Swikombo Swa Mikandziyiso Leyi Nga Eka Xiyimiso Xa Mihlangano Xa Mahanyelo Ni Ntirho Wa Hina Wo Chumayela
OCTOBER 1-7
LESWI HI SWI DYONDZAKA EBIBELENI | YOHANE 9-10
“Yesu Wa Khathala Hi Tinyimpfu Takwe”
(Yohane 10:1-3) “Hakunene ndzi tiyisile ndzi ri eka n’wina, Loyi a nga ngheniki hi nyangwa etshangeni ra tinyimpfu kambe a khandziya hi ndhawu yin’wana, munhu yoloye i khamba ni muphangi. 2 Kambe loyi a nghenaka hi nyangwa i murisi wa tinyimpfu. 3 Mulanguteri wa nyangwa wa n’wi pfulela, kutani tinyimpfu ti yingisa rito rakwe, naswona u vitana tinyimpfu takwe hi mavito, a ti humesa.
(Yohane 10:11) Hi mina murisi lonene; murisi lonene u nyiketa moya-xiviri wakwe hikwalaho ka tinyimpfu.
(Yohane 10:14) Hi mina murisi lonene, naswona tinyimpfu ta mina ndza ti tiva ni tinyimpfu ta mina ta ndzi tiva,
xifaniso eka nwtsty
Tshanga ra tinyimpfu
Tshanga leri a ri endleriwe ku sirhelela tinyimpfu eka makhamba ni swivandzana. Nimadyambu varisi a va siya mintlhambi ya vona ematshangeni. Emikarhini ya Bibele, matshanga ya tinyimpfu a ma akiwa hi maribye, a ma nga fuleriwi naswona a ri ni nyangwa wun’we. (Tin 32:16; 1Sa 24:3; Sf 2:6) Yohane u vulavula hi ku nghena etshangeni ra tinyimpfu “hi nyangwa” lowu rindziwaka hi “mulanguteri wa nyangwa.” (Yh 10:1, 3) Etshangeni ra tinyimpfu, ku nga ha tshama mintlhambi yo tala naswona mulanguteri wa nyangwa a a fanele a tshama kwalaho a rindza tinyimpfu teto. Nimixo, mulanguteri wa nyangwa a pfulela varisi leswaku va byisa mintlhambi ya vona. Murisi un’wana ni un’wana a a vitana tinyimpfu takwe hi mavito kutani loko ti twa rito rakwe a ti n’wi landzela. (Yh 10:3-5) Yesu u tirhise xikombiso lexi ku kombisa ndlela leyi a khathalaka ha yona hi vadyondzisiwa va yena.—Yh 10:7-14.
Mindyangu Ya Vakreste—“Hitekani”
Hi ndlela yo fanekisela, vuxaka bya murisi ni tinyimpfu takwe byi titshege hi ku tivana ni ku tshembana. Murisi u tiva xin’wana ni xin’wana hi tinyimpfu takwe, ni tinyimpfu ta n’wi tiva murisi wa tona naswona ta n’wi tshemba. Ta ri tiva rito rakwe naswona ta ri yingisa. Yesu u te: “Tinyimpfu ta mina ndza ti tiva ni tinyimpfu ta mina ta ndzi tiva.” A ngo ri tivanyana vandlha. Rito ra Xigriki leri ri hundzuluxeriweke ri va “tiva” ri vula “ku tiva munhu hi ndlela leyi enteke.” Murisi Lonene u tiva nyimpfu yin’wana ni yin’wana ya yena. U tiva leswi ti swi lavaka, ku tsana ka tona ni leswi ti swi kotaka. Ku hava lexi a nga xi tiviki hi tona. tinyimpfu na tona ti n’wi tiva kahle murisi wa tona naswona ta wu tshemba nkongomiso wakwe.
(Yohane 10:4, 5) Loko a ti humesile hinkwato ta yena, u famba emahlweni ka tona, kutani tinyimpfu ta n’wi landzela, hikuva ti tiva rito rakwe. 5 Mufambi a ti nge n’wi landzeli kambe ti ta n’wi balekela, hikuva a ti ri tivi rito ra vafambi.”
“A A Nga Vulavuli Na Vona Handle Ko Tirhisa Xifaniso”
George A. Smith, ebukwini yakwe leyi nge The Historical Geography of the Holy Land u tsale leswi a swi lemukeke, a ku: “Minkarhi yin’wana a hi tiphina hi ku hlalela dyambu loko ri rhenga, hi ri etlhelo ka xihlovo xa mati le Yudiya, leswi varisi vanharhu kumbe va mune va rhelelaka va ya eka swona swin’we ni mintlhambi ya vona. Kwalaho mintlhambi yi hlanga-hlangana ni yin’wana, kutani a hi tivutisa loko murisi ha un’we a ta swi kota ku vona ntlhambi wa yena. Kambe loko yi hetile ku tlanga-tlanga ni ku nwa mati, murisi ha un’we a ya etlhelo ka nkova, kutani a vitana ntlhambi wa yena; ivi nyimpfu yin’wana ni yin’wana yi suka exikarhi ka mintlhambi leyin’wana yi kongoma eka murisi wa yona, kutani mintlhambi hinkwayo yi famba hi ku landzelelana hi ndlela leyi yi teke ha yona.” Yesu u hlawule xikombiso xa kahle ngopfu leswaku a veka yinhla yakwe erivaleni, leswaku loko hi tiva tidyondzo ta yena hi tlhela hi ti yingisa nileswaku loko hi landzela nkongomiso wakwe hi ta va hi ri emavokweni ya “murisi lonene.”
(Yohane 10:16) “Naswona ndzi ni tinyimpfu tin’wana, leti nga riki ta tshanga leri; na tona ndzi fanele ku ti tisa, ti ta yingisa rito ra mina, ti ta va ntlhambi wun’we, murisi a va un’we.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 10:16 eka nwtsty
ku ti tisa: Kumbe “ku kongomisa.” Riendli ra Xigriki leri tirhisiweke laha leri nge aʹgo ri nga ha vula “ku tisa” kumbe “ku kongomisa” hi ku ya hi mhaka leyi ku vulavuriwaka hi yona. Tsalwa rin’wana ra Xigriki leri tsariweke hi voko kwalomu ka 200 C.E. ri tirhise rito leri fanaka ra Xigriki (sy·naʹgo) leri hakanyingi ri hundzuluxeriweke ri va “ku hlengeleta.” Tanihi leswi Yesu a nga Murisi Lonene, u hlengeleta tinyimpfu ta tshanga rakwe (eka Lk 12:32 ti vuriwa “ntlhambinyana”) swin’we ni leti nga riki etshangeni rakwe, a tikongomisa, a tisirhelela ni ku tiwundla. Kutani ti va ntlhambi wun’we ni murisi a va un’we. Rungula leri ri kombisa vun’we lebyi nga ta va kona exikarhi ka valandzeri va Yesu.
