Hi Nga Va Kuma Kwihi—Vanghana Va Ntiyiso?
VANHU va tumbuluxiwe va ri ni ku navela vunakulorhi. (Genesa 2:18) Bibele yi vula leswaku munghana wa ntiyiso, kumbe nakuloni, “i makwav̌o e makhombyeni.” (Swivuriso 17:17) Hikwalaho, vanghana va xiviri va swi kota ku kombela mpfuno wa un’wana loko wu laveka. Kambe vunghana a hi ku va ni munhu loyi u hundzukelaka eka yena ntsena loko u lava mpfuno kumbe loyi a nga nakuloni entirhweni kumbe eku tlangeni.
Vanghana lavanene va endlelana leswinene. Swivuriso 27:17 yi ri: “Nsimbi yi lota nsimbi, hi ŝeŝo ka munhu, o hlohlotela v̌ukari bya munhu.” Tanihi leswi feyila yi nga tirhisiwaka ku lota tlhari leri endliweke hi nsimbi leyi fanaka, munghana a nga humelela eku loteni ka vutlhari ni xiyimo xa vumoya bya un’wana. Loko nchumu lowu hetaka matimba wu hi tshikilela, langutelo ra munghana ra ntwela-vusiwana ni xikhutazo xa Matsalwa swi nga va leswi tiyisaka swinene.
EBibeleni, xinghana xi yelanisiwa ni rirhandzu, ku tolovelana, ku hlayisa xihundla ni vunakulobye. Vunghana byi nga katsa vaakelani, vatirhi-kulorhi, ni van’wana. Nakambe van’wana va languta maxaka yo karhi ma ri vanghana lavakulu. Hambiswiritano, eka vo tala namuntlha swa tika ku kuma vanghana va ntiyiso ni ku va hlayisa.
Vunghana Bya Ntiyiso
Bibele yi hlamusela munghana wa ntiyiso tanihi munhu loyi a namarhelaka swinene ku tlula makwenu, a nga hundzuki eka vutshembeki bya yena ni le ka vunghana bya yena, u pfuna nakulobye wa yena loko a ri enhlomulweni, naswona u n’wi nyika ndzayo hi ku tshembeka. (Swivuriso 18:24; 17:17; 27:6, 9) Hi hala tlhelo, lava fuweke ni lava nyikaka tinyiko va ni vanghana vo tala lava lavaka ku vuyeriwa eka vunghana hikwalaho ka vutianakanyi.—Swivuriso 14:20; 19:4, 6, 7.
Hilaha ku faneleke Yesu Kreste u khutaze ku nga rhambi vanghana lava nga ta tlhela va ku rhamba eswakudyeni swo lalela, kambe ku rhamba vanhu lava nga taka va nga swi koti ku ku rhamba. (Luka 14:12-14) Yesu u veke xikombiso emhakeni leyi hi ku pfuna lava a va languteriwa ehansi hi tlhelo ra moya. Hikwalaho ka leswi u vitaniwe “nakulobye wa valuvisi ni vadyohi.” (Matewu 11:19) Kambe Yesu u kombise leswaku hi lava yingisaka swileriso swa yena ntsena lava nga vanghana va yena va ntiyiso. U kombise rirhandzu ro va rhandza hi ku nyiketa moya-xiviri wa yena hikwalaho ka vona ivi a va khutaza leswaku va rhandzana hi ndlela leyi fanaka.—Yohane 15:12-14.
Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a va vitana vapfumeri-kulobye hi ku angarhela tanihi “vanakulorhi.” (3 Yohane 14) Kambe leswi a swi siveli ku va munhu a va ni vuxaka lebyikulu swinene ni van’wana evandlheni ra Vukreste ku tlula van’wana, ku nga va hikwalaho ka vuxaka bya ndyangu, vunakulobye lebyikulu hikwalaho ka swiyimo, ndhavuko kumbe ku tsakela swilo leswi fanaka, ku twanana loku olovaka ka vumunhu, kumbe hikwalaho ka timfanelo letinene ta Vukreste leti munhu a ti xiyeke hi ku va ni vunakulobye na vona. Petro, Yakobo na Yohane a va ri ni timfanelo to karhi leti vangeleke Yesu leswaku a katsa vadyondzisiwa lava eka malunghelo yo tala, yo tanihi ku va endla va va timbhoni eka xivono xa ku hundzuka. Eka xona Yesu kumbexana a langutele vumundzuku eka swilo leswi a ri na swona emianakanyweni hi vavanuna lavanharhu, swilo leswi a swi tiva leswaku u ta va tirhisa leswaku va swi endla entirhweni wa yena.—Marka 9:1-10; 14:32, 33.
