Swikombo Swa Minkandziyiso Leyi Nga Eka Xiyimiso Xa Minhlangano Xa Mahanyelo Ni Ntirho
DECEMBER 5-11
LESWI HI SWI DYONDZAKA EBIBELENI | ESAYA 1-5
it-2 761 ¶3
Ku Lulamisa Timhaka
Magoza lama faneleke leswaku ku lulamisiwa timhaka. Tanihi leswi vanhu va tluleke nawu wa Xikwembu hi vona va faneleke va lulamisa timhaka na xona. (Ps 51:1-4) Milawu ya Xikwembu yi tlakukile ku tlula ya vanhu naswona a va na mfanelo yo vula leswaku hi yihi mhaka leyi faneleke yi cinciwa kumbe ku antswisiwa. (Esa 55:6-11; Mlk 3:6; ringanisa na Yk 1:17) Ndlela ya xona yo lulamisa timhaka a yi cincacinci naswona a nga kona loyi a nga sindzisaka mavonelo yakwe. (Ringanisa na Yb 40:1, 2, 6-8; Esa 40:13, 14) Hambileswi vuhundzuluxeri byin’wana byi hlamuselaka Esaya 1:18 hi ndlela leyi nge, “Hosi yi ri: ‘A hi kaneleni timhaka’” (KJ; AT; JP; RS), vuhundzuluxeri lebyi twisisekaka hi lebyi nge, “Yehovha u ri: ‘Tanani, sweswi, a hi lulamiseni timhaka exikarhi ka hina.’” Xihoxo lexi endlaka leswaku ku va ni ku nga twanani loku i xa vanhu ku nga ri Xikwembu.—Ringanisa na Ezk 18:25, 29-32.
it-1 1219
Esaya
Hi nkarhi lowu Esaya a a ri muprofeta eYuda, ngopfungopfu emasikwini ya Hosi Akazi, mfumo a wu ri exiyin’weni lexi nga riki xinene. Tihosana swin’we ni vanhu a va lwa naswona eka Yehovha a swi fana ni loko tiko ri vabya. Vafumi a va vitaniwa “vafumi va tihanyi va Sodoma” naswona vanhu a va fanisiwa ni “vanhu va Gomora.” (Esa 1:2-10) Esaya u byeriwe ka ha ri emahlweni leswaku a va nga ta yingisa. Yehovha u vule leswaku xiyimo lexi a xi ta ya emahlweni ku fikela loko tiko ri herisiwile naswona “vukhume” ni “mbewu yo kwetsima” hi swona ntsena leswi a swi ta siyiwa ku fana ni xikundzu xa murhi lowukulu. Swi nga ha endleka leswaku vuprofeta lebyi Esaya a byi vuleke byi chavelele ni ku tiyisa ripfumelo ra nhlayo yoleyo leyitsongo ya vanhu hambileswi tiko hinkwaro ri aleke ku yingisa.—Esa 6:1-13.
Hambileswi a a vulavula hi Yuda, Esaya u tlhele a vulavula hi vuprofeta malunghana ni tiko ra Israyele ni matiko lawa a ma ri ekusuhi, lawa a ma tiva xiyimo ni matimu ya Yuda. U hete nkarhi wo leha a ri muprofeta, ku sukela hi 778 B.C.E., loko Hosi Uzhiya a fa naswona u ye emahlweni a ri muprofeta kukondza ku va endzhaku ka lembe ra vu-14 ra ku fuma ka Hezekiya (732 B.C.E.).—Esa 36:1, 2; 37:37, 38.
Ndyangu Wa Esaya. Esaya a a tekile. Nsati wakwe a a vitaniwa “muprofeta wa xisati” (Esa 8:3), leswi vulaka swo tala ku tlula ku va nsati wa muprofeta ntsena. Entiyisweni, ku fana na Debora wa le nkarhini wa Vaavanyisi na Hulida wa le nkarhini wa ku fuma ka Hosiya, Yehovha a a n’wi nyike xiavelo xa ku va muprofeta.—Vaa 4:4; 2Th 22:14.
Bibele yi vulavula hi majaha mambirhi ya Esaya lawa a a nyikiwe wona ku “kotisa swikombiso ni masingita eIsrayele.” (Esa 8:18) Xeyara-yatubu a ri munhu lonkulu eminkarhini ya Akazi leswaku a famba ni tata wakwe Esaya loko a ya byela hosi yoleyo rungula. Vito leri nge Xeyara-yatubu ri vula leswaku “Ku Ta Vuya Masalela Ntsena.” Vito leri a ku ri vuprofeta, hilaha ni n’wana wa jaha wa Esaya a thyiweke vito rero, kutani mfumo wa Yuda a wu ta hluriwa naswona i masalela ntsena lawa a ma ta vuya endzhaku ka loko malembe ya vuhlonga ma herile. (Esa 7:3; 10:20-23) Ku vuya loku ka masalela ku endleke hi 537 B.C.E. loko Hosi Korexe wa le Peresiya a vule mhaka ya ku ntshunxiwa ka vona eka Babilona endzhaku ka loko va hete malembe ya 70 va ri evuhlongeni.—2Tk 36:22, 23; Ezr 1:1; 2:1, 2.