Endla Ndzavisiso
(Yohane 9:38) Kutani a ku: “Ndza pfumela eka yena, Hosi.” Hiloko a n’wi nkhinsamela.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 9:38 eka nwtsty
a n’wi khinsamela: Kumbe “a vurhama; a tiwisela ehansi; a kombisa xichavo eka yena.” Riendli ra Xigriki pro·sky·neʹo leri vulaka ku gandzela xikwembu kumbe swikwembu, ri hundzuluxeriwe ri va “ku gandzela.” (Mt 4:10; Lk 4:8) Kambe emhakeni leyi, munhu loyi a velekiweke a fe mahlo, u khinsamele Yesu endzhaku ko va a n’wi hanyisile hikwalaho ka leswi a a teka Yesu a ri la yimelaka Xikwembu. A a teka Yesu tanihi “N’wana wa munhu” loyi ku profetiweke ha yena, Mesiya la nga ni vukwembu, ku nga ri Xikwembu. (Yh 9:35) U khinsamele Yesu hi ndlela leyi fanaka ni leyi vanhu lava ku vulavuriwaka ha vona eMatsalweni ya Xiheveru a va endla ha kona. A va khinsama loko va hlanga ni vaprofeta, tihosi kumbe vanhu lava a va yimela Xikwembu. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Th 1:16; 2Th 4:36, 37) Mikarhi yo tala, loko Yesu a khinsameriwa, a ku ri vumbhoni lebyi kombisaka leswaku wa kwetsima kumbe u tsakeriwa hi Xikwembu.—Vona tinhla leti engetelekeke eka Mt 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Yohane 10:22) Hi nkarhi wolowo a ku ri ni nkhuvo wa ku nyiketela eYerusalema. A ku ri xixika,
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 10:22 eka nwtsty
Nkhuvo wa ku Nyiketela: Vito ra nkhuvo lowu hi Xiheveru i Hanukkah (chanuk·kahʹ), leswi vulaka “Ku khangula; Ku nyiketela.” A wu teka masiku ya nhungu, ku sukela hi ti 25 ta n’hweti ya Kislevhe, leyi landzeriwaka hi nguva ya vuxika, (vona tinhla leti engetelekeke ta nkarhi wa xixika eka ndzimana leyi ni le ka App. B15) leswaku ku tsundzukiwa ku nyiketeriwa ka tempele ya le Yerusalema hi 165 B.C.E. Hosi ya Siriya Antiochus wa Vumune Epiphanes u sandze Yehovha Xikwembu xa Vayuda, hi ku onha tempele ya xona. Hi xikombiso, u ake alitari ehenhla ka alitari leyikulu, laha gandzelo ra siku na siku a ri hisiwa kona. Hi ti-25 ta n’wheti ya Kislevhe, hi lembe ra 168 B.C.E., Antiochus u nyamise tempele ya Yehovha, hi ku endla gandzelo ra nguluve ealtarini ivi a teka murhu (muthotho) wa kona a wu haxa etempeleni. A hisa minyangwa ya tempele, a hirimuxa ni muako wa vaprista kutani a phanga alitari ya nsuku, tafula ra xinkwa xa nkombiso ni xitlhoma-rivoni xa nsuku. Hiloko a nyiketela tempele ya Yehovha eka Zewusi wa le Olympus xikwembu xa vahedeni. Endzhaku ka malembe mambirhi, Judas Maccabaeus u teke Yerusalema ni tempele. Endzhaku ka Malembe manharhu Antiochus a endlele Zewusi xitlhavelo xo nyenyetsa ealitarini, tempele yi basisiwile kutani yi nyiketeriwa eka Yehovha hi n’hweti ya Kislevhe, hi 165 B.C.E. Ku tlhele ku sunguriwa ku endliwa magandzelo yo hisiwa lama endleriwaka Yehovha siku ni siku. EMatsalweni a byi kona vumbhoni lebyi kombisaka leswaku Yehovha u tirhise Judas Maccabaeus leswaku a basisa tempele. Kambe mikarhi yin’wana Yehovha u va tirhisile vanhu va matiko mambe, vo tanihi Korexe wa Peresiya leswaku a hetisisa xikongomelo xa Yehovha mayelana ni vugandzeri bya Yena. (Esa 45:1) Mikarhi yin’wana Yehovha u tirhisa vanhu lava tinyiketelaka eka yena leswaku va endla ku rhandza ka yena. Matsalwa ma kombisa leswaku tempele a yi fanele yi va exiyin’weni lexinene leswaku ku ta hetiseka vuprofeta mayelana na Mesiya, ku dyondzisa kakwe ni xitlhavelo xakwe. Xitlhavelo xa Valevhi a xi ta hambeta xi endliwa ku fikela loko Mesiya a nyikela vutomi byakwe byi va xitlhavelo xo kutsula vanhu hinkwavo. (Dn 9:27; Yh 2:17; Hv 9:11-14) Valandzeri va Kreste a va nga nyikiwanga xileriso xo tlangela Nkhuvo wa ku Nyiketela. (Kl 2:16, 17) Hambiswiritano, a ri kona rungula leri kombisaka leswaku Yesu ni vadyondzisiwa vakwe a va sola ku tlangeriwa ka nkhuvo lowu.
Ku Hlaya Ka Bibele
(Yohane 9:1-17) Kuteloko a hundza a vona munhu la velekiweke a fe mahlo. 2 Kutani vadyondzisiwa vakwe va n’wi vutisa: “Rabi, xana i mani la dyoheke, i munhu loyi kumbe i vatswari vakwe, leswi a velekiweke a fe mahlo?” 3 Yesu a hlamula a ku: “Munhu loyi a nga dyohanga hambi ku ri vatswari vakwe, kambe swi endlekile leswaku mintirho ya Xikwembu yi vonaka ha yena. 4 Hi fanele ku endla mintirho ya loyi a ndzi rhumeke ka ha ri nhlikanhi; vusiku bya ta laha ku nga riki na munhu loyi a nga endlaka ntirho. 5 Loko ndza ha ri kona emisaveni, hi mina ku vonakala ka misava.” 6 Loko a heta ku vula swilo leswi, a tshwutela ehansi ivi a pfuva vumba hi marhi, kutani a veka vumba byakwe ematihlweni ya munhu yoloye, 7 kutani a ku eka yena: “Famba u ya hlamba exidziveni xa Silowama” (leri hundzuluxeriwaka ri ku ‘Xirhumiwa’). Hiloko a ya hlamba, a vuya se a vona. 8 Hikokwalaho vaakelani ni lava eku sunguleni a va tolovele ku n’wi vona a ri mukomberi va ku: “I munhu loyi a a tshama ehansi a kombela, a hi swona ke?” 9 Van’wana va ku: “Hi yena.” Van’wana va ku: “A hi yena nikatsongo, kambe u fana na yena.” Munhu loyi a ku: “Hi mina.” 10 Hikwalaho va ku eka yena: “Kutani, xana mahlo ya wena ma pfulekise ku yini?” 11 A hlamula a ku: “Munhu loyi a vuriwaka Yesu u pfuve vumba, a byi tota ematihlweni ya mina kutani a ku eka mina, ‘Famba u ya hlamba eSilowama.’ Hiloko ndzi famba ndzi ya hlamba kutani ndzi kota ku vona.” 12 Hikwalaho va ku eka yena: “U kwihi munhu wa kona?” A ku: “A ndzi tivi.” 13 Va yisa munhu loyi a a fe mahlo eka Vafarisi. 14 Swi kumeke leswaku a ku ri Savata esikwini leri Yesu a pfuveke vumba ha rona ivi a pfula mahlo ya yena. 15 Hikokwalaho, enkarhini lowu Vafarisi na vona va n’wi vutisa leswaku u swi kotise ku yini ku vona. A ku eka vona: “U tote vumba ematihlweni ya mina, ndzi hlamba kutani ndzi vona.” 16 Hikokwalaho van’wana va Vafarisi va ku: “Loyi a hi munhu la humaka eka Xikwembu, hikuva a nga yi hlayisi Savata.” Van’wana va ku: “Xana munhu la nga mudyohi a nga ma endlisa ku yini masingita ya muxaka wolowo?” Kutani ku va ni ku avana exikarhi ka vona. 17 Hikwalaho va tlhela va ku eka munhu la feke mahlo: “Xana wena u ri yini hi yena leswi a pfuleke mahlo ya wena?” Munhu loyi a ku: “I muprofeta.”