Loko Mukreste a kombisa rirhandzu eka vanhu hi ntolovelo, ku fana na Yesu, hilaha ku faneleke u twananisa muxaka wa rirhandzu lowu fambisanaka ni vunghana ntsena eka lava nga vanghana va Xikwembu. Ku faneleka ka leswi ku kandziyisiwa hi xivutiso lexi vutisiweke Hosi Yoxafati: “Šana lo’wo biha o fanekele ku pfuniwa-ke, šana u ranḍa la’v̌a v̌engaka Yehova-ke?” (2 Tikronika 19:2) Vanhu lava navelaka ku va vanghana va misava va tiendla valala va Xikwembu.—Yakobo 4:4.
Vunghana lebyi hlamarisaka swinene bya vanhu lebyi tsariweke eMatsalweni ya Xiheveru a ku ri lebyiya bya Davhida na Yonatani. Hambileswi Yonatani a a ri mudyandzhaka wa ntumbuluko exiluvelweni xa tata wa yena Sawulo, a nga n’wi venganga Davhida ivi a n’wi languta tanihi nala, kambe u swi xiyile leswaku tintswalo ta Yehovha a ti ri eka Davhida. Kutani “moya wa Yonatan wu namarela moya wa Davida, kutani Yonatan a ṅwi ranḍa kukota moya wa yena.”—1 Samuwele 18:1.
Endzhaku ka ku fa ka Yonatani enyimpini, Davhida u rile swinene hikwalaho ko lahlekeriwa hi munghana wa yena, a ku: “Mbilu ya nga yi v̌av̌isekela wena Yonatan, makweru! A u nḍi ṭakisa ngopfu-ngopfu. Riranḍu ra wena a ri nḍi nanḍihela ku tlula riranḍu ra v̌av̌asati.” (2 Samuwele 1:26) Vunghana lebyi a byi koteka hikuva Davhida na Yonatani va veke ku tshembeka ka vona eka Yehovha Xikwembu ku tlula xin’wana ni xin’wana.
Ku hambana ni sweswo, hikwalaho ka ku onhaka ka mahanyelo esikwini ra yena, muprofeta Mikiya u boheke ku tsundzuxa a ku: “Mi nga tišisi hi munghana.” (Mikiya 7:5) Yesu u tlhele a kombisa leswaku hambi ku ri lava tshameke va va vanghana va valandzeri va yena a va ta va hundzukela ivi va va nyiketa leswaku va dlayiwa.—Luka 21:16.
Ku Va Ni Vunghana Na Xikwembu
Exikarhi ka mikateko leyi humaka eka Xikwembu leyi nyikiweke Abrahama a ku ri lunghelo ni ku dzuneka ko vitaniwa “nakulobye wa Yehovha [kumbe, murhandziwa].” Leswi swi vangiwe hi ripfumelo ra Abrahama leri hlamarisaka, leri a ri kombiseke hi mpimo lowukulu hi ku tiyimisela ka yena ku nyikela n’wana wa yena Isaka a va gandzelo.—2 Tikronika 20:7; Yakobo 2:21-23.
Hi ku tirhisa “rifuwo leri nga lulamangiki” hi ndlela leyi faneleke swa koteka ku va vanghana na Yehovha Xikwembu ni N’wana wa yena, lava nga amukelaka munhu eka “vutshamo lebyi nga heriki,” hilaha swi kombisiweke hakona hi Yesu Kreste exifanisweni xa yena malunghana ni mulanguteri la nga lulamangiki. (Luka 16:1-13) Entiyisweni, Yesu u vitane vadyondzisiwa vakwe vanghana va yena, hikwalaho na vona a va ri vanghana va Tata wa yena. (Yohane 15:13-15; 14:21) Swilaveko swo va muendzi entsongeni wa Yehovha tanihi un’wana wa vanghana va yena swi xaxametiwe eka Pisalema 15:1-5.
Ku hambana ni sweswo, ku va ni vunghana ni misava swi vanga vulala ni Xikwembu. (Yakobo 4:4; 1 Yohane 2:15-17) Vanhu hinkwavo va hambanisiwile naswona i valala ni Xikwembu. Hambiswiritano, swa koteka ku rivalelana, kambe ha Yesu Kreste ntsena ni vutirheli bya ku rivalelana lebyi Xikwembu xi byi byarhiseke vayimeri va N’wana wa xona. Eku heteleleni vutomi lebyi nga heriki byi ta kumiwa hi vanghana va Xikwembu ntsena.—2 Vakorinto 5:18-20; Nhlavutelo 21:3, 4.
Loko hi swi navela, hi nga va ni vanghana va ntiyiso. Hi ta vumba xiboho xo hlawuleka ni van’wana va vona. Kambe ku hava loyi a nga tekaka ndhawu ya Xikwembu, Munghana lonkulu swinene. I Yehovha ntsena loyi a nga hi tivaka, a hi twisisa ni ku hi seketela hi ku helela.—Pisalema 139:1-4, 23, 24.