Ku Nyikela Switlhavelo Leswi Amukelekaka Eka Yehovha

ENKARHINI wun’wana wa matimu, ku ve ni xiendlakalo xin’wana lexi xiyekaka, enyangweni ya le vuxeni yo nghena entangeni wa Edeni.a Kwalaho, makerubu ya matimba a ma yimile ma rindzile, ku languteka ka wona loku chavisaka ku swi veka erivaleni leswaku a ku na munhu ni un’we la faneleke a va ni xivindzi xa ku hundza kwalaho. Xin’wana lexi a xi sivela ku hundza kwalaho a ku ri banga leri pfurhaka malangavi, leri a ri tshama ri ndziwita, leri swi nga endlekaka leswaku nivusiku a ri vangama hi ndlela leyi chavisaka emirhini leyi a yi rhendzele ndhawu yoleyo. (Genesa 3:24) Hambiloko leswi swi vonake swi nyanyula, loko ku ri leswaku a ku ri ni lava a va hlalerile, a va nga ta tshinela.

Swi nga ha endleka leswaku Kayini na Avele va endzele ndhawu leyi ko tala. Leswi va velekiweke hi Adamu na Evha ehandle ka ntanga lowu, a va ehleketela kunene leswaku a swi ri njhani ku hanya eParadeyisini, tanihi leswi vatswari va vona va tshameke va hanya kona, ndhawu ya rihlaza leyi kumaka mati kahle naswona ku ri ni mihandzu yo tala ni matsavu. A ku na ku kanakana leswaku Edeni se a ko va ndhawu leyi nga rimiwangiki ni leyi tlhumeke.

Adamu na Evha va fanele va va hlamuserile vana va vona leswaku ha yini ntanga a wu nga khathaleriwi ni leswaku ha yini va hlongoriwile eka wona. (Genesa 2:17; 3:6, 23) Kayini na Avele va fanele va karhatekile! A va wu vona ntanga lowu kambe a va nga ta nghena eka wona. A va ri kusuhi ngopfu ni Paradeyisi kambe hi tlhelo rin’wana a va ri ekule swinene na yona. Ku nga hetiseki ku va nyamisile, kutani a ku nga ri na nchumu lexi Kayini na Avele a va ta xi endla ha swona.

Hakunene vuxaka bya vatswari va vona a byi nga ta xi antswisa xiyimo. Loko Xikwembu xi gweva Evha, xi te: “Ku nav̌ela ka wena ku ta ya ka nuna wa wena, kambe yena o ta ku fuma.” (Genesa 3:16) Ku pfumelelana ni vuprofeta byebyo, sweswi Adamu u fanele se a a sungule ku fuma nsati wakwe, kumbexana a nga ha n’wi khomi tanihi munghana kumbe mupfuni. Kutani swi tikomba onge Evha a a titshega hi wanuna loyi hilaha ku hundzeletiweke. Nhlamuselo yin’wana yi hlamusela “ku nav̌ela” loku ka yena tanihi “ku navela loku yelanaka ni vuvabyi.”

Leswaku xiyimo lexi xa vukati xi ku khumbe hi ndlela yihi ku xixima ka vafana lava vatswari va vona, Bibele a yi vuli nchumu ha swona. Kambe, swi le rivaleni leswaku Adamu na Evha a va va vekelanga xikombiso lexinene vana va vona.

Ku Hlawula Tindlela Leti Nga Faniki

Eku heteleleni, Avele u ve murisi kutani Kayini a va murimi. (Genesa 4:2) Loko a ri karhi a risa mintlhambi yakwe, a ku na ku kanakana leswaku Avele u ve ni swo tala swa ku anakanya ha swona malunghana ni vuprofeta byo hlawuleka lebyi vuriweke vatswari vakwe va nga si hlongoriwa aEdeni, lebyi nge: “Nḍi ta v̌eka ku v̌engana e šikari ka wena ni wansati, ni šikari ka rišaka ra wena ni rišaka ra wansati; ri ta ku faya nhloko, wena u ri luma širenḍe.” (Genesa 3:15) Avele u fanele a tivutisile a ku, ‘Xana xitshembiso xa Xikwembu malunghana ni mbewu leyi nga ta faya nhloko ya nyoka xi ta hetisisiwa hi ndlela yihi, naswona mbewu leyi yi ta lumiwa xirhendze hi ndlela yihi?’