OCTOBER 8-14
LESWI HI SWI DYONDZAKA EBIBELENI | YOHANE 11-12
“Kombisa Ntwelavusiwana Ku Fana Na Yesu”
(Yohane 11:23-26) Yesu a ku eka yena: “Makwenu u ta pfuka.” 24 Marta a ku eka yena: “Ndza swi tiva leswaku u ta pfuka eku pfuxiweni ka lava feke hi siku ro hetelela.” 25 Yesu a ku eka yena: “Hi mina ku pfuka ni vutomi. Loyi a kombisaka ripfumelo eka mina, hambiloko a fa, u ta hanya; 26 naswona un’wana ni un’wana loyi a hanyaka a tlhela a kombisa ripfumelo eka mina a nge fi nikatsongo. Xana wa swi kholwa leswi ke?”
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 11:24, 25 eka nwtsty
Ndza swi tiva leswaku u ta pfuka: Marta a ehleketa leswaku Yesu a vulavula hi ku pfuxiwa ka vafi emisaveni leyintshwa. (Vona tinhla leti engetelekeke eka Yh 6:39.) Ntshembo lowu a ri na wona a wu hlamarisa. Vafundhisi van’wana lava a va vitaniwa Vasaduki, a va kaneta dyondzo ya ku pfuxiwa ka vafi, hambileswi dyondzo yoleyo a yi sekeriwe eMatsalweni. (Dn 12:13; Mr 12:18) Kasi loko ku ri Vafarisi a va tshemba leswaku moya xiviri a wu fi. Marta a swi tiva leswaku Yesu u chumayele hi ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi, naswona Yesu u tlhele a pfuxa vafi hambileswi a nga si tshama a pfuxa munhu la heteke nkarhi wo leha a file ku fana na Lazaro.
Hi mina ku pfuka ni vutomi: Rifu ra Yesu ni ku pfuxiwa kakwe swi nyika vanhu ntshembo wa ku pfuxiwa eku feni. Endzhaku ka loko Yesu a pfuxiwile, Yehovha a nga n’wi nyikanga matimba yo pfuxa vafi ntsena, u tlhele a n’wi nyika ni matimba yo nyika vanhu vutomi lebyi nga heriki. (Vona tinhla leti engetelekeke eka Yh 5:26) Eka Nhl 1:18, Yesu u ri hi yena “loyi a hanyaka” naswona u ni “swilotlelo swa rifu ni swa Hayidesi.” Hikokwalaho, Yesu i ntshembo wa lava hanyaka ni lava feke. U tshembise leswaku u ta pfuxa vafi, lava nga ni ntshembo wo hanya laha misaveni swin’we ni lava nga ta fuma na yena etilweni.—Yh 5:28, 29; 2Pe 3:13.
(Yohane 11:33-35) Hikokwalaho, loko Yesu a n’wi vona a rila ni Vayuda lava teke na yena va rila, a konya emoyeni, a karhateka; 34 hiloko a ku: “Mi n’wi veke kwihi?” Va ku eka yena: “Hosi, tana u ta vona.” 35 Yesu a humesa mihloti.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 11:33-35 eka nwtsty
a rila: Rito ra Xigriki leri nge ku “rila” hakanyingi ri kombetela eka ku rila hi xiviti. Riendli leri fanaka ri tirhisiwe loko Yesu a profeta hi ta ku lovisiwa ka Yerusalema.—Lk 19:41.
a konya . . . a karhateka: Marito lawa mambirhi ma kombisa ndlela leyi Yesu a tweke ku vava ha yona eka xiendlakalo lexi. Riendli ra Xigriki leri nge ku “konya” (em·bri·maʹo·mai) kahlekahle ri vula ku va munhu a twa ku vava emoyeni kambe laha ri kombetela eka ndlela leyi Yesu a tweke ku vava ha yona lerova a kala a konya. Hi Xigriki ku “karhateka” (ta·rasʹso) hi ku kongoma swi vula ku pfilunganyeka. Xidyondzi xin’wana xi vula leswaku eka rungula leri, rito leri ri vula “ku pfilunganya munhu endzeni; ku tlhaviwa hi xitlhavi lexikulu kumbe nhlomulo.” Riendli leri fanaka ri tirhisiwe eka Yh 13:21 ku hlamusela ndlela leyi Yesu a titweke ha yona loko a xengiwe hi Yudasi.—Vona tinhla leti engetelekeke eka Yh 11:35.
emoyeni: Laha rito ra Xigriki pneuʹma ri tirhisiwa ku vula matimba lama susumetaka, lama humaka embilwini ya munhu yo fanekisela, ma endla leswaku a vula ni ku endla swilo hi ndlela yo karhi.
a humesa mihloti: Rito leri tirhisiweke laha (da·kryʹo) i riendli leri ku nga riviti ra Xigriki leri vulaka “mihloti” naswona ri tirhisiwe eka matsalwa yo fana na Lk 7:38; Min 20:19, 31; Hv 5:7; Nhl 7:17; 21:4. Ku vulavuriwa hi mihloti ku nga ri ku kolola. EMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki, riendli leri ra Xigriki ri tirhisiwa eka ndzima leyi ntsena naswona ra hambana ni leri tirhisiweke eka Yh 11:33 (vona tinhla leti engetelekeke) leti hlamuselaka ku rila ka Mariya ni Vayuda. Yesu u twe ku vava swinene loko a vona vanghana vakwe va ri ni gome hambileswi a swi tiva leswaku u ta n’wi pfuxa Lazaro. U humese mihloti hikwalaho ka leswi a rhandza vanghana va yena naswona a a va twela vusiwana. Rungula leri ri swi veka erivaleni leswaku Yesu u twa ku vava loko a vona vanhu va loveriwa hi varhandziwa va vona hikwalaho ka xidyoho xa Adamu.
