Madagascar

Madagascar i tiko leri kumekaka elwandle ra le vuxeni bya Afrika, naswona minkarhi yin’wana ri vitaniwa Xihlala Lexikulu xo Tshwuka. I xihlala lexikulu hakunene, i xihlala xa vumune hi vukulu eka leswi nga kona emisaveni naswona misava ya xona i yo tshwuka.

Mutivi wa sayense wa Mufurwa u vule leswaku Madagascar i “tiko leri tshembisiweke ra vanhu lava rhandzaka ntumbuluko” hikwalaho ka leswi ri nga lo mphaa, hi swimilana ni swiharhi swo hambana-hambana. Eka swimilana swa rona swo hambana-hambana swa 10 000 leswi balekaka swiluva, kwalomu ka 80 wa tiphesente ta swona a swi kumeki etikweni rin’wana eka planete leyi. Ku ni swimilana swa orchid swa kwalomu ka 1 000, vanilla hi xin’wana xa swona lexi xavisiwaka swinene ematikweni mambe. Swiharhi na swona swi lo vuya eka xihlala lexi, swin’wana swa swona i nkawu ya ncila wo leha lowu tsondzelaneke ni malumpfana yo hambana-hambana, lama nga ni ncila lowu tsondzelaneke ni milenge leyi khomaka onge i voko. Eka swikokovi swa le matini ni swa le handle ka mati swa 400 leswi kumekaka eka xihlala lexi, i khume-mbirhi wa swona ntsena leswi kumekaka ni le matikweni man’wana, leswin’wana swi kumeka etikweni leri ntsena.

Kambe nchumu lowu tsakisaka malandza ya Yehovha, i vanhu va kona. Madagascar ri ni vaaka-tiko vo tlula 14 000 000, ku nga vanhu va tinxaka ta 20. Vanhu lava tshamaka etintshaveni, exikarhi ka xihlala lexi, va fana ni vanhu va le Asiya, va ni nhlonge yo basa ni misisi ya ntima yo leha. Ku vuriwa leswaku va tumbuluka etikweni leri sweswi ri vitaniwaka Indonesia. Lava va tshamaka eribuweni ra lwandle va fana ni Maarabu ya laha Afrika. Tinxaka leti timbirhi ta vanhu loko titekana ti tswala vana lava swi tikaka ku vona vukhale bya vona; hakanyingi vatswari va languteka va ringana ni vana va vona va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi.

Eka vanhu va misava hinkwayo, vaaki va le Madagascar va tswala ngopfu, naswona vanhu va tiphesente ta 80 va tiko leri va hanya hi ku rima. Ku nga swona leswi onhaka ngopfu “tiko leri leri tshembisiweke.” Ku tlula hafu ya makhwati lamakulu ya le Madagascar ma yayarheriwile man’wana ma hlakatiwa.

Hambiswiritano, Madagascar ra ha ri “tiko leri tshembisiweke.” Hi ndlela yihi? Ri tele hi vanhu lava tlangelaka swilo, lava ntiyiso wa Mfumo wu nga ta dzika etimbilwini ta vona. Vo tala va tsaka ku twa mahungu lamanene ya leswaku “Yehovha i hosi!” Va tsaka ku tiva leswaku ku fuma ka yena ku ta tisela vanhu swilo leswi tihulumendhe ta vanhu ti nga taka ti nga swi koti ku swi endla.—Ps. 97:1.

I vamani vanhu lava va pfuneke vaaki va xihlala lexi lexikulu leswaku va tiva leswi vuhosi bya Yehovha byi vulaka swona? Hambileswi vanhu va tiphesente ta 40 ta vaaki va tiko leri, va nghenaka tikereke ta Vujagana, varhumiwa va vona va tsandzekile ku byala tindlela ta hanyelo ra Vukreste etimbilwini ta vaaki va le Madagascar. Muaki un’wana wa le Madagascar u tshame a ku: “Yima ndzi ku byela swin’wana, muchaviseki. Hina vaaki va Madagascar hi lo dyisiwa Vukreste. A ku na muaki ni un’we wa Madagascar, hambi ku ri exikarhi ka lava va dyondzeke mahanyelo ya valungu [Valungu-ntima], la nga akaka yindlu a nga rhanganga a ya vutisisa va le hansi leswaku a nga sungula rini. Mikhuva ya khale ya landzeleriwa.” Ku phahla swa ha endliwa etindhawini leti tlakukeke ni le tinhlonhlorhini ta tintshava. Ku gandzela vakokwana i hanyelo ra kona naswona tin’anga ta xintu ti xiximiwa ngopfu. Vutomi bya munhu bya siku ni siku byi vonaka byi lawuriwa ngopfu hi vafi ku tlula ndlela leyi byi lawuriwaka ha yona hi vanhu lava hanyaka.

Vito Ra Xikwembu Ra Xiviri Ra Tiveka Swinene

Hambileswi va tsandzekeke ku pfuna vanhu leswaku va hanya hi ndlela ya Vukreste, varhumiwa va Vujagana hi ndlela yo karhi va swi kotile ku endla leswaku vito ra Yehovha ri tiviwa hikwalaho ka Tibibele leti va ti hundzuluxeleke. Ana “Testamente Leyintshwa” se a yi kandziyisiwile hi 1830, naswona hi 1835 Bibele leyi heleleke se a yi kumeka hi Ximalagasi, leswi swi vula leswaku Bibele ya Ximalagasi hi yin’wana ya leti ku nga khale swinene ti ri kona hi ririmi ra laha Afrika. Nkandziyiso wa Protestente wa Bibele ya Ximalagasi wu tirhisa vito leri nge Yehovha hambi ku ri eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki kasi nkandziyiso wa Khatoliki wu tirhisa Iaveh eka Matsalwa ya Xiheveru. (Ps. 83:17, 19; Mat. 4:7, 10) Hikwalaho, vito leri nge Yehovha ri tirhisiwa swinene evuton’wini bya siku ni siku. Loko u ri karhi u famba hi thekisi ya kwalaho, u nga ha vona tindzimana ta Bibele to tanihi leyi nge “Yehovha i Murisi wa mina” ti tsariwile hi Ximalagasi. (Ps. 23:1) U nga ha vona ndzimana ya Bibele leyi nga ni vito ra Xikwembu yi tsariwe engubyeni leyikulu leyi vitaniwaka lamba, leyi vavasati va tikhamaka ha yona.