Endzhaku ka nkarhi wo karhi, kumbexana loko se va kurile, Kayini na Avele va endlele Yehovha gandzelo. Tanihi leswi Avele a a ri murisi, a swi hlamarisanga leswi a humeseke “mativ̌ula ya ntlhambi wa yena, ni mafura ya wona.” Ku hambana ni sweswo, Kayini u humese “nhlengo wa mihanḍu ya misav̌a.” Yehovha u amukele xitlhavelo xa Avele, kambe “a nga langutanga hi ku ṭaka Kayin, ni nhlengo wa yena.” (Genesa 4:3-5) Hikwalaho ka yini a endle tano?

Van’wana va vula leswaku swi vangiwe hi leswi xitlhavelo xa Avele a xi huma eka “mativ̌ula ya ntlhambi wa yena,” kasi xa Kayini a ku ri ntsena “mihanḍu ya misav̌a.” Kambe xiphiqo a ku nga ri ntikelo wa leswi Kayini a endleke gandzelo hi swona, hikuva rungula leri ri vula leswaku Yehovha u tsakele ‘Avele ni nhlengo wakwe,’ kambe a nga n’wi tsakelanga “Kayini, ni nhlengo wa yena.” Hikwalaho Yehovha u langute ngopfu-ngopfu xiyimo xa mbilu ya mugandzeri. Hi ku endla tano, u vone yini? Vaheveru 11:4 yi vula leswaku “hi ripfumelo” Avele u nyikele xitlhavelo xakwe. Xisweswo handle ko kanakana, Kayini a a nga ri na rona ripfumelo leri endleke leswaku xitlhavelo xa Avele xi amukeriwa.

Malunghana ni mhaka leyi, swa xiyeka leswaku gandzelo ra Avele a ri katsa ku halata ngati. Swi nga ha endleka leswaku u fikelele makumu lama faneleke ya leswaku xitshembiso xa Xikwembu malunghana ni mbewu leyi a yi ta lumiwa xirhendze, a xi ta katsa ku endla xitlhavelo hi xilo lexi hanyaka. Xisweswo gandzelo ra Avele a ku ri xikombelo xa ku kombela ku rivaleriwa, naswona ri kombise ripfumelo ra leswaku Xikwembu a xi ta humesa xitlhavelo lexi fanelekaka xa swidyoho hi nkarhi lowu faneleke.

Hilaha ku hambaneke, swi nga endleka leswaku Kayini a nga ehleketisisanga hi gandzelo leri a ri endleke. Muhlamuseri wa Bibele wa lembe-xidzana ra vu-19 u ri: “Gandzelo rakwe a ku ri xikombiso ntsena xa ku pfumela leswaku Xikwembu i mupfuni. Ri swi veke erivaleni leswaku a a nga byi voni vuxaka bya xiviri exikarhi ka yena ni Mutumbuluxi wakwe, kumbe xilaveko xihi ni xihi xa ku tiphofula xidyoho kumbe ku va ni ntshembo wa ku rivaleriwa.”

Ku tlula kwalaho, tanihi mativula, Kayini a nga ha va hi ku tikukumuxa a ehlekete leswaku hi yena mbewu leyi tshembisiweke leyi a yi ta lovisa Nyoka, Sathana. Evha na yena a nga ha va a n’wi navelele sweswo n’wana wakwe wa mativula. (Genesa 4:1) Entiyisweni, loko ku ri leswaku hi leswi Kayini na Evha a va swi languterile, havumbirhi a va hoxile swinene.

Bibele a yi vuli ndlela leyi Yehovha a kombiseke ku amukela xitlhavelo xa Avele ha yona. Van’wana va vula leswaku xi dyiwe hi ndzilo lowu humaka etilweni. Ku nga khathariseki leswaku ku endleke yini, loko a vone leswaku gandzelo rakwe ri ariwile, “Kayin a kariha ngopfu, ni mombo wa yena wu khanyana.” (Genesa 4:5) Kayini a a langutane ni khombo.

Ndzayo Ya Yehovha Ni N’wangulo Wa Kayini

Yehovha u burisane na Kayini. U n’wi vutisile a ku: “Šana u karihela yini, ni mombo wa wena wu khanyana ha yini?” Leswi swi nyike Kayini nkarhi lowu ringaneke leswaku a kambisisa mintlhaveko ni minsusumeto yakwe. Yehovha u ye mahlweni a ku: “Loko u endla ŝinene, šana a u nga ti nkhensiwa šana? Kambe loko u nga endli ŝinene, v̌udyoho byi ṭhamile nyangweni; ku nav̌ela ka byona ku ta ku wonga; kambe wena, u fanele ku byi hlula.”—Genesa 4:6, 7. (Vona bokisi leri nga eka tluka 23.)