N’wana un’wana wa jaha wa Esaya u thyiwe vito a nga si velekiwa naswona vito rero a ri tsariwe exiphepherheleni naswona sweswo swi tiyisekisiwe hi timbhoni to tshembeka. Mhaka yoleyo yi ve xihundla kukondza n’wana a velekiwa, laha timbhoni ti nyikeleke vumbhoni bya leswaku ku velekiwa ka n’wana yoloye a ku profetiwile naswona sweswo swi kombise ndlela leyi vuprofeta byebyo byi nga bya nkoka ha yona. Vito leri jaha rero ri thyiweke rona hi ku ya hi xileriso xa Xikwembu a ku ri Maherixalali-haxibasa, leswi vulaka leswaku “Hatla u phanga! U hatlisela ku phanga.” Ku vuriwa leswaku emahlweni ko va n’wana yoloye a tiva ku huwelela a ku, “Tatana,” na “Manana,” Siriya a ri ta xungeta tiko ra Yuda naswona mfumo wa Israyele wa tinyimba ta khume a wu ta susiwa.—Esa 8:1-4.
Vuprofeta byi kombise leswaku Yuda a wu ta kutsuriwa ku nga ri khale; ku kutsuriwa koloko ku endleke loko tiko ra Asiriya ri nghenelele eka tsima ro lwa na Yuda ra Hosi Resini wa le Siriya ni Hosi Peka wa le Israyele. Asiriya ri hlule muti wa Damaska naswona endzhakunyana hi 740 B.C.E., ri wu tekile kutani ri herisa mfumo wa Israyele, ivi ku hetiseka vuprofeta bya leswi vito ra jaha rero ri vulaka swona. (2Th 16:5-9; 17:1-6) Hambiswiritano, ematshan’weni yo tshemba Yehovha, Hosi Akazi u ringete ku herisa nxungeto lowu a wu endliwe hi Asiriya na Israyele, hi ku fumbarherisa hosi ya Asiriya leswaku yi ta n’wi sirhelela. Hikwalaho ka leswi, Yehovha u endle leswaku Asiriya ri va nxungeto lowukulu eka Yuda ni ku tlhela ri nghena ku ya fika eYerusalema, hilaha Esaya a vuleke ha kona.—Esa 7:17-20.
Esaya u vulavule minkarhi yo tala hi “swikombiso” leswi Yehovha a a ta va nyika swona, swin’wana swa swona a ku ri vana vakwe vambirhi va majaha naswona xin’wana a ku ri xa Esaya. Yehovha u n’wi byele leswaku a famba a nga ambalanga a tlhela a nga ambali tintangu ku ringana malembe manharhu tanihi xikombiso ni nxungeto eka Egipta na Etiyopiya, ku kombisa leswaku hosi ya Asiriya a yi ta va endla mahlonga.—Esa 20:1-6; Ringanisa Esa. 7:11, 14; 19:20; 37:30; 38:7, 22; 55:13; 66:19.
Vuprofeta Lebyi Vulavulaka Hi Vuhlonga Ni Ku Vuyeteriwa. Esaya u tlhele a va ni lunghelo ro profeta leswaku Asiriya a ku nga ta va rona leri a ri ta hlula tihosi ta le Yuda ni ku tlhela ri lovisa Yerusalema, kambe sweswo a swi ta endliwa hi Babilona. (Esa 39:6, 7) Hi nkarhi lowu Asiriya ri hlaseleke Yuda ku “fika hi le nhan’wini,” Esaya u vule rungula ro tsakisa eka Hosi Hezekiya leswaku vuthu ra Vaasiriya a ri nge swi koti ku nghena emutini. (Esa 8:7, 8) Yehovha u hetisise leswi a swi vuleke hi ku va a rhumela ntsumi leswaku yi herisa masocha ya 185 000 ya vuthu ra Asiriya leri nga ni matimba ni varhangeri va rona, hi ndlela yoleyo u ponise Yerusalema.—2Tk 32:21.
Handle ko kanakana lexi endleke leswaku Esaya a tsaka swinene i lunghelo leri a nyikiweke hi Yehovha ro vulavula ni ku tlhela a tsala hi vuprofeta byo tala bya ku vuyeteriwa ka muti wa Yerusalema lowu a a wu rhandza. Hambileswi Yehovha a a ta pfumelela leswaku vanhu va ya evuhlongeni eBabilona hikwalaho ka leswi a va n’wi xandzukela, hi ku famba ka nkarhi A ta avanyisa muti wa Babilona hi leswi a wu ri ni tihanyi ni leswi a wu tiyimisele leswaku vanhu Vakwe va tshama evuhlongeni hilaha ku nga heriki. Vuprofeta byo tala bya Esaya byi vulavula ngopfu hi Xikwembu loko xi avanyisa muti wa Babilona ni ndlela leyi a wu ta lovisiwa ha yona, ku tlhela ku nga ha tshami munhu eka wona.—Esa 45:1, 2; tindz 13, 14, 46-48.