Kambe, i vamani lava va pfuneke vanhu va laha leswaku va tiva vito ra Xikwembu ni ku tlhela va xiya leswaku Yehovha i Mufumi wa vutomi bya vona?

Mahungu Lamanene Ma Fika eXihlaleni Lexikulu Xo Tshwuka

Hi 1925, Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa ha kona, ti sungule ku pfuna vanhu eMadagascar leswaku va twisisa Rito ra Xikwembu. Kutani hi September 1933, ku nyikeriwe vumbhoni lebyikulu exihlaleni lexi. Vavanuna vambirhi lava nga ni xivindzi, lava nga ni moya wa vurhumiwa, ku nga Robert Nisbet na Bert McLuckie lava a va huma eAfrika Dzonga, va tsemakanye hi le Mauritius ivi va fika edorobeni ra le ribuweni ra lwandle, leri vitaniwaka Toamasina. A va ri karhi va chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. Tanihi leswi nhlayo ya Timbhoni ta Yehovha eAfrika a yi nga nyawuli hi nkarhi wolowo, va ringete ku byela vanhu vo tala mahungu lamanene ya Mfumo hi xinkarhana. Robert Nisbet u ri: “Tibuku ta hina ta Xifurwa ti fambe hi ku hatlisa. A ho nyikela vumbhoni hi Mfumo, hi fambisa tibuku kutani hi hundzela etindhawini tin’wana leti nga tirhiwangiki.”

Endzhaku ko hlanganisa nsimu ya Toamasina, Makwerhu Nisbet na McLuckie va kongome eTananarive, ku nga ntsindza wa tiko. Tananarive i vito ra Xifurwa ra Antananarivo, leswi vulaka “Doroba ra Vanhu va Gidi.” Vito ra rona ri sungule loko Hosi Andrianjaka a rhendzele doroba hi vavanuna va gidi leswaku a ri sirhelela endzhaku ka loko a vule leswaku doroba rero i ntsindza wa mfumo wakwe hi 1607. Loko a vulavula hi ntsindza lowu Bert McLuckie u ri: “Tananarive a ri fana ni nkondzo wa hanci, xitichi xa xitimela a xi ri endhawini leyi pfulekeke emakumu ka njiko wa xintshabyana. Endzeni ka ‘nkondzo wa hanci’ hilaha ku nga ni mabindzu, kasi vanhu va ake ematlhelo. Vaaki a va ba magoza ma nga ri mangani ku suka exintshabyanini, ivi va tikuma va ri ekaya.”

Xana vanhu va le ntsindza va angurise ku yini? Robert Nisbet u ri: “A va lwetana hi tibuku ta Xifurwa, van’wana va endle ni xikhokhelo xa The Golden Age (sweswi ku nga Xalamuka!) hi Xifurwa. Leswi vo tala va vutiseke swivutiso, hi tlhelele eka van’wana hi yisa bulo emahlweni.” Loko Makwerhu Nisbet a boxa mintokoto ya vona, u te: “Hi tsakisiwe swinene hi vutlhari bya vanhu va tiko leri.”

Kambe, vamakwerhu lavambirhi a va ri ni xiphiqo xa ririmi, hikuva vanhu lava twisisaka Xinghezi a va nga tati xandla. Hambiswiritano, va ringetile ku fikelela vanhu vo tala swinene kukondza ku hela tibuku leti a va ri na tona. Hambileswi ku nga vumbiwangiki ntlawa kumbe vandlha eka n’hweti leyi va yi heteke kwalaho, va hete tiawara ta 185 va ri karhi va byela van’wana hi Yehovha, va fambise 214 wa tibuku ni swibukwana swa 828 ni ku fambisa swikhokhelo swa 21. Mbewu ya ntiyiso yi byariwile, ku hundze malembe ya 22 mbewu leyi yi nga si khathaleriwa leswaku yi mila ni ku kula.

Vaaki Va Madagascar Va Amukela Ntiyiso

Hi October 1955, endzhaku ka Nhlengeletano leyi nga ni xihloko lexi nge “Mfumo Lowu Hlulaka,” leyi a yi ri eParis, ku fike maphayona mambirhi yo hlawuleka eTananarive lama a ma huma le Furwa, ma nghene hi le dorobeni ra Toamasina, leri nga eribuweni ra lwandle. Loko ma xika exitimeleni, ma yimenyana exitichini. Ma halaharile kutani ma vona ndhawu leyi ‘fanaka ni nkondzo wa hanci’ yi ri ni magidi-gidi ya tiyindlu leti manyaneke exintshabyanini onge ti lo forisiwa layini. Hiloko Adam Lisiak, khale ka mutirhi wa le mugodini wa malahla, la tswariweke ePoland, a byela munghana wakwe Edouard Marlot a ku: “Vona, Edouard, phela leyi i nsimu ya hina hinkwayo ka yona!” Edouard a hlamula a ku: “Adam, hi ta endla yini? Vanhu va laha va dyondzekile; hina a hi dyondzekanga. Hi ta endla yini Adam?” Kambe va pfunile swinene exihlaleni lexi.