Kayini a nga yingisanga. Ematshan’weni ya sweswo, u fambe na Avele enhoveni kutani a n’wi dlaya. Endzhaku, loko Yehovha a n’wi vutisa leswaku Avele u kwihi, Kayini u engetele xidyoho xakwe hi mavunwa. U angule a ku: “A nḍi ṅwi tiv̌i. Šana hi mina mulanguteri wa makweru-ke?”—Genesa 4:8, 9.

Kayini u arile ku ‘hundzuka a endla leswinene’ emahlweni ni le ndzhaku ka ku dlaya Avele. U hlawule ku pfumelela xidyoho xi n’wi fuma, kutani hikwalaho ka sweswo Kayini u hlongoriwile laha ndyangu wa vanhu a wu tshama kona. Kumbexana xileriso xinene xi tirhe tanihi ‘mfungho’ leswaku ku nga vi na munhu la nga ta rihisela rifu ra Avele hi ku dlaya Kayini.—Genesa 4:15.

Endzhaku Kayini u ake muti, a wu thya vito ra n’wana wakwe. A swi hlamarisi leswi vatukulu vakwe va tiviweke hi ku va ni madzolonga. Eku heteleleni, rixaka ra Kayini ri hele loko Ndhambhi ya siku ra Nowa yi kukule vanhu hinkwavo lava nga lulamangiki.—Genesa 4:17-24; 7:21-24.

Rungula ra Bibele leri vulavulaka hi Kayini na Avele a ri hlayiseriwanga leswaku ri hlayeriwa ku tihungasa ntsena. Ematshan’weni ya sweswo, ri tsaleriwe “ku letela hina” naswona ri “pfuna ku dyondzisa, [ni] ku tshinya.” (Varhoma 15:4; 2 Timotiya 3:16) Xana hi dyondza yini eka rungula leri?

Dyondzo Eka Hina

Ku fana na Kayini na Avele, Vakreste namuntlha va rhambiwa ku endlela Xikwembu xitlhavelo—ku nga ri gandzelo ra xiviri leri hisiweke, kambe “xitlhavelo xa ku vonga, ku nga mbhandzu wa milomu leyi endlaka xitiviso xa le rivaleni eka vito ra xona.” (Vaheveru 13:15) Leswi swa karhi swa hetiseka emisaveni hinkwayo, loko Timbhoni ta Yehovha ti ri karhi ti huwelela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu ematikweni lama tlulaka 230. (Matewu 24:14) Xana wa hlanganyela entirhweni wolowo? Kutani u nga tiyiseka leswaku “Xikwembu a xi pfumali ku lulama lerova xi nga rivala ntirho wa [wena] ni rirhandzu leri [u] ri kombiseke hikwalaho ka vito ra xona.”—Vaheveru 6:10.

Ku fana ni magandzelo ya Kayini na Avele, xitlhavelo xa wena a xi amukeriwi hi ndlela leyi xi langutekaka ha yona ehandle—hi xikombiso, hi ku languta nhlayo ya tiawara leti u ti tirheke evutirhelini. Yehovha u languta ku tlula kwalaho. Yeremiya 17:10 (NW), yi vula leswaku hi yena la “kambisisaka timbilu” naswona hi yena la “kambelaka tinso”—miehleketo leyi enteke, mintlhaveko ni minsusumeto ya vumunhu bya munhu. Xisweswo mhaka-nkulu i nsusumeto ku nga ri ntsengo. Entiyisweni, hambi i xikulu kumbe i xitsongo, xitlhavelo i xa nkoka eka Xikwembu loko xi nyikeriwa ku suka embilwini leyi susumetiwaka hi rirhandzu.—Ringanisa Marka 12:41-44 na 14:3-9.

Hi nkarhi lowu fanaka, hi fanele hi swi xiya leswaku Yehovha a nge swi amukeli switlhavelo leswi lamaleke, ku fana ni leswi a nga ri amukelangiki gandzelo ra Kayini, leri a ri nga ri ra mbilu hinkwayo. (Malakiya 1:8, 13) Yehovha u lava leswaku u n’wi nyika swilo swa wena swo antswa swinene, u n’wi tirhela hi mbilu ya wena hinkwayo, moya-xiviri wa wena hinkwawo, mianakanyo ya wena hinkwayo ni ntamu wa wena hinkwawo. (Marka 12:30) Xana u endla tano? Xisweswo u ni xivangelo lexi twalaka xa ku eneriseka hi xitlhavelo xa wena. Pawulo u tsarile, a ku: “Un’wana ni un’wana a a kombise leswi ntirho wa yena wu nga swona, kutani u ta va ni xivangelo xo khana malunghana na yena hi yexe, naswona ku nga ri hi ku tiringanisa ni munhu un’wana.”—Vagalatiya 6:4.

