Xana A Wu Swi Tiva?

A ku ri vamani “vandyangu wa Khezari” lava kombeleke Pawulo leswaku a va hundzisela marungula eka Vakreste va le Filipiya?

▪ Loko muapostola Pawulo a ri eRhoma u tsalele vandlha ra le Filipiya kwalomu ka 60 ku ya eka 61 C.E., naswona Khezari loyi a vulavuleke ha yena a ku ri Hosi Nero. Kambe eka vandyangu wa Nero, i mani loyi a a ta rhumela marungula eka Vakreste va le Filipiya?—Vafilipiya 4:22.

A swi ta va swi hoxile ku ehleketa leswaku xiga lexi nge “vandyangu wa Khezari” xi vula maxaka ya le kusuhi ya hosi. Ematshan’weni ya sweswo, xi katsa vanhu hinkwavo, mahlonga ni vanhu lava ntshunxekeke, lava nga eRhoma ni le swifundzheni swin’wana, lava a va ri ehansi ka hosi. “Vandyangu wa Khezari” a va katsa malandza ya magidi. A va endla mintirho yo hambana-hambana eswigodlheni swa hosi, etikweni hinkwaro ni ku langutela nhundzu ya yona. Van’wana a va tirha eka ndzawulo ya hulumendhe ya kwalaho.

Malandza man’wana ya hosi ya le Rhoma ma ve Vakreste. A swi tiveki loko sweswo swi vangiwe hi ku chumayela ka Pawulo le Rhoma. Ku nga khathariseki xivangelo xa kona, a va va rhandza swinene vamakwerhu va le vandlheni ra le Filipiya. Leswi Filipiya a yi lawuriwa hi Rhoma leyi vaaki va yona vo tala va tshameke va va masocha ni malandza ya hulumendhe, swi nga ha endleka leswaku Vakreste van’wana va kwalaho a va ri vanghana va vanhu lava Pawulo a vuleke leswaku va va rungula.

Xana a ku ri yini vukati byo kurisa xivongo lebyi boxiweke eNawini wa Muxe?

▪ Le Israyele wa khale, loko wanuna a fa a ri hava n’wana wa jaha, a ku languteriwe leswaku makwavo wakwe wa xinuna a teka nsati wakwe leswaku a ta va ni vana lava nga ta yisa xivongo xa mufi emahlweni. (Genesa 38:8) Hi ku famba ka nkarhi lunghiselelo leri ri katsiwe eNawini wa Muxe, naswona a ri tiviwa tanihi vukati byo kurisa xivongo. (Deteronoma 25:5, 6) Leswi Bowasi a swi endleke naswona swi hlamuseriweke ebukwini ya Rhuti, swi kombisa leswaku leswi a swi endliwa hi maxaka ya mufi yoloye loko ku ri leswaku vamakwavo wakwe hinkwavo va file.—Rhuti 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6.

Mhaka ya leswaku wansati a tekiwa hi makwavo wa nuna wakwe a ya ha ri kona enkarhini wa Yesu, yi kombisiwe hileswi Vasaduki va swi vuleke eka rungula leri nga eka Marka 12:20-22. Flavius Josephus la nga n’wamatimu wa Muyuda wa lembe-xidzana ro sungula u vule leswaku lunghiselelo leri a ri nga endleriwi ku kurisa xivongo ntsena kambe a ri endla leswaku nhundzu yi tshama endyangwini naswona noni yi hlayiseka. Hi nkarhi wolowo, wansati a nga ri na mfanelo yo teka ndzhaka ya nuna wakwe. Kambe n’wana loyi a a tswariwa, a a ri ni mfanelo yo teka ndzhaka ya mufi.

Hi ku ya hi Nawu, a swi nga bohi leswaku maxaka ma pfumela ku teka nsati wa mufi. Kambe ku va wanuna a ala ku n’wi teka leswaku a ta “[aka] ndyangu wa makwavo,” a swi tekiwa tanihi leswi nyumisaka.—Deteronoma 25:7-10; Rhuti 4:7, 8.