Xana Ku Humelele Yini Hi Vutshembeki?

KU TLULA dzana ra malembe lama hundzeke, Barney Barnato, muxavisi wa dayimani, u tlhelele eNghilandhi a suka eAfrika Dzonga. Loko a fika kona a nga pfumelelananga ni rungula leri tsariweke malunghana na yena eka phepha-hungu. Kutani u nyike mutsari rungula leri tsariweke hi voko leswaku a tsala xihloko xin’wana “a lulamisa tinhla to karhi,” kun’we ni cheke ya mali yo tala.

Mutsari, J. K. Jerome, u cukumetele maphepha ya rungula ethinini ra thyaka kutani a n’wi tlherisela cheke ya yena. Hi ku hlamala, Barnato u engetele mali leyi kambirhi hi xihatla. Hilaha ku fanaka na yona yi ariwile. U vutisile: “Xana u lava mali muni?” Loko a tsundzuka mhaka ya kona, Jerome u ri: “Ndzi n’wi hlamuserile leswaku a swi nga endliwi sweswo—eLondon.” Vutshembeki bya yena bya vutsari a byi nga xavisiwi.

“Vutshembeki” byi hlamuseriwa tanihi “mahanyelo lamanene; vito lerinene.” Munhu wo tshembeka u faneriwa hi ku tshembiwa. Kambe namuntlha, ku pfumala mahanyelo lamanene—ku pfumala vutshembeki—ku khumba vanhu eswiyin’weni hinkwaswo swa vona swa vutomi.

Le Britain maphepha-hungu ma tirhise rito leri nge “vuhunguki” ku hlamusela ku hohloka ka mahanyelo ya vutshembeki. Tanihi laha phepha hungu leri nge The Independent ri swi hlamuselaka hakona ku hunguka swi katsa “vuxisi byin’wana ni byin’wana bya timhaka ta rirhandzu ni vukanganyisi bya mimfumo ni ku pfuneka eka ku fumbarherisiwa eka nhundzu leyikulu leyi rhumeriwaka ematikweni mambe.” Ku hava xiyenge xa vutomi lexi nga khumbekiki.

Mimpimanyeto Ya Vutshembeki Leyi Cinca-cincaka

Kavula vutshembeki a byi vuli ku hetiseka, kambe byi kombisa mfanelo ya nkoka eka munhu. Eka misava leyi ya hina yo hatlisela rifuwo, vutshembeki byi nga ha langutiwa tanihi xihinga, hayi vunene. Hi xikombiso, ku tirhisa ka swichudeni switirho leswi rharhanganeke leswaku swi ta kanganyisa hi nkarhi wa swikambelo swi ya swi andza, naswona switirho leswi leswintshwa hakanyingi a swi koteki ku swi kuma. Profesa un’wana wa le yunivhesiti ya le Britain u vula leswaku ku tlula hafu ya swichudeni hinkwaswo swa le Britain swi tshame swi xisa, naswona a hi le Britain ntsena laha ku nga ni vuxisi.

Lexi nga fanelangiki xi honisiwa i ku xaniseka ka vanhu lava nga riki na nandzu, loko vanhu lava nga tshembekiki va hemba ni ku xisa. Anakanya hi mhaka ya doroba ra le India ra Bhopal, laha hi 1984, gasi leyi nga ni chefu yi dlayeke ku tlula 2500 wa vavanuna, vavasati ni vana naswona yi vavisa madzana ya magidi yo tala. The Sunday Times yi vikile: “Mintlawa yo phalala yi nyamalarile. . . . Ntirho wo kambisisa milandzu ya le nawini wu rharhanganisiwile hi magidi ya maphepha ya vukanganyisi, ni vumbhoni bya vunwa.” Hikwalaho ka sweswo endzhakunyana ka khume ra malembe va va ririse hi R16 345 000 ntsena eka R2195 000 000 va va lunghisela swilo swa vona leswi onhiweke.

Ku vuriwa yini hi vukhongeri? Xana byi tshembeka ku fika kwihi? Lexi vavisaka, hi leswaku hakanyingi mimpimanyeto ya kona yo tifanela ni ya tiko. Hi xikombiso anakanya hi Eamon Casey bixopo wa Rhoma Khatoliki, loyi a vuleke leswaku u ni n’wana wa mufana loyi a hungukiweke loyi sweswi a nga n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi. Tanihi laha phepha-hungu ra le Britain leri nge Guardian ri xi hlamuseleke hakona, xiyimo xa Casey a “xi tolovelekile.” Phepha-hungu leri nge The Times na rona hilaha ku fanaka ri vikile: “Ntiyiso mayelana ni xisandzu xa Bixopo Casey a hi leswaku xihoxo lexi a xi endleke i nchumu lowu nga tolovelekangiki, kambe hi leswaku vuxisi bya tinghwendza a hi nchumu wuntshwa ni lowu nga tolovelekangiki.” Loko ri seketela n’wangulano lowu, phepha-hungu leri nge The Glasgow Herald, eScotland ri vula leswaku i tiphesente timbirhi ntsena ta vafundhisi va Rhoma Khatoliki eUnited States, lava papalateke vuxaka bya rimbewu ni va rimbewu leri hambaneke kumbe bya vusodoma. Ku nga khathariseki leswaku nhlayo leyi hi leyi kongomeke kumbe e-e, leswi swi kombisa mukhuva wa vafundhisi va Makhatoliki emhakeni ya mahanyelo.

Loko munhu a langutane ni swikombiso swo tano, xana swa koteka leswaku a hlayisa vutshembeki bya mahanyelo? Xana i swa nkoka? Xana swi nga lava yini, naswona hi byihi vuyelo bya ku endla tano?