(Yohane 11:43, 44) Kuteloko a vule swilo leswi, a huwelela hi rito lerikulu a ku: “Lazaro, huma!” 44 Munhu loyi a a file a huma, milenge yakwe ni mavoko swi boheleriwe hi swo tsondzela, naswona nghohe yakwe a yi tsondzeriwe hi lapi. Yesu a ku eka vona: “N’wi ntshunxeni, mi n’wi tshika a famba.”
Endla Ndzavisiso
(Yohane 11:49) Kambe un’wana wa vona, Kayafasi, loyi a a ri muprista lonkulu lembe rero, a ku eka vona: “A mi tivi nchumu nikatsongo,
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 11:49 eka nwtsty
muprista lonkulu: Loko tiko ra Israyele ra ha tifuma, muprista lonkulu a tirha ntirho wakwe vutomi bya yena hinkwabyo. (Tin 35:25) Hambiswiritano, loko tiko ra Israyele ri ri ehansi ka mfumo wa Varhoma, valawuri volavo a va ri swi kota ku veka munhu leswaku a va muprista lonkulu kumbe ku va n’wi susa. (Vona tinhla leti engetelekeke ta “Muprista lonkulu”, eka Glossary.) Kayafasi, loyi a hlawuriwe hi Varhoma, a ri ni vutivi naswona u ve muprista lonkulu nkarhi wo leha ku tlula vaprita lan’wana hi nkarhi wa vulawuri bya Varhoma. U hlawuriwe kwalomu ka 18 C.E. ku fika kwalomu ka 36 C.E. Loko Yohane a vula leswaku Kayafasi a ri muprista lonkulu hi lembe rero, ku nga lembe ra 33 C.E., Yohane a vulavula hi nkarhi lowu Kayafasi a ri muprista lonkulu ha wona, ku nga lembe leri nga rivalekiki ra ku dlayiwa ka Yesu.—Vona App. B12 mayelana ni ndhawu leyi swi nga ha endlekaka leswaku yindlu ya Kayafasi a yi akiwe kona.
(Yohane 12:42) Hambiswiritano, hambi ku ri vo tala va vafumi va pfumerile eka yena, kambe hikwalaho ka Vafarisi a va nga n’wi vuli erivaleni, leswaku va nga hlongoriwi esinagogeni;
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 12:42 eka nwtsty
vafumi: Rito leri tirhisiweke laha leri nge “vafumi” kahlekahle ri vula huvo leyi tlakukeke ya Vayuda, ku nga Sanedri. Xiga lexi xi tirhisiwe eka Yh 3:1 leyi vulavulaka hi Nikodema, xirho xa huvo yoleyo.—Vona tinhla leti engetelekeke eka Yh 3:1.
va nga hlongoriwa esinagogeni: Kumbe “ku yirisiwa esinagogeni.” Rito ra Xigriki a·po·sy·naʹgo·gos ri tirhisiwe eka Yh 12:42 ni le ka Yh 16:2 ntsena. Munhu la hlongoriweke a papalatiwa ni ku hlekuriwa. Eka Vayuda van’wana ku yirisiwa koloko a ku ta endla leswaku swi va tikela ku wundla mindyangu ya vona. Sinagoga a yi tirhiseriwa ngopfu ku dyondzisa, kambe naswona vanhu lava a va ri ni vulawuri va yi tirhise tanihi khoto yo tenga milandzu.—Vona tinhla leti engetelekeke ta Mt 10:17.
Ku Hlaya Ka Bibele
(Yohane 12:35-50) Hikokwalaho Yesu a ku eka vona: “Ku vonakala ku ta va exikarhi ka n’wina nkarhinyana. Fambani ma ha ri ni ku vonakala, leswaku munyama wu nga mi hluli; loyi a fambaka emunyameni a nga ku tivi laha a yaka kona. 36 Loko ma ha ri ni ku vonakala, kombisani ripfumelo eku vonakaleni, ku endlela leswaku mi va vana va ku vonakala.” Yesu a vula swilo leswi kutani a famba a va tumbelela. 37 Kambe hambileswi a endleke masingita yo tala swonghasi emahlweni ka vona, a va nga pfumeli eka yena, 38 leswi hetisiseke rito ra Esaya lowa muprofeta loko a ku: “Yehovha, i mani loyi a veke ni ripfumelo eka swilo leswi hi swi tweke? Naswona loko ku ri voko ra Yehovha, xana ri hlavuteriwe mani?” 39 Lexi endleke va nga swi koti ku kholwa hileswi Esaya a tlheleke a ku: 40 “U dlaye mahlo ya vona naswona u nonon’hwise timbilu ta vona, leswaku va nga swi koti ku vona hi mahlo ya vona ni ku kuma mongo wa kona hi timbilu ta vona ivi va hundzuluka kutani ndzi va horisa.” 41 Esaya u vule swilo leswi hikuva u vone ku vangama ka yena, kutani a vulavula hi yena. 42 Hambiswiritano, hambi ku ri vo tala va vafumi va pfumerile eka yena, kambe hikwalaho ka Vafarisi a va nga n’wi vuli erivaleni, leswaku va nga hlongoriwi esinagogeni; 43 hikuva va rhandza ku vangama ka vanhu ku tlula ku vangama ka Xikwembu. 44 Hambiswiritano, Yesu a huwelela a ku: “Loyi a pfumelaka eka mina u pfumela ni le ka loyi a ndzi rhumeke, ku nga ri eka mina ntsena; 45 naswona loyi a ndzi vonaka wa n’wi vona ni loyi a ndzi rhumeke. 46 Mina ndzi tile ndzi ri ku vonakala emisaveni, leswaku loyi a vekaka ripfumelo eka mina a nga tshami emunyameni. 47 Kambe loko munhu a twa marito ya mina kutani a nga ma hlayisi, a ndzi n’wi avanyisi; hikuva a ndzi telanga ku avanyisa misava, kambe ku ponisa misava. 48 Loyi a ndzi honisaka a tlhela a nga ma amukeli marito ya mina u kona loyi a nga ta n’wi avanyisa. Rito leri ndzi ri vuleke hi rona leri nga ta n’wi avanyisa hi siku ro hetelela; 49 hikuva a ndzi vulavulanga hi ku tisungulela ka mina, kambe Tatana loyi a ndzi rhumeke u ndzi nyike xileriso xa leswi ndzi nga ta swi hlamusela ni ku swi vulavula. 50 Nakambe, ndza swi tiva leswaku xileriso xakwe xi vula vutomi lebyi nga heriki. Hikokwalaho swilo leswi ndzi swi vulavulaka, ndzi swi vulavula hilaha Tatana a ndzi byeleke swona hakona.”