Hi nkarhi wolowo tiko ra Madagascar a ri ri koloni ya Mafurwa. Tanihi leswi Xihondzo xo Rindza a xi yirisiwile le Furwa ni le matikweni lama vulavulaka Xifurwa, a va fambisela vanhu Xalamuka! ya Xifurwa leyi a yi kumeka ntsena loko u endla xikhokhelo. Eka tin’hweti ta tsevu to sungula, ku fambisiwe swikhokhelo swa 1 047. Makwerhu Lisiak a a hamba a hlamusela ndlela leyi magazini wa Xalamuka! a wu va wu hlakale ha yona endzhaku ka loko va wu tirhise ko tala ku komba vanhu van’wana, lerova a wu nga ha hlayeki. Hambiswiritano, swikhokhelo a a swi kumeka hi ku komba vanhu magazini lowu wo hlakala.

Makwerhu Lisiak na Marlot a va ha yima-yimanga. Va tirhe nsimu leyi, va tlhela va fambisa tidyondzo ta le kaya ta Bibele. Ku nga ri khale, xikolo xa le hansi xi nyike Timbhoni kamara ro dyondzela ka rona leswaku ti khomela minhlangano ya tona eka rona, handle ko hakela. Mabenci ya kona a ma endliwe hi mapulanga, naswona a a ma endleriwe vana lavatsongo—a swi tika ku tshama eka wona loko u ri munhu lonkulu. Kambe a ku nga ri na loyi a a vilela.

Endzhaku ka tin’hweti ta tsevu, muhuweleri wo sungula wa le Madagascar, Rabehasy Noël, u sungule ku vika ntirho wakwe wa nsimu. Hiloko vahuweleri van’wana na vona va sungula ku huma nsimu. Eku heleni ka lembe ra ntirho ra 1956, ntlawa wa vanhu va nhungu wu endle xikombelo xo vumba Vandlha ra Tananarive ra Timbhoni ta Yehovha. (Xiya leswaku loko ku tsariwa hi Ximalagasi, ku heteleriwa hi vito.)

Un’wana wa vanhu vo sungula lava tsakeleke eMadagascar a ku ri nhwanyana la vuriwaka Razanaboahangy Narcisse, loyi a vulavulaka Ximalagasi. Hi 1956, Narcisse a a hamba a vona vavanuna vambirhi va hundza hi le xitolo lexi a a tirha eka xona. Siku rin’wana, un’wana wa vavanuna lava u nghene exitolo lexi a xava nyama. A nga si famba, hinkwavo lava tirhaka exitolo lexi se a va tamerisiwe xiphephana lexi tsariweke hi Ximalagasi—lexi nge Life in a New World. Narcisse u ri: “A ndzi nga ri na mhaka ni rungula leri. Kambe hi ku tiva leswaku ndzi rhandza ku hlaya, manana u ndzi endlele xikhokhelo xa magazini wa Xalamuka! hi Xifurwa kutani a pfumela leswaku va hlaya Bibele na mina, a nga si ndzi byela.” Narcisse u sungule ku dyondza ni Timbhoni, kambe a a anakanya leswaku ti ta lan’wa loko ti vona leswaku a nga tsakeli. Kambe, u sungule ku tsakela swinene. Loko a dyondze leswi Bibele yi swi vulaka hi moya-xiviri ni ku twisisa leswaku ku gandzela vakokwana swi hoxile, u swi vonile leswaku u dyondza ntiyiso.

Hi 1959, Razanaboahangy Narcisse se a a lunghekele ku kombisa ku tinyiketela ka yena eka Yehovha hi ku khuvuriwa ematini. Hiloko a nghenela vuphayona bya nkarhi hinkwawo. Hi ku famba ka nkarhi u tekane na Edouard Marlot. Loko a ha ri mutirheli wa nkarhi hinkwawo, u veke xikombiso lexinene hi ku khomelela entirhweni wakwe.

Makwerhu Lisiak u tirhe nsimu ya Antananarivo eMadagascar kukondza ntirho wa yena wo hlawuleka wu hela. A a ri ni maendzo yo vuyela swin’we ni tidyondzo kun’wana ni kun’wana. Vanhu vo tala a va n’wi tiva tanihi vazaha (leswi vulaka mulungu) wa mpandlha. Hakanyingi loko vini va ndyangu va tikhoma nhloko, a wu swi vona leswaku Adam a a ri kwala. Rasaona Gervais, makwerhu la nga evandlheni leri tirhisaka Xifurwa eAntananarivo, u ri: “Makwerhu Adam a a ri ni mbilu yo leha naswona a a phikelela. Loko ndza ha hlayeriwa, a ndzi byela van’wana leswaku va n’wi byela leswaku a ndzi kona, kambe Adam a a tlhela a vuya. Ku sukela eku sunguleni, a a ndzi rhambela eminhlanganweni, naswona ndzi yile. A a tshembeka enhlengeletanweni ya Yehovha naswona u ndzi dyondzise leswaku na mina ndzi hlakulela moya lowu fanaka.”

Hi 1970, Makwerhu Lisiak na Marlot va averiwe ku ya tirha exihlaleni lexi nga ekusuhi xa Réunion, lexi tirhisaka Xifurwa. Endzhakunyana Makwerhu Lisiak u tlhelele eFurwa, kutani a lova a ri eMarseilles hi January 1988. Edouard Marlot u tshama eRéunion ni ndyangu wakwe.

