Xuneme—Ri Tiveriwa Rirhandzu Ni Madzolonga
EDZONGENI wa Galeliya, emakumu ya le vuxeni bya timbala ta Yezriele, ku ni muti wa Xuneme. Muti lowu lowutsongo wu tokote tinyimpi timbirhi letikulu ngopfu ta matimu ya Bibele, kambe wu tlhele wu tiveka tanihi ndhawu leyi ku velekiweke vavasati vambirhi lava kombiseke rirhandzu ro tshembeka.
Endzhaku ka muti wa Xuneme a ku ri na xitsunga lexi a ku anakanyiwa leswaku i More, kasi hala tlhelo ka rivala, kwalomu ka nhungu wa tikhilomitara ku suka kwalaho, a ku ri na Ntshava ya Gilboa. Exikarhi ka switsunga leswi swimbirhi, a ku ri ni tiko leri a ri cheletiwa kahle, leri vekaka mihandzu—xin’wana xa swifundzha leswi vekaka mihandzu ngopfu eIsrayele hinkwaro.
Tiko-xikaya leri vekaka mihandzu eXuneme ri ve ndhawu ya swin’wana swa swirungulwana swa rirhandzu leswi nyanyulaka leswi tshameke swi hlamuseriwa—Risimu ra Tinsimu. Risimu leri ri vulavula hi nhwanyana wo saseka wa kwala tikweni loyi a a tsakela ku tekana ni munghana wa yena wa murisi ematshan’weni ya leswaku a amukela nyiko ya Hosi Solomoni yo va un’wana wa vavasati va yena. Solomoni u tirhise vutlhari ni rifuwo ra yena hinkwaro leswaku a ta yiva mbilu ya yena. U n’wi dzunisile hi ku phindha-phindha a ku: “I mani loyi a humelelaka kukotisa v̌uronga, l’a sasekeke kukotisa ṅhweti, l’a tengeke kukotisa dyambu?” Naswona u tshembise ku n’wi nyika swin’wetsin’wetsi hinkwaswo leswi a ta ehleketa hi swona.—Risimu ra Tinsimu 1:11; 6:10.
Leswaku a n’wi twisa vutomi bya le vuhosini, Solomoni u fambe na yena va ya eYerusalema tanihi un’wana wa vanhu vakwe, a ri ni masocha ya yena ya 60 lamanene. (Risimu ra Tinsimu 3:6-11) U n’wi tshamise ehubyeni ya yena ya le vuhosini, huvo leyi hlamarisaka swinene lerova loko nkosikazi ya le Xeba yi yi vonile “[yi] hela moya hi ku hlamala.”—1 Tihosi 10:4, 5.
Kambe nhwanyana wa le Xuneme a a tshembekile eka jaha ra yena ra murisi. U te: “Kukotisa muri wa maapula e šikari ka miri ya šihlahla, ŝi tano ni muranḍiwa wa mina.” (Risimu ra Tinsimu 2:3) Solomoni a a tsake hi masimu ya yena ya vhinya ya gidi. Nsimu yin’we ya vhinya—swin’we ni murhandziwa wa yena—a yi ringanile eka nhwanyana loyi. Rirhandzu ra yena a ri nga ta tsekatsekisiwa.—Risimu ra Tinsimu 8:11, 12.
Wansati un’wana wo saseka a a tshama eXuneme. A hi tivi nchumu hi xivumbeko xa yena xa miri, kambe a sasekile hakunene embilwini. Bibele yi vula leswaku u ‘tibohile’—kumbe u tikarhatile—leswaku a ta nyika muprofeta Elixa swakudya ni ndhawu yo tshama eka yona nkarhi na nkarhi.—2 Tihosi 4:8-13.
Hi nga n’wi ehleketa Elixa a vuya hi ntsako endzhaku ka riendzo ro leha, leri karharisaka, a tlhelela ekamareni leritsongo ra le henhla leri wansati loyi ni nuna wakwe va n’wi lunghiseleleke rona. Kumbexana a a endzela kaya ra vona ko tala, tanihi leswi vutirheli bya yena byi tekeke malembe ya 60. Ha yini wansati loyi wa le Xuneme a a sindzisa leswaku Elixa a tshama ekaya ra vona nkarhi hinkwawo loko a hundza kwalaho? Hikuva a a teka ntirho wa Elixa wu ri wa nkoka. Muprofeta loyi wo titsongahata, loyi a nga riki na vutianakanyi a a tirha tanihi ripfalo ra tiko, a tsundzuxa tihosi, vaprista ni vanhu lava tolovelekeke hi ntirho wa vona wo tirhela Yehovha.
A swi kanakanisi leswaku wansati loyi wa le Xuneme a a ri un’wana wa vanhu lava Yesu a a ehleketa ha vona loko a te: “Loyi a rhurhelaka muprofeta hi leswi a nga muprofeta, ú ta kuma hakelo yo kota ya muprofeta.” (Matewu 10:41) Yehovha u hakele wansati loyi a chavaka Xikwembu hi hakelo yo hlawuleka. Hambileswi a a ri mhika malembe yo tala, u veleke n’wana wa mufana. Malembe ma nga ri mangani endzhaku ka sweswo u pfuniwe hi Xikwembu loko ndlala ya malembe ya nkombo yi hlasele tiko. Mhaka leyi leyi khumbaka mbilu ya hi tsundzuxa leswaku musa lowu hi wu kombisaka eka malandza ya Xikwembu a wu nge honisiwi hi Tata wa hina wa le tilweni.—2 Tihosi 4:13-37; 8:1-6; Vaheveru 6:10.