OCTOBER 15-21
LESWI HI SWI DYONDZAKA EBIBELENI | YOHANE 13-14
“Ndzi Mi Vekele Ntila”
(Yohane 13:5) Endzhaku ka sweswo a chela mati exibyeni kutani a sungula ku hlambisa milenge ya vadyondzisiwa ni ku yi sula hi thawula leri a a tikhame hi rona.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 13:5 eka nwtsty
ku hlambisa milenge ya vadyondzisiwa: EIsrayele wa khale, a ku ambariwa maphaxani. Maphaxani a ma ri ni tintambu to boha kutani loko munhu a famba a ma ambarile, mikondzo yakwe a yi punyala hi ritshuri kumbe yi ku hliki hi ndzhope. Hikokwalaho, a swi tolovelekile leswaku munhu a hluvula maphaxani yakwe loko a nghena endlwini kutani n’wini wa muti a amukela n’eni wakwe hi ku n’wi hlambisa milenge. Ebibeleni ku ni swikombiso swo tala leswi vulavulaka hi mhaka leyi. (Gn 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lk 7:37, 38, 44) Yesu u hlambise vadyondzisiwa vakwe milenge leswaku a va dyondzisa mfanelo ya ku titsongahata ni ku tirhela van’wana.
(Yohane 13:12-14) Kuteloko a heta ku va hlambisa milenge a tlhela a ambala tinguvu takwe ta le handle kutani a vurhama etafuleni, a ku eka vona: “Xana ma swi tiva leswi ndzi mi endleke swona? 13 Mi ndzi vula, ‘Mudyondzisi,’ ni ‘Hosi,’ naswona ma vurisa, hikuva ndzi tano. 14 Hikokwalaho, loko mina, hambileswi ndzi nga Hosi ni Mudyondzisi, ndzi mi hlambise milenge, na n’wina mi fanele ku hlambisana milenge.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 13:12-14 eka nwtsty
mi fanele: Kumbe “ku boheka.” Riendli ra Xigriki leri tirhisiweke laha, mikarhi yo tala ri tirhisiwa ku vula “xikweleti; ku kolota munhu nchumu wo karhi.” (Mt 18:28, 30, 34; Lk 16:5, 7) Eka rungula leri ni man’wana, ri tirhisiwa loko munhu a boheka ku endla nchumu wo karhi.—1Yh 3:16; 4:11; 3Yh 8.
(Yohane 13:15) Hikuva ndzi mi vekele ntila, leswaku, hilaha ndzi endleke hakona eka n’wina, na n’wina mi endla hakona.
Nghwazi Yi Endla Ntirho Wa Xiyimo Xa Le Hansi
Ku va Yesu a hlambise vadyondzisiwa va yena milenge, a a va dyondzisa mfanelo ya nkoka ya ku titsongahata. Entiyisweni, Vakreste a va fanelanga va anakanya leswaku i va nkoka ngopfu lerova va fanele va tirheriwa hi van’wana, naswona a va fanelanga va navela swikhundlha swo xiximeka ni ndhuma. Ematshan’weni ya sweswo, va fanele va landzela xikombiso xa Yesu, loyi ‘a nga telanga ku tirheriwa, kambe a tele ku tirhela ni ku nyikela moya-xiviri wakwe wu va nkutsulo wa lavo tala.’ (Matewu 20:28) Ina, valandzeri va Yesu va fanele va tiyimisela ku endlelana mintirho ya xiyimo xa le hansi.
Endla Ndzavisiso
(Yohane 14:6) Yesu a ku eka yena: “Hi mina ndlela ni ntiyiso ni vutomi. A nga kona loyi a taka eka Tatana handle ko ta ha mina.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 14:6 eka nwtsty
Hi mina ndlela ni ntiyiso ni vutomi: Yesu i ndlela hikuva ha yena hi kota ku vulavula ni Xikwembu hi xikhongelo naswona i “ndlela” leyi endlaka leswaku vanhu va tshinela eka Xikwembu. (Yh 16:23; Rhm 5:8) Yesu i ntiyiso hikwalaho ka leswi a vulavuleke ni ku hanya hi wona. U tlhele a hetisisa vuprofeta, leswi kombisaka leswaku u ni vutihlamuleri bya nkoka eku hetisiseni ka xikongomelo xa Xikwembu. (Yh 1:14; Nhl 19:10) Vuprofeta lebyi byi ve “‘Ina’ [kumbe byi hetisekile] ha yena.” (2Ko 1:20) Yesu i vutomi hikuva hi nkutsulo wakwe u endle leswaku vanhu va kota ku kuma ‘vutomi bya xiviri,’ ku nga ‘vutomi lebyi nga heriki.’ (1Tm 6:12, 19; Ef 1:7; 1Yh 1:7) U ta tikombisa a ri “vutomi” hi ku pfuxa vanhu va timiliyoni leswaku va hanya hilaha ku nga heriki eParadeyisini.—Yh 5:28, 29.
(Yohane 14:12) Hakunene ndzi tiyisile ndzi ri eka n’wina, Loyi a kombisaka ripfumelo eka mina, na yena u ta endla mintirho leyi ndzi yi endlaka; naswona u ta endla mintirho leyikulu ku tlula leyi, hikuva ndza famba ndzi ya eka Tatana.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 14:12 eka nwtsty
mintirho leyikulu ku tlula leyi: Yesu a nga vuli swona leswaku vadyondzisiwa vakwe a va ta endla masingita yo tlula ya yena. Kambe a vula leswaku ntirho wo chumayela ni wo dyondzisa lowu a va ta wu endla, a wu ta tlula lowu yena a wu endleke. Valandzeri vakwe a va ta chumayela ndhawu leyikulu, va fikelela vanhu vo tala ni ku chumayela nkarhi wo leha ku tlula yena. Marito ya Yesu ma kombisa leswaku a languteleke leswaku valandzeri vakwe va ya emahlweni ni ntirho wo chumayela.
Ku Hlaya Ka Bibele
(Yohane 13:1-17) Kutani, hikuva a a swi tiva emahlweni ka nkhuvo wa paseka leswaku a wu fikile nkarhi wa yena wa leswaku a suka emisaveni leyi a ya eka Tatana, Yesu u va rhandzile vanhu vakwe lava a va ri emisaveni, u va rhandze ku fikela emakumu. 2 Kutani, loko xilalelo xi ri karhi xi ya emahlweni, loko Diyavulosi ana se a swi nghenisile embilwini ya Yudasi Iskariyota, n’wana wa Simoni, leswaku a n’wi xenga, 3 yena, hi ku tiva leswaku Tatana u veke swilo hinkwaswo emavokweni yakwe ni leswaku u te a huma eka Xikwembu naswona a a ya eka Xikwembu, 4 a suka a yima exilalelweni ivi a vekela etlhelo tinguvu takwe ta le handle. Kutani a teka thawula a tikhama. 5 Endzhaku ka sweswo a chela mati exibyeni kutani a sungula ku hlambisa milenge ya vadyondzisiwa ni ku yi sula hi thawula leri a a tikhame hi rona. 6 Hiloko a ta eka Simoni Petro. Yena a ku eka yena: “Hosi, xana u ndzi hlambisa milenge?” 7 Yesu a n’wi hlamula a ku: “Leswi ndzi swi endlaka a wu swi twisisi sweswi, kambe u ta swi twisisa endzhaku ka swilo leswi.” 8 Petro a ku eka yena: “Kunene a wu nge yi hlambisi milenge ya mina.” Yesu a n’wi hlamula a ku: “Loko ndzi nga ku hlambisi, a wu na xiavelo eka mina.” 9 Simoni Petro a ku eka yena: “Hosi, ku nga ri milenge ya mina ntsena, kambe ni mavoko ya mina ni nhloko ya mina.” 10 Yesu a ku eka yena: “Loyi a hlambeke a swi laveki leswaku a hlambisiwa swin’wana handle ka milenge yakwe, kambe u base hi ku helela. Naswona n’wina mi basile, kambe ku nga ri hinkwenu.” 11 Hakunene, a a n’wi tiva munhu loyi a n’wi xengaka. Hi yona mhaka leyi a nga te: “A hi hinkwenu lava baseke.” 12 Kuteloko a heta ku va hlambisa milenge a tlhela a ambala tinguvu takwe ta le handle kutani a vurhama etafuleni, a ku eka vona: “Xana ma swi tiva leswi ndzi mi endleke swona? 12 Mi ndzi vula, ‘Mudyondzisi,’ ni ‘Hosi,’ naswona ma vurisa, hikuva ndzi tano. 14 Hikokwalaho, loko mina, hambileswi ndzi nga Hosi ni Mudyondzisi, ndzi mi hlambise milenge, na n’wina mi fanele ku hlambisana milenge. 15 Hikuva ndzi mi vekele ntila, leswaku, hilaha ndzi endleke hakona eka n’wina, na n’wina mi endla hakona. 16 Hakunene ndzi tiyisile ndzi ri eka n’wina, Hlonga a ri n’wi tluli n’wini wa rona hi vukulu, naswona loyi a rhumiweke a nga n’wi tluli loyi a n’wi rhumeke hi vukulu. 17 Loko mi tiva swilo leswi, ma tsaka loko mi swi endla.