Maphayona Lama Engetelekeke Ma Hoxa Xandla eNtirhweni

A ku tirhiwa hi matimba swinene leswaku vanhu va nyikiwa rungula ra Mfumo eMadagascar. Mpatswa lowu tekaneke wo huma eFurwa, Antoine na Gilberte Branca, wu fike hi 1957, kutani wu tirha le Antananarivo. Gilberte a a ri thwasana ra ntlawa wa vu-24 wa Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower, naswona nuna wakwe endzhaku ka nkarhi na yena u ye eGilead. Hi 1961, endzhaku ka ku velekiwa ka Anna, n’wana wa vona wa nhwanyana, va tshame kwalaho exiavelweni xa vona. Simone Berclaz, loyi Gilberte a dyondzeke na yena eSwitzerland, na yena u rhurhele eMadagascar leswaku a ta pfuneta hi ntirho.

Hi 1960, maphayona man’wana mambirhi yo hlawuleka, Florent na Henriette Chabot, ma fikile eMadagascar ma huma eFurwa kutani ma sungula ku tirha le Diégo-Suarez (sweswi ku vitaniwa Antsiranana), en’walungwini wa Madagascar. Makwerhu Chabot u ri: “Hi nkarhi wolowo, loko maphayona ma suka ekaya ma siya vandyangu ma ya ematikweni ya le kule, yo tala a ma anakanya leswaku ku ta fika Armagedoni ma nga si tlhelela ekaya kutani a ma lela mindyangu ya wona ro hetelela. Yoleyo i ndlela leyi a hi titwa ha yona.”

Wanuna un’wana loyi Makwerhu Chabot a dyondzeke na yena u sungule ku twa ntiyiso loko a ya xava chukele. N’wamabindzu wa Muchayina loyi a a ri ni xikhokhelo xa Xalamuka! a a tala ku phutsela hi matluka ya magazini lowu swilo leswi vanhu va swi xaveke. Xana a a tlanga hi magazini? Ratsimbazafy Charles u xave chukele eka wanuna loyi. A ri phutseriwe hi phepha ro hetelela ra wun’wana wa timagazini leti. Charles u hlaye xinavetisi xa buku leyi nge “This Means Everlasting Life” kutani a tsalela rhavi ra le Furwa a kombela buku leyi. Loko a ha yi rindzerile, Makwerhu Chabot u hlangane na yena, kutani a n’wi fambisela buku leyi, ivi a sungula dyondzo ya Bibele na yena. U endle nhluvuko hi ku hatlisa kutani a sungula ku ta eminhlanganweni.

Kambe Charles a a fanele a lulamisa timhaka ta ndyangu wakwe. A a hambane ni nsati wakwe kutani sweswi a a tshama ni wansati un’wana loyi a nga ni vana na yena. Leswaku a faneleka ku khuvuriwa tanihi Mukreste, a a fanele a tsarisa mucato wakwe hi nawu. (Hev. 13:4) Hambileswi a sunguleke ku lulamisa timhaka leti ta nawu hi 1960, timhaka ta kona ti hetelele ti lunghe hi 1967. Kambe, hi nkarhi wolowo, holo ya doroba ra Diégo-Suarez yi tshwe hi ndzilo, kutani mapapila ya Charles ma tshwa na yona. (Ekl. 9:11) U boheke ku sungula ehansi nakambe, kambe sweswi swi n’wi tekele lembe ntsena ku lunghisa maphepha. Vatirhela-mfumo a va hlamarile ku vona ndlela leyi a swi hisekelaka ha yona ku pfumelelana ni mimpimanyeto ya Xikwembu. Sweswi se a a faneleka ku va muhuweleri wa Mfumo ni ku khuvuriwa! Nsati wakwe na yena u khuvuriwile. Charles u tirhe tanihi nkulu eDiégo-Suarez ni le Antananarivo.

Ku Lwela Ku Dyondza Ririmi

Hi 1961, Laval na Irene Carbonneau, lava a va endla ntirho wo endzela mavandlha ensin’wini leyi vulavulaka Xifurwa le Canada, va fike eMadagascar va ri varhumiwa. Va kume vutshamo eka xithezi xa le hansi xa yindlu leyi akiweke hi ndlela ya le Madagascar—a ku ri ni kamara ritsongo ro etlela eka rona, kamara leritsongo ro dyela eka rona, khixi leritsongo, kamara leritsongo ro hlambela leri nga ni mati yo titimela swin’we ni rikupakupa lerintsongo. Makwerhu Carbonneau u ri: “Yindlu a yi lo mphaa, hi makondlo ni mahele. Nsati wa mina u kale a kota ni ku tiva rin’wana ra makondlo lawa hikwalaho ka ncila wa rona lowu tsemekeke katsongo. Loko a tshuka a ri vonile, a a ri vitana ‘Hosi N’wakondlo’ kutani hi moya wa kahle a kombela ku hundza.”

Laval a a swi kota ku vulavula Xifurwa naswona nsati wakwe a a ri karhi a xi dyondza, kutani a va swi kota ku vulavula ni vanhu va kwalaho. Kambe eka Raimo na Veera Kuokkanen, lava fikeke eku heleni ka January 1962 va huma hi le Finland, a yo na yi xa. Loko va xika eka xihaha-mpfhuka a wu va vona xikan’we leswaku a hi vanhu va ndhawu leyi. Leswi va sukeke eFinland xirhami xa vuxika xi vuyisa n’wana evukatini, a va ambale swigqoko swa voya ni majazi. Leswi tiko leri ri hisaka, a va fanele va cinca. Raimo a a vulavula Xinghezi kambe a nga swi koti ku vulavula Xifurwa. Veera a nga ri tivi ni rin’we ra tindzimi leti. Irene Carbonneau a a tirhisa Xinghezi ku va dyondzisa Xifurwa, Raimo a a boheka ku hundzuluxela rungula hinkwaro ri suka eka Xinghezi ri ya eka Xifinixi leswaku nsati wakwe a ta vuyeriwa. Kambe, leswi Veera a dyondzeke Xiswidixi ntsena exikolweni, tinhla leti khumbaka ririmi a ti fanele ti hlamuseriwa hi Xiswidixi. Nkateko wa kona, Raimo a a xi tivanyana ni Xiswidixi. Xana a swi tika? Ina, a swi tika. Kambe, endzhaku ka tin’hweti timbirhi, swilo swi sungule ku twisiseka. Va sungule ku tiva marito yo karhi ya Xifurwa. Hambiswiritano, endzhaku ko tiva Xifurwa, va boheke ku dyondza Ximalagasi.

Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, leswi muleteri wa Makwerhu Kuokkanen a a nga ha kumeki, u tikume a hundzuluxela nkulumo ya Malcolm Vigo yi ya eka Xifurwa, mulanguteri la endzelaka marhavi. Makwerhu Kuokkanen wa ha tsundzuka leswaku loko ku tshahiwa Luka 9:62, a a nga ri tivi rito ra Xifurwa leri vulaka “puluho.” Loko a ri hlamusela, vayingiseri va hlamarile swinene hikuva nhlamuselo yakwe a yi nga fambisani ni leswi vanhu va Madagascar va rimisaka xiswona, hikuva vona va tirhisa tihavi. Siku rin’wana loko a lava ku vula hi Xifurwa leswaku vamakwerhu va le Malawi va khomela minhlangano ehansi ka murhi wa mimango, u vule leswaku vandlha a ri khandziye ehenhla ka nsinya lowu. U boheke ku hleka ni lava a va n’wi hleka.

Mpatswa wun’wana wa varhumiwa, ku nga Samuel na Thelma Gilman, wu fike hi April 1962 wu huma hi le United States. Sam wa ha xi tsundzuka kahle xiphiqo lexi a veke na xona hi tlhelo ra ririmi. “Leswaku hi tshamiseka ekaya ra hina lerintshwa, a hi fanele hi kuma phayiphi yo leha yo yi tirhisa endhawini yo veka mpahla. Hiloko mina na Makwerhu Kuokkanen hi ya eka ndhawu leyi va xavisaka swo aka ha swona, leyi nga ekusuhi, hi ya lava phayiphi yo leha timitara ta tsevu. Hi tirhise rito leri hi ri kumeke eka xihlamusela-marito lexitsongo lexi a hi xi tamerile. Vanhu va le xitolo lexi, va hlamarile swinene loko hi vutisa loko va ri na yona phayiphi—rito leri hi ri tirhiseke a ri vula phayiphi yo dzaha ha yona—yo leha timitara ta tsevu!”

Ku Endzeriwa Hi Swirho Leswi Humaka eYindlu-nkulu

Hi mpfuno wa vatirheli lava humaka entsungeni wa malwandle, ku ve ni ku andza eMadagascar eka lava vulaka leswaku “Yehovha hi byakwe i hosi.” Hi lembe ra ntirho ra 1959 ku ve ni nhlonhlorhi ya vahuweleri va 41. Hi lembe rero N. H. Knorr, loyi hi nkarhi wolowo a a ri muungameri wa Watch Tower Bible and Tract Society, u endzele eMadagascar hi byakwe, leswaku a ta khutaza vamakwerhu.

Endzhakunyana ka malembe ya mune loko Milton Henschel, matsalana wa Makwerhu Knorr a endzela matiko ya Afrika, Madagascar na rona a ri ri enxaxamelweni wakwe. U pfune swinene varhumiwa ni maphayona yo hlawuleka ya laha. Hinkwavo lava a va ri kona va khutazekile swinene. Makwerhu Henschel u va byele hi mintokoto ya yena hi nkarhi lowu a a ri phayona. Ku nga si hela lembe rero ra ntirho, Madagascar ri fikelele nhlayo ya vahuweleri vo tlula 100.

Endzhaku ka riendzo ra Makwerhu Henschel, vamakwerhu va xinuna ni va xisati va tiko leri va rhambiwile leswaku va nghenela vuphayona byo hlawuleka. Leswi va nga vini va tiko, a swi ta va olovela ku sungula ntirho eka masimu lamantshwa. Andriamoara Félix a a ri un’wana wa ntlawa wolowo. U sungule ntirho wa yena wa vuphayona byo hlawuleka hi 1965. Ku sukela hi nkarhi wolowo u tirhe tanihi mulanguteri la famba-fambaka naswona u hete malembe yo tala a ri xirho xa ndyangu wa Bethele ya Madagascar. Hambileswi yena ni nsati wakwe Honorine, va veke ni vana, u hambete a ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo. Nsati wa yena wa pfuneta eNdzawulweni ya Vuhundzuluxeri erhavini minkarhi yin’wana.

Xana ku hiseka ka vona entirhweni wa Yehovha ku va pfunile vana va vona? Miora, n’wana wa vona wa xisati, sweswi se u tekiwile naswona yena ni nuna wakwe va tirha tanihi maphayona yo hlawuleka. Jaha ra vona Timoty, loyi a ha riki ekaya, u tirha tanihi phayona ro pfuna nkarhi ni nkarhi.

Hofisi Ya Rhavi eMadagascar

Loko ku chumayeriwa ka mahungu lamanene ku sungule ku famba kahle le Madagascar ku sukela hi 1955, ntirho a wu languteriwa hi rhavi ra Mauritius. Ntirho a wu languteriwa hi rhavi ra le Furwa ku sukela hi 1959 ku ya eka 1962. Kambe ku sukela hi 1963, Madagascar se a ri ri ni hofisi ya rona ya rhavi. Raimo Kuokkanen u hlawuriwe leswaku a va nandza wa rhavi. Eku sunguleni, a a swi kota ku langutela ntirho wo tala wa nkarhi ni nkarhi a ri swakwe.

