tshembiseke rona. (Eksoda 13:17; Yoxuwa 13:2; Vaavanyisi 1:18, 19; 3:3, 4; 15:9, 10; 1 Samuwele 4:1-11; 7:7-14; 13:19-23; 1 Tihosi 16:15) Vafilista va tshame emitini ya vona ya Gati, Yabine na Axidodo, ku kondza ku va ni mfumo wa hosi ya Muyuda Uziya wa sweswinyana. (2 Tikronika 26:6) Yin’wana ya miti ya vona leyi ku vulavuriwaka hi yona ngopfu etimhakeni ta Bibele a ku ri Ekroni, Axikeloni na Gaza.
Alexander Lonkulu u hlule muti wa Vafilista wa Gaza, kambe hi ku famba ka nkarhi, swi vonaka onge Vafilista va tshike ku va vanhu lava hambaneke. Profesa Lawrence E. Stager ebukwini leyi nge Biblical Archaeology Review (ya May/June 1991) u tsale a ku: “Vafilista na vona va yisiwe evuhlongeni eBabilona. . . . Hambi swi ri tano, ku hava rhekhodo leyi nga kona ya leswaku ku humelele yini hi Vafilista lava yisiweke vuhlongeni. Lava va nga ha vaka va sele eAxikeloni endzhaku ka ku hlula ka Nebukadnetsara, handle ko kanakana a va yanga mahlweni va va rixaka leri hambukeke. Va nyamalale hi ku olova ematin’wini.”
Vito ra manguva lawa leri nge Palestina ri tekiwe eka marito ya Xilatini ni ya Xigriki, lama hi tlheriselaka endzhaku eka rito ra Xiheveru ra “Filistia.” Vuhundzuluxeri byin’wana bya Bibele bya ririmi ra Xiaraba byi tirhisa rito ro yimela “Vafilista” leri swi tikaka ku ri hambanisa ni rito leri vulaka Vapalestina va manguva lawa. Hambi swi ri tano, Today’s Arabic Version yi tirhisa rito ra Xiaraba leri hambaneke, xisweswo yi hambanisa Vafilista va khale ni Vapalestina va manguva lawa.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]
Marhumbi man’wana eAxikeloni
[Xihlovo Xa Kona]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.