OCTOBER 22-28
LESWI HI SWI DYONDZAKA EBIBELENI | YOHANE 15-17
“A Mi Xiphemu Xa Misava”
(Yohane 15:19) Loko a mi ri xiphemu xa misava, misava a yi ta rhandza leswi nga swa yona. Kutani leswi mi nga riki xiphemu xa misava, kambe ndzi mi hlawuleke emisaveni, hikwalaho ka sweswo misava ya mi venga.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 15:19 eka nwtsty
misava: Eka rungula leri, rito ra Xigriki leri nge koʹsmos ri vula vanhu lava nga lulamangiki ku nga ri malandza ya Xikwembu. Evhangeli ya Yohane hi yona ntsena leyi tshahaka marito ya Yesu laha a vuleke leswaku valandzeri va yena a hi xiphemu xa misava. Yesu u tlhele a vula marito lawa eka xikhongelo xakwe xo hetelela loko a ri ni vadyondzisiwa va yena.—Yh 17:14, 16.
(Yohane 15:21) Kambe va ta mi endla swilo leswi hinkwaswo hikwalaho ka vito ra mina, hikuva loyi a ndzi rhumeke a va n’wi tivi.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 15:21 eka nwtsty
hikwalaho ka vito ra mina: EBibeleni, xiga lexi nge “vito,” mikarhi yo tala xi yimela vito leri munhu a nyikiweke rona, ndhuma ya yena ni hinkwaswo leswi a swi endlaka. (Vona tinhla leti engetelekeke eka Mt 6:9.) Vito ra Yesu, ri yimela xikhundlha ni vulawuri lebyi Tata wakwe a n’wi nyikeke byona. (Mt 28:18; Flp 2:9, 10; Hv 1:3, 4) Laha Yesu u hlamusela xivangelo lexi a xi ta endla leswaku vanhu va venga valandzeri vakwe: hikuva a va xi tivi Xikwembu lexi n’wi rhumeke. Kambe loko va tiva Xikwembu swi ta va pfuna leswaku va twisisa ni ku vona tiva leswi vito ra Yesu ri yimelaka swona. (Min 4:12) Leswi swi katsa xikhundlha lexi Xikwembu xi n’wi nyikeke xona tanihi Mufumi, Hosi ya tihosi, loyi vanhu hinkwavo va faneleke ku n’wi khinsamela leswaku va kuma vutomi.—Yh 17:3; Nhl 19:11-16; ringanisa na Ps 2:7-12.
(Yohane 16:33) Ndzi mi byele swilo leswi leswaku hikwalaho ka mina mi va ni ku rhula. Emisaveni mi ni nhlomulo, kambe tiyani timbilu! Misava ndzi yi hlurile.”
it-1 516
Xivindzi
Vakreste va fanele va va ni xivindzi leswaku va nga thyakisiwi hi swiendlo ni hi mahanyelo lama lwisanaka ni milawu ya Yehovha Xikwembu, ni ku tshama va tshembekile hambiloko va vengiwa. Yesu Kreste u byele vadyondzisiwa vakwe a ku: “Emisaveni mi ni nhlomulo, kambe tiyani timbilu! Misava ndzi yi hlurile.” (Yh 16:33) Yesu a nga kalanga a yengiwa hi nkucetelo wa misava ku ri na sweswo u yi hlurile hi ku ka a nga vi xiphemu xa yona. Xikombiso xa Yesu Kreste xi nga hi pfuna leswaku hi va ni xivindzi xo n’wi tekelela leswaku hi nga vi xiphemu xa misava leyi.—Yh 17:16.
Endla Ndzavisiso
(Yohane 17:21-23) leswaku hinkwavo va va un’we, tanihi leswi wena, Tatana, u nga ni vun’we na mina ni leswi na mina ndzi nga ni vun’we na wena, leswaku na vona va va ni vun’we na hina, leswaku misava yi kholwa leswaku u ndzi rhumile. 22 Nakambe, ndzi va nyike ku vangama loku u ndzi nyikeke kona, leswaku va va un’we tanihi leswi hina hi nga un’we. 23 Mina ndzi va ni vun’we na vona, wena u va ni vun’we na mina, leswaku va hetisisiwa va va un’we, misava yi ta tiva leswaku u ndzi rhumile ni leswaku u va rhandzile hilaha u ndzi rhandzeke hakona.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 17:21-23 eka nwtsty
un’we: Kumbe “hi vun’we.” Yesu u khongelele leswaku valandzeri vakwe va va “un’we,” va tirha swin’we hi vun’we tanihi leswi yena ni Tata wakwe va nga “un’we,” va ni ntirhisano naswona va ni vun’we. (Yh 17:22) Eka 1Ko 3:6-9, Pawulo u vulavula hi vu’we lebyi Vakreste va nga na byona eka ntirho wo chumayela ni ndlela leyi Xikwembu xi wu seketelaka ha yona.—Vona tinhla leti engetelekeke eka 1Ko 3:8 na Yh 10:30; 17:11.
va hetisisiwa va va un’we: Kumbe “ku va ni vun’we hilaha ku heleleke.” Eka ndzimana leyi, Yesu u vulavula hi vun’we lebyi hetisisiweke lebyi fambisanaka ni ku rhandziwa hi Tatana. Leswi swi fambisana ni tsalwa ra Kl 3:14, leri nge: “Rirhandzu . . . i xiboho lexi hetisekeke xa vun’we.” Vun’we lebyi hetisekeke i bya nkoka. Leswi a swi vuli swona leswaku loko hi ri ni vun’we hi fanele hi va ni mahanyelo kumbe vuswikoti, mikhuva ni ripfalo leri fanaka. Kambe swi vula leswaku valandzeri va Yesu va endla swilo hi vun’we eka leswi va swi pfumelaka ni leswi va swi dyondzisaka.—Rhm 15:5, 6; 1Ko 1:10; Ef 4:3; Flp 1:27.