Ro sungula hofisi ya kona a ku ri yindlu leyi hirhiweke leyi nakambe a yi ri kaya ra varhumiwa. Hambiswiritano, yindlu yoleyo a yi nga faneleki. Endzhaku ka loko varhumiwa va rhurhele endlwini leyi, vanhu va ndhawu va vutisile loko va nga chavi ku tshama eka yindlu leyi biyeriweke hi mirhi. Kunene, hi vone mihlolo endlwini yoleyo. Hi xikombiso, loko mpatswa lowu nga varhumiwa wu vona xikhomo xa rivanti xi ndzuluka, wu pfule rivanti ku vona leswaku ku na mani, kambe a ku nga ri na munhu ephasejini. Varhumiwa va twe leswaku a ku tshama mungoma endlwini leyi. Va lavisise hi vurhon’wana ku vona loko ku ri ni xin’wana lexi siyiweke lexi mimoya a yi xi tirhisa. A ku beleriwe mali ya nsimbi enyangweni wa yindlu. Makwerhu u lwe na yona a kala a yi susa. Hiloko mihlolo leyi a va yi vona yi kuma ndzhuti yi yima.

Loko n’wini wa yindlu a vutisiwa hi xiyimo lexi, u pfumerile: “Ina, yindlu leyi yi biyeriwile hi mirhi, kambe a ndzi anakanya leswaku leswi mi nga varhumiwa tlhelo vanhu va Xikwembu, a ku na lexi nga ta mi karhata.”

Ku Kandziyisa Tibuku Hi Ximalagasi

Hikwalaho ka nhluvuko wa ntirho wo chumayela, a ku laveka tibuku to tala hi ririmi ra Ximalagasi. Kukondza ku fika 1963 a ku ri ni swiphephana swi nga ri swingani ntsena, swo tanihi lexi nge Life in a New World and Hell-Fire—Bible Truth or Pagan Scare? Nakambe a ku ri ni xibukwana lexi nge “Mahungu Lamanene Ya Mfumo,” lexi humesiweke hi 1959. Vanhu lava dyondzeke ku antswa a va vulavula ni ku tsala Xifurwa, kutani vahuweleri va tirhise tibuku ta ririmi rero. Hambiswiritano a ku ri ni vanhu vo tala lava tsakelaka ku hlaya ririmi ra vona.

Loku ku kumiwe mpfumelelo wo humesa Xihondzo xo Rindza hi Ximalagasi, rhavi a ri fanele ri kuma mpfuno lowu engetelekeke. Rasoamalala Louise, makwerhu wa xisati wa le Madagascar, a a hundzuluxela ku suka eka Xifurwa. A a endla ntirho lowu a ri emutini wa yena naswona a a wu tsala hi voko. Loko wu fika erhavini, Veera Kuokkanen a a thayipa ntirho lowu hundzuluxeriweke eka switenisele kasi vamakwerhu va xinuna vona a va wu kandziyisa hi muchini.

Nkandziyiso wo sungula wa Xihondzo xo Rindza xa Ximalagasi, wu humesiwe ro sungula hi September 1963, ku ri ntsengo wa tikopi ta 600. Hi nkarhi wolowo a ku ri ni nkandziyiso wa n’hweti ni n’hweti lowu a wu ri ni swihloko leswi dyondziwaka ntsena. Vahuweleri a va tsakile. Va tikumele swikhokhelo swa madzana-dzana hi nkarhi wa tsima ro sungula ro fambisa swikhokhelo, loko ku tirhisiwa nkandziyiso wa Ximalagasi. Ku nga si hela tin’hweti ti nga ri tingani, rhavi se a a ri kandziyisa tikopi ta 3 000 n’hweti ni n’hweti. Vamakwerhu vanharhu a va cincana vusiku ni nhlikanhi va tirhisa muchini wo kandziyisa.

Un’wana wa vamakwerhu u ri: “A hi tirhisa 16 wa tinhulu ta switenisele eka nkandziyiso wun’wana ni wun’wana wa Xihondzo xo Rindza. Eka magazini wun’we a hi vehela maphepha ya nhungu, lama kandziyisiwaka matlhelo hamambirhi. Leswi swi vula leswaku a ku kandziyisiwa maphepha yo tlula 24 000 leswaku ku humesiwa tikopi ta 3 000 ta Xihondzo xo Rindza. A hi va ni tinhulu ta nhungu kumbe ku tlula ta maphepha lama kandziyisiweke lama tshameke etafuleni, naswona a hi ya ehansi ni le henhla hi ma hlengeleta kukondza ku va minkarhi ya 3 000. Kutani maphepha lawa a ma hlanganisiwa. Ina, xin’wana ni xin’wana a xi endliwa hi mavoko.”

Hi ku famba ka nkarhi Sosayiti yi hlele leswaku rhavi ra Switzerland ri kandziyisa Xihondzo xo Rindza xa Ximalagasi. Sweswi xi kandziyisiwa eBritain kambirhi hi n’hweti, naswona ku va tikopi ta 26 000. Hi ku tirhisa xona Timbhoni ta Yehovha eMadagascar sweswi ta swi kota ku dya swakudya leswi fanaka swa moya swin’we ni vapfumeri-kulobye emisaveni hinkwayo, hi nkarhi wun’we.