Kayini na Avele va kurisiwe hi ndlela leyi fanaka. Kambe nkarhi ni swiyimo swi nyike un’wana ni un’wana wa vona nkarhi wa ku hlakulela timfanelo to hlawuleka. Langutelo ra Kayini ri ye mahlweni ri onhiwa hi mavondzo, ku phikizana ni ximbilwambilwana.

Hilaha ku hambaneke, Xikwembu xi tsundzuka Avele tanihi munhu la lulameke. (Matewu 23:35) Ku tiyimisela ka yena ku tsakisa Xikwembu ku nga khathariseki leswaku ku endleka yini, ku endle leswaku Avele a hambana swinene ni vanhu va ndyangu wa ka vona, lava nga nkhensiki—ku nga Adamu, Evha na Kayini. Bibele yi hi byela leswaku hambileswi Avele a feke, “wa vulavula.” Ntirho wakwe wo tshembeka eka Xikwembu i xiphemu xa rhekhodo ya hilaha ku nga heriki leyi kumekaka eBibeleni. Onge hi nga landzela xikombiso xa Avele hi ku nyikela switlhavelo leswi amukeriwaka hi Xikwembu nkarhi na nkarhi.—Vaheveru 11:4.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Xikombiso Xa Vatsundzuxi Va Vakreste

“ŠANA u karihela yini, ni mombo wa wena wu khanyana ha yini?” Hi xivutiso lexi, Yehovha u burisane na Kayini hi musa. A nga sindzisanga Kayini leswaku a hundzuka, hikuva Kayini a a ri munhu la nga ni lunghelo ro tihlawulela. (Ringanisa Deteronoma 30:19.) Hambiswiritano, Yehovha a nga kanakananga ku kombisa vuyelo bya ku hambuka ka Kayini. U tsundzuxe Kayini, a ku: “Loko u nga endli ŝinene, v̌udyoho byi ṭhamile nyangweni; ku nav̌ela ka byona ku ta ku wonga.”—Genesa 4:6, 7.

Swa tikomba leswaku hambileswi Yehovha a tshinyeke Kayini hi mukhuva lowu wa matimba, a nga n’wi tekanga a ri ‘munhu la nga lulamisekiki.’ Ematshan’weni ya sweswo, u byele Kayini hi mikateko leyi n’wi rindzeleke loko a cinca tindlela takwe, kutani u kombise leswaku Kayini a nga hlula xiphiqo lexi loko a hlawula ku endla tano. Yehovha u te: “Loko u endla ŝinene, šana a u nga ti nkhensiwa šana?” U tlhele a vutisa Kayini malunghana ni vukarhi byakwe lebyi dlayaka, a ku: ‘Loko ku ri wena, xana u nge byi hluli?’

Namuntlha, vakulu evandlheni ra Vukreste va fanele va tekelela xikombiso xa Yehovha. Hilaha swi kombisiweke hakona eka 2 Timotiya 4:2, minkarhi yin’wana va fanele va “tshinya” naswona va “holovela,” va byi kombisa hi ku kongoma vuyelo bya ku hambuka ka loyi a dyohaka. Hi nkarhi lowu fanaka, vakulu va fanele va “khongotela.” Rito ra Xigriki leri nge pa·ra·ka·leʹo ri vula “ku khutaza.” Theological Dictionary of the New Testament yi ri: “Ku tsundzuxa a hi ku holovela, ku kanetana kumbe ku xopaxopa. Nhlamuselo yin’wana ku nga ha va ku chavelela.”

Hikwalaho, rito ra Xigriki leri yelanaka na rona, pa·raʹkle·tos, ri nga ha kombetela eka mupfuni kumbe gqweta-nkulu enandzwini. Hikokwalaho, hambiloko vakulu va tshinya hi ku kongoma, va fanele va tsundzuka leswaku i vapfuni—ku nga ri valala—va munhu loyi a lavaka ku layiwa. Ku fana na Yehovha, vakulu va fanele va va ni vonelo lerinene, va kombisa leswaku loyi a layiwaka a nga xi hlula xiphiqo xakwe.—Ringanisa Vagalatiya 6:1.

I ntiyiso leswaku eku heteleleni, swi le ka munhu wa kona ku xi tirhisa xitsundzuxo xexo. (Vagalatiya 6:5; Vafilipiya 2:12) Lava tsundzuxaka va nga ha kuma leswaku van’wana a va xi yingisi xitsundzuxo xa vona, tanihi laha Kayini a honiseke ndzayo ya Mutumbuluxi hi yexe. Kambe loko vakulu va tekelela Yehovha, Xikombiso lexi hetisekeke wa vatsundzuxi va Vakreste, va nga tiyiseka leswaku va endle leswi a va fanele va swi endla.