(Yohane 17:24) Tatana, malunghana ni leswi u ndzi nyikeke swona, ndzi navela leswaku, laha ndzi nga kona, na vona va va na mina, leswaku va vona ku vangama ka mina loku u ndzi nyikeke kona, hikuva u ndzi rhandzile misava yi nga si va kona.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 17:24 eka nwtsty
misava yi va kona: Rito ra Xigriki leri nge ‘ku va kona,’ eka Hv 11:11 ri hundzuluxeriwe ri va ku “tika,” loko ku vulavuriwa hi “mbewu.” Xiga lexi nge “misava yi va kona,” xi vula ku velekiwa ka vana va Adamu na Evha. Yesu u tirhise xiga lexi nge “misava yi nga si va kona” loko a vulavula hi Avele, loyi ku nga munhu wo sungula ku rivaleriwa xidyoho naswona hi yena wo sungula loyi vito rakwe ri tsariweke eka “buku nsongwa ya vutomi hi mpfhuka misava yi va kona.” (Lk 11:50, 51; Nhl 17:8) Marito ya xikhongelo xa Yesu ma tiyisekisa leswaku ku sukela khale koloko, Adamu na Evha va nga si kuma vana, Xikwembu xi rhandze N’wana wa xona la nga swakwe.
Ku Hlaya Ka Bibele
(Yohane 17:1-14) Yesu a vula swilo leswi, kutani, loko a tlakusela mahlo yakwe etilweni, a ku: “Tatana, nkarhi wu fikile; vangamisa n’wana wa wena, leswaku n’wana wa wena a ta ku vangamisa, 2 hilaha u n’wi nyikeke hakona matimba ehenhla ka nyama hinkwayo, leswaku nhlayo ya hinkwavo lava u n’wi nyikeke vona, a va nyika vutomi lebyi nga heriki. 3 Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste. 4 Ndzi ku vangamisile emisaveni, leswi ndzi heteke ntirho lowu u ndzi nyikeke leswaku ndzi wu endla. 5 Kutani sweswi wena, Tatana, ndzi vangamise etlhelo ka wena hi ku vangama loku ndzi veke na kona etlhelo ka wena misava yi nga si va kona. 6 “Vito ra wena ndzi ri kombise vanhu lava u ndzi nyikeke vona emisaveni. A va ri va wena, kambe u ndzi nyike vona, naswona va hlayise rito ra wena. 7 Sweswi se va swi tiva leswaku swilo hinkwaswo leswi u ndzi nyikeke swona swi huma eka wena; 8 hikuva marito lawa u ndzi nyikeke wona ndzi va nyike wona, naswona va ma amukerile kutani hakunene va swi tivile leswaku ndzi te ndzi ri muyimeri wa wena, naswona va khorwile leswaku u ndzi rhumile. 9 Ndzi va endlela xikombelo; ndzi endla xikombelo, ku nga ri malunghana ni misava, kambe malunghana ni lava u ndzi nyikeke vona; hikuva i va wena, 10 naswona swilo hinkwaswo swa mina i swa wena ni swa wena i swa mina, ndzi vangamisiwile exikarhi ka vona. 11 “Nakambe, a ndza ha ri kona emisaveni, kambe vona va le misaveni naswona ndzi ta eka wena. Tatana wo Kwetsima, va rindze hikwalaho ka vito ra wena leri u ndzi nyikeke rona, leswaku va va un’we ku fana na hina. 12 Loko ndza ha ri na vona a ndzi va rindza hikwalaho ka vito ra wena leri u ndzi nyikeke rona; naswona ndzi va hlayisile, kutani ku hava ni un’we wa vona la lovisiwaka handle ka n’wana wa ndzoviso, leswaku tsalwa ri hetiseka. 13 Kambe sweswi ndzi ta eka wena, naswona ndzi vula swilo leswi emisaveni leswaku va va ni ntsako wa mina hi xitalo. 14 Ndzi va nyike rito ra wena, kambe misava yi va vengile, hileswi va nga riki xiphemu xa misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki xiphemu xa misava.
OCTOBER 29–NOVEMBER 4
LESWI HI SWI DYONDZAKA EBIBELENI | YOHANE 18-19
“Yesu U Nyikele Vumbhoni Bya Ntiyiso”
(Yohane 18:36) Yesu a hlamula a ku: “Mfumo wa mina a hi xiphemu xa misava leyi. Loko Mfumo wa mina a wu ri xiphemu xa misava leyi, valanguteri va mina a va ta va va lwile leswaku ndzi nga nyiketiwi eka Vayuda. Kambe, hilaha swi nga hakona, mfumo wa mina a wu humi exihlobyeni lexi.”
(Yohane 18:37) Hikokwalaho Pilato a ku eka yena: “Xisweswo, xana u hosi?” Yesu a hlamula a ku: “Wena hi wexe u vula leswaku ndzi hosi. Leswi ndzi velekeriweke swona, ni leswi ndzi teleke swona emisaveni i ku ta nyikela vumbhoni malunghana ni ntiyiso. Un’wana ni un’wana loyi a nga etlhelweni ra ntiyiso u yingisa rito ra mina.”
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 18:37 eka nwtsty
nyikela vumbhoni malunghana ni: Eka Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki, rito ra Xigriki leri nge “ku nyikela vumbhoni” (mar·ty·reʹo) ni leri nge “vumbhoni” (mar·ty·riʹa; marʹtys) ma ni nhlamuselo leyi fanaka. Marito lawa hamambirhi ma nga ha hlamusela ku nyikela vumbhoni bya ntiyiso lebyi munhu a byi voneke hi mahlo kambe ma nga ha tlhela ma vula “ku vula mhaka; ku tiyisekisa; ku vulavula kahle.” Yesu a nga nyikelanga vumbhoni malunghana ni ntiyiso ntsena kambe u tlhele a hetisisa leswi Tata wakwe a swi profeteke ni leswi a swi tshembiseke. (2Ko 1:20) Xikongomelo xa Xikwembu hi Mfumo wa xona swin’we ni Mufumi la nga Mesiya xi vuriwe ka ha ri emahlweni. Ku ta ka Yesu laha misaveni ni ku nyikela hi vutomi byakwe tanihi xitlhavelo swi endle leswaku ku hetiseka vuprofeta hinkwabyo mayelana na yena ku katsa ni lebyi kumekaka eka ntwanano wa Nawu. (Kl 2:16, 17; Hv 10:1) Yesu ‘u nyikele vumbhoni bya ntiyiso’ hi marito ni hi swiendlo swakwe.
ntiyiso: Yesu a nga vulavuli hi ntiyiso lowu tolovelekeke kambe a vulavula hi ntiyiso mayelana ni swikongomelo swa Xikwembu. Xikongomelo nkulu xa Xikwembu hi leswaku Yesu, “n’wana wa Davhida,” a tirha tanihi Muprista Lonkulu ni ku va Hosi ya Mfumo wa xona. (Mt 1:1) Yesu u vule leswaku xivangelo lexi endleke leswaku a ta laha misaveni a ku ri ku ta chumayela ntiyiso hi Mfumo wa Xikwembu. Tintsumi ti chumayele rungula leri fanaka hi nkarhi wa ku tswariwa ka Yesu eBetlehema wa Yudiya, laha Davhida a velekeriweke kona.—Lk 1:32, 33; 2:10-14.