Hakantsongo-tsongo ntirho wa vuhundzuluxeri wu endle nhluvuko. Endzhaku ka tin’hweti tinharhu loko ku humesiwe Xihondzo xo Rindza hi Ximalagasi, Timbhoni ta kwalaho ti kume buku ya dyondzo ya Bibele leyi nge “Let God Be True” hi ririmi ra tona. Rakotomaro Justin, phayona ro hlawuleka loyi a a tikarhata swinene ku pfuna van’wana va dyondza ntiyiso, loko a yi kuma, u khome buku leyi hi voko nkarhi wo leha a lo whii! Kutani a huwelela a ku: “Oho, ma nga vona vunene bya Yehovha! U hi nyike buku leyi.” Maphayona ma teke mabokisi ya tibuku leti leswaku ma ta ti fambisela vanhu lava nga ni ndlala ya swa moya.

Ntirho Wa Ku Endzela Mavandlha Wu Sungula

Eku sunguleni a ku ri ni vandlha rin’we ntsena exihlaleni lexi hinkwaxo. Kambe loko ku pfuriwa makaya lamantshwa ya varhumiwa swin’we ni ku rhumeriwa ka maphayona yo hlawuleka etindhawini to hambana-hambana, mavandlha lama engetelekeke ma simekiwile. Hi lembe ra ntirho ra 1964, ku simekiwe mavandlha mambirhi lamantshwa. Ku pfuna mavandlha lawa manharhu lawa a a ma ri kona hi nkarhi wolowo, rhavi ri hlele leswaku ma endzeriwa hi mulanguteri wa xifundzha, Laval Carbonneau swin’we ni nsati, Irene. A va famba hi xitimela. A ku ri riendzo leri nga rivalekiki—leri tsakisaka swinene. Hi xikombiso, eka xiendlakalo xin’wana, va twe xin’wana xi covolota milenge ya vona. Sekwa leri a ri famba ehansi ka bence, a ri lava ku voniwa.

Loko va ka Carbonneau va boheke ku suka eMadagascar va ya hlayisa ndyangu wa vona, ntirho wa ku endzela mavandlha wu tekiwe hi Raimo Kuokkanen. Minkarhi yo tala yena ni nsati wakwe Veera, a va famba hi xitimela. Exikarhi ka madoroba-nkulu ya le ribuweni a va tirhisa mabyatso yo tleketla vanhu. Minkarhi yin’wana a va famba hi ‘mathekisi,’ lama rhwalaka vanhu va 15 kambe minkarhi hinkwayo a ma tala ku tlula mpimo. Wolawo a ku ri maendzo lama sukelaka nimpundzu kukondza ku va vusiku. Hi nkarhi wa timpfula, loko mathekisi ma nga swi koti ku tsemakanya, va ka Kuokkanen a va famba hi xihaha-mpfhuka. Kambe a ku nga ri na nchumu wo tiphina ha wona eka xona. Ndhawu ya swihaha-mpfuka ya kwalaho a yi ri ni swihaha-mpfuka swa khale swa DC-3 naswona ndhawu leyi swi sukelaka eka yona a ko va byanyi ntsena. Ku endzela mintlawa yo hambana-hambana a swi hi nyika nkarhi wa ku khutazana hi tlhelo ra moya.

Makwerhu Kuokkanen u hete nkarhi wo leha a tirha tanihi mulanguteri wa xifundzha tlhelo a ri mulanguteri wa muganga. Nakambe, hikwalaho ka xilaveko, a boheka ku fambisa poso ya xifundzha ni ya muganga leyi sukaka erhavini. Kambe u tirhe hi matimba ku letela vamakwerhu va kwalaho. Hi ku famba ka nkarhi Rajaobelina Célestin phayona ro hlawuleka ra kwalaho, ri fanelekele ku va mulanguteri wa xifundza wo sungula wa Mumalagasi.

Mahindu Ma Sungula Ku Gandzela Yehovha

Loko ntirho wo chumayela wu ri karhi wu ya emahlweni, a ku vulavuriwa ni vanhu va tinxaka hinkwato. (1 Tim. 2:4) Varhumiwa va fambise tibuku ni timagazini to tala eka Vaasiya lava nga ni mabindzu edoroba-nkulu. Dirajlal Bagvandjee, jaha ra Muhindu leri tivekaka hi ra Dirou, a ri ri un’wana wa vona. Loko murhumiwa a fika ni timagazini exitolo xakwe, a a ti teka hi ntsako. Loko tata wa yena lonkulu a fa hi 1963, Dirou u sungule ku tivutisa: ‘Hikwalaho ka yini vanhu va fa, naswona xiyimo xa vafi hi xihi?’ U tivutise leswaku hikwalaho ka yini Xikwembu xi pfumelele ku va munhu lonene swonghasi a fa. U tlhele a navela ku tiva loko wu ri kona ntshembo wo tlhela a vona vanhu lava feke.

Endzhakunyana ka sweswo, Simone Berclaz u hlangane na yena loko a ri karhi a chumayela hi yindlu ni yindlu. Eriendzweni ro vuyela, u tirhise Bibele ya yena ku hlamula swivutiso swakwe malunghana ni xiyimo xa vafi ni ku hlamusela ntshembo lowu hlamarisaka wa ku pfuxiwa ka vafi. (Ekl. 9:5; Mint. 24:15) Eku sunguleni a a pfilunganyekile hikuva a a ringeta ku swi hlanganisa ni tidyondzo ta yena ta Vuhindu ta ku rhurha ka moya-xiviri. Ripfumelo rero a ri n’wi nyiki munhu ntshembo wo tlhela a vona varhandziwa lava feke. Hambiswiritano, xikan’we-kan’we loko se a swi twisise kahle, Dirou u kote ku vona ku hlamarisa ka ntshembo wa Bibele wa mpfuko-wa-vafi.—Yoh. 5:28, 29.

Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani ya dyondzo ya Bibele, Dirou u sungule ku va kona eminhlanganweni hinkwayo. Kutani nkaneto wu sungurile, ngopfu-ngopfu tatana wa yena ni vanghana. Nilokoswiritano, eku heteleleni Dirou u fikelele xiboho xa leswaku “Bibele ya twisiseka, i Rito ra Xikwembu hakunene.” Lembe leri tlhandlameke u tinyiketele eka Yehovha kutani a khuvuriwa.