Tinyimpi Timbirhi Letikulu
Hambileswi Xuneme ri tsundzukiwaka tanihi kaya ra vavasati lavambirhi vo tshembeka, ri tlhele ri tokota tinyimpi timbirhi leti hundzuleke ndlela ya matimu ya Israyele. A ku ri ni ndhawu yo lwela eka yona leyi fanelekaka—rivala leri nga exikarhi ka xitsunga xa More na Gilboa. Varhangeri va masocha va le minkarhini ya Bibele minkarhi hinkwayo a va gova laha a ku ri ni mati yo tala, ndhawu leyi tlakukeke yo tisirhelela, naswona, loko swi koteka, a va gova endhawini leyikulu leyi vandzamaneke ni rivala leri omeke leri nga enkoveni, leri nga ni xivandla lexi eneleke xo fambisa ntshungu wa masocha, tihanci ni makalichi. Xuneme na Gilboa a ma ri na tindhawu to tano.
Hi nkarhi wa vaavanyisi, vuthu ra 135 000 wa Vamidiyani, Vaamaleke ni van’wana a va gove erivaleni ra le mahlweni ka More. Tikamela ta vona a ti “fana ni sav̌a le’ri nge ribuweni ra lwandle.” (Vaavanyisi 7:12) Lava a va langutane na vona etlhelo ka rivala, exihlobyeni xa Haroda ehansi ka Ntshava ya Gilboa, a ku ri Vaisrayele lava a va lawuriwa hi Muavanyisi Gidiyoni, loyi a ri na masocha ya 32 000 ntsena.
Emasikwini ya le mahlweni ka nyimpi, tlhelo rin’wana ni rin’wana a ri ringeta ku heta lerin’wana matimba. Ntshungu wa masocha lama hlekulaka, tikamela ta nyimpi, makalichi ni tihanci a swi ta tisa ku chava eka masocha lama fambaka hi milenge. A swi kanakanisi leswaku Vamidiyani—lava ana se a va hlelekile loko Vaisrayele va ha hleriwa—a va tikomba va chavisa. Loko Gidiyoni a vutisile a ku: “[I mani] l’a tšhav̌aka, ni l’a kareleke?” mbirhi-xa-nharhu xa vuthu ra yena va angule hi ku suka erivaleni ra nyimpi.—Vaavanyisi 7:1-3.
Sweswi ko va masocha ya 10 000 ntsena ya Vaisrayele lama languteke entsungeni wa rivala ra nyimpi eka masocha lama nga valala ya 135 000, naswona ku nga ri khale Yehovha u hungute nhlayo ya masocha ya Vaisrayele yi va 300 ntsena. Hi ku landzelela mukhuva wa Vaisrayele, ntlawa lowu lowutsongo wu avanyisiwe wu va mintlawa minharhu. Va hangalakile emunyameni, ivi va yima etindhawini ta vona eka matlhelo hamanharhu ya govela ra valala. Kutani hi ku lerisiwa hi Gidiyoni, vanhu lava va 300 va faye timbita ta vona leti a ti tumbete swisana swa vona, va tlakusela swisana swoleswo ehenhla, ivi va huwelela va ku: “Tlhari ra Yehova ni ra Gideon!” Va yimbe tinanga ta vona ivi va ya emahlweni va ti yimba. Ntshungu lowu hlanga-hlanganeke lowu hlamaleke wa masocha wu ehlekete leswaku ntlawa wa masocha ya 300 a wu va hlasela, emunyameni. Yehovha u endle leswaku va hundzukelana, kutani “hikwav̌o lav̌a nge mišašeni v̌a sungula ku ṭuṭumela hala ni hala, v̌a ba huwa, v̌a baleka.”—Vaavanyisi 7:15-22; 8:10.
Nyimpi ya vumbirhi yi humelele ekusuhi ni le Xuneme hi nkarhi wa ku fuma ka Hosi Sawulo. Bibele yi vika leswaku “v̌a-Filista v̌a hlengeletana, v̌a ya gov̌a Sunem. Kutani Saul a hlengeleta v̌a-Israel hikwav̌o, v̌a ta gov̌a Gilboa,” hilaha vuthu ra Gidiyoni ri endleke hakona malembe ma nga ri mangani emahlweni. Kambe ku hambana na Gidiyoni, Sawulo a a nga n’wi tshembi ngopfu Yehovha, a a tsakela ku ya vutisa eka mungoma wa le Eni-Dori. Loko a vona govela ra Vafilista, “a tšhav̌a, mbilu ya yena yi rurumela ngopfu.” Eka nyimpi leyi landzelaka, Vaisrayele va balekile naswona va hluriwile swinene. Sawulo na Yonatani va dlayiwile.—1 Samuwele 28:4-7; 31:1-6.
Kutani matimu ya Xuneme ma funghiwe hi rirhandzu ni madzolonga, ku tshemba Yehovha ni ku tshemba madimona. Erivaleni leri, vavasati vambirhi va kombise ku tshembeka hi rirhandzu ni malwandla, naswona varhangeri vambirhi va Vaisrayele va lwe tinyimpi timbirhi letikulu. Swikombiso leswi hinkwaswo swa mune swi kombisa nkoka wa ku titshega hi Yehovha, loyi a nga tsandzekiki ku hakela lava n’wi tirhelaka.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]
Muti wa manguva lawa wa Sulam endhawini ya Xuneme wa khale, More yi ri hala ndzhaku
[Xihlovo Xa Kona]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.