(Yohane 18:38a) Pilato a ku eka yena: “Ntiyiso i yini?”
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 18:38a eka nwtsty
Ntiyiso i yini?: Xivutiso xa Pilato a xi kombetela eka ntiyiso lowu tolovelekeke, ku nga ri “ntiyiso” lowu Yesu a ha ku vulavula ha wona. (Yh 18:37) Loko ku ri leswaku xivutiso lexi a xi huma embilwini, handle ko kanakana Yesu a ta va a xi hlamurile. Pilato u vutise xivutiso lexi a xi nga lavi nhlamulo hinkwalaho ka leswi a nga swi tshembi leswi a a swi twa hi tindleve takwe, u vutise a ku, “Ntiyiso? I yini sweswo? A ku na nchumu wo fana ni wolowo!” Phela, Pilato a nga kalanga a tikarhata a yimela nhlamulo u lo namba a huma a ya eka Vayuda.
Endla Ndzavisiso
(Yohane 19:30) Kuteloko a amukele vhinyo yo dzunga, Yesu a ku: “Swi hetisisiwile,” kutani, a korhamisa nhloko, a nyiketela moya wakwe.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 19:30 eka nwtsty
a nyiketela moya wakwe: Kumbe “a timeka; a nga ha hefemuli.” Rito leri nge “moya” (hi Xigriki, pneuʹma) laha ri kombetela eka “ku hefemula” kumbe “matimba ya vutomi.” Mhaka leyi yi seketeriwa hi riendli ra Xigriki ek·pneʹo (hi ku kongoma., “ku hefemulela ehandle”) leri tirhisiweke eka Mr 15:37 na Lk 23:46 (laha ri hundzuluxeriweke ri vula “ku fa (ku timeka)” kumbe hi ndlela leyi ri hundzuluxeriweke ha yona eka tinhla leti engetelekeke ta tindzimana leti, laha ri nge “a hefemula ro hetelela”). Van’wana va ringanyeta leswaku ku tirhisiwa ka rito ra Xigriki leri nge ku “tinyikela” swi kombisa leswaku Yesu u nyikele hi vutomi byakwe, tanihi leswi swilo hinkwaswo a swi hetisisiwile. Hi ku tinyiketela u ‘chulule moya-xiviri wakwe eku feni.’—Esa 53:12; Yh 10:11.
(Yohane 19:31) Vayuda, tanihi leswi a ku ri siku ro Lunghiselela, leswaku mintsumbu yi nga tshami etimhandzini ta nxaniso hi Savata, (hikuva siku ra Savata yoleyo a ri ri lerikulu,) va kombela Pilato leswaku ku tshoviwa milenge ya vona kutani mintsumbu yi susiwa.
vona tinhla leti engetelekeke ta Yh 19:31 eka nwtsty
siku ra Savata yoleyo a ri ri lerikulu: Nisani 15, siku leri landzeriwaka hi Paseka, i savata, ku nga khathariseki siku leri yi fikaka ha rona evhikini. (Lv 23:5-7) Loko Savata leyi yo hlawuleka yi kotlana ni savata leyi tolovelekeke (hi siku ra vunkombo ra vhiki hi ku ya hi khalendara ya Vayuda, ku sukela hi Ravuntlhanu ni madyambu ku fika hi Mugqivela ni madyambu), a yi vuriwa Savata “leyikulu.” Savata yo tano a yi landzela siku ra ku fa ka Yesu, leri a ri ri Ravuntlhanu. Ku suka hi lembe ra 29 C.E. ku fika hi 35 C.E., Nisani 14 yi ve kona hi Ravuntlhanu hi 33 C.E. ntsena. Vumbhoni lebyi byi seketela mhaka ya leswaku swi nga ha endleka Yesu a fe hi Nisani 14, 33 C.E.
Ku Hlaya Ka Bibele
(Yohane 18:1-14) Kuteloko a vule swilo leswi, Yesu a huma ni vadyondzisiwa vakwe va pela xinambyana xa vuxika xa Kedroni va ya laha a ku ri ni ntanga, yena ni vadyondzisi-wa vakwe va nghena kona. 2 Kutani Yudasi muxengi wakwe, na yena a a yi tiva ndhawu leyi, hikuva Yesu minkarhi yo tala a a hlangana kona ni vadyondzisiwa vakwe. 3 Hikokwalaho Yudasi a teka vuthu ra masocha ni tindhuna ta vaprista lavakulu ni ta Vafarisi kutani va ta kona ni swisana ni timboni ni matlhari. 4 Hikokwalaho, leswi Yesu a a tiva hinkwaswo swilo leswi a swi n’wi tela, a humelela a ku eka vona: “Mi lava mani?” 5 Va n’wi hlamula va ku: “Yesu wa Munazareta.” A ku eka vona: “Hi mina loyi.” Kutani Yudasi, muxengi wakwe, na yena a a yime na vona. 6 Hambiswiritano, loko a va byela a ku: “Hi mina loyi,” va tlhentlhela endzhaku va wela ehansi. 7 Hikokwalaho a tlhela a va vutisa: “Mi lava mani?” Va ku: “Yesu wa Munazareta.” 8 Yesu a hlamula a ku: “Ndzi mi byerile leswaku hi mina loyi. Hikokwalaho, loko mi lava mina, tshikani lava va famba”; 9 leswaku ku hetiseka rito leri a ri vuleke: “Lava u ndzi nyikeke vona a ndzi lahlekeriwanga ni hi un’we wa vona.” 10 Kutani Simoni Petro, tanihi leswi a a ri ni banga, a ri hlomula a khemba hlonga ra muprista lonkulu, a susa ndleve ya rona ya xinene. Vito ra hlonga leri a ku ri Malko. 11 Hambiswiritano, Yesu a byela Petro a ku: “Nghenisa banga enkotlotweni wa rona. Xinwelo lexi Tatana a ndzi nyikeke xona, xana a swi fanelanga leswaku ndzi xi nwa?” 12 Hiloko vuthu ra masocha ni ndhuna ya nyimpi ni tindhuna ta Vayuda va khoma Yesu va n’wi boha, 13 kutani va rhanga va n’wi yisa eka Anasi; hikuva a a ri mukon’wana wa Kayafasi, loyi a a ri muprista lonkulu lembe rero. 14 Entiyisweni, Kayafasi hi yena loyi a layeke Vayuda, a vula leswaku a swi ta pfuna vona leswaku munhu un’we a fela vanhu.