Hambiswiritano, tata wa Dirou u ye emahlweni a kaneta, a tlhela a rhumela vafundhisi vambirhi va Protestente leswaku va ya n’wi khorwisa leswaku u fanele a tlhelela evukhongerini bya vatswari va yena. Loko Dirou a va vutisa leswaku ha yini va nga dyondzisi tata wa yena ntiyiso malunghana ni xidyoho, rifu ni nkutsulo, vafundhisi va vule leswaku nawu wa vuntlhanu wu byela munhu ku xixima tatana ni mana wa yena. Dirou u va vutisile loko swi ta va swi ri swinene ku yingisa nawu wa vuntlhanu—a tsakisa tata wa yena—kutani a tlula nawu wo sungula wa Xikwembu—wa leswaku a nga gandzeli swikwembu swin’wana. Vafundhisi va kale rito ro hlamula, hiloko va tolovela ndlela. Xa vumbirhi, va ye ehofisini ya rhavi kutani va kombela Timbhoni leswaku ti khorwisa Dirou leswaku a tlhelela evukhongerini bya tata wakwe. Dirou u ri: “Loko ndzi vona vukanganyisi lebyi, ripfumelo ra mina ri ve ni matimba swinene.”

Kutani tata wa yena u ye eka vangoma ni vativi va politiki a ya kombela mpfuno, endzhaku ka sweswo hiloko a tsala xihloko lexi hehlaka Timbhoni eka phepha-hungu ra kwalaho, kutani a tshika ku vulavurisa Dirou. Vatswari va Dirou a va ri na ntlhanu wa majaha ni van’hwanyana vanharhu, naswona ndyangu hinkwawo a wu anakanya leswaku vukhongeri bya Dirou a a byi hahlula vuxaka bya ndyangu. Nilokoswiritano, Dirou a a khorwisekile leswaku ndzhwalo wa yena wo sungula a ku ri ku yingisa Xikwembu.—Mar. 12:28-31.

Hi February 1967, Dirou u ve phayona ro hlawuleka, naswona lembe leri landzeleke u tekane na Simone. Endzhaku ka ku hlongoriwa eMadagascar hi June 1970, va tirhe eKenya malembe manharhu kutani va ya tirha eIndiya kwalomu ka malembe ya 20. Le Indiya a a ri xirho xa Komiti ya Rhavi.

Kambe ku endleke yini hi ndyangu wa ka va Dirou? Loko nkarhi wu ya wu famba, tata wakwe u sungule ku dyondza Bibele ni tibuku ta Bibele, mana wakwe a a nga ha lwisani ni ntiyiso wa Bibele naswona vabuti ni vasesi wa yena ku katsa ni vana va vamakwavo va ve Timbhoni leti khuvuriweke. Loko va helerile, lava veke vagandzeri va Yehovha endyangwini wa ka vona i 16. Van’wana va tirha erhavini ra Madagascar; kasi van’wana va pfuneta eka tsima ro aka ra matiko hinkwawo. Ndyangu wa ka Bagvandjee i xikombiso xa mihandzu leyinene leyi nga kona eka Xihlala Lexikulu Xo Tshwuka lexi xi nga ni mihandzu ya moya.

Varhumiwa Va Veka Masungulo

Sosayiti ya Watch Tower yi hambete yi rhumela varhumiwa ku ya pfuna ku chumayela mahungu lamanene eMadagascar. Exikarhi ka vona a ku ri na Margarita Königer na Gisela Hoffmann, vamakwerhu va xisati va le Jarimani lava fikeke hi March 1966. Makwerhu wa xisati Hoffmann u hi byela ndlela leyi a titwaka ha yona: “Madagascar ri rhurile, ri hambane ngopfu ni vutomi bya xi-siya-mani bya le Yuropa na Amerika. Nchumu wo sungula lowu ndzi hlamariseke a ku ri swimilana leswikulu swa mhangani. Le kaya a ndzi ti byala exibyeni xa swiluva, naswona a ndzi tsaka loko ti kula ti leha tisentimitara ta 15. Kambe laha ndzi vone to leha ku ringana ni tiyindlu! Naswona loko hi vuya eka nhlangano wa hina wo sungula ni madyambu, ndzi vone tinyeleti ti ri kusuhi ku tlula ndlela leyi ndzi tshameke ndzi ti vona ha yona. Laha hi hanya vutomi lebyi nga rharhanganangiki.”

Vamakwerhu va xisati lava vambirhi, ku nga ri khale va xiye leswaku vaaki va ndhawu leyi a va ri ni xinghana ni malwandla swinene. Makwerhu wa xisati Königer u ri: “Hi kume leswaku vanhu lava va dyondzekile. Hambi ku ri swikoxa leswi nga le tindhawini ta le makaya swi rhandza ku hlaya Bibele ni tibuku ta Bibele. Leswaku va kuma tibuku, a va rhandza leswaku hi cinciselana. Vana a va hi tsutsumela va ta hi nyika mpunga leswaku hi va nyika timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka!” Vamakwerhu lava vambirhi va xisati ni va ka Branca va sungule nsimu yintshwa le Fianarantsoa, naswona va tiyise ntlawanyana lowu a wu ri le Ambositra. Madoroba lawa hamambirhi ma le dzongeni wa Antananarivo.

A ku ri ni varhumiwa van’wana lava nga ni xivindzi lava sunguleke masimu lamantshwa. Hugh Haisley na Thomas Baynes va tirhe eToliara edorobeni-nkulu ra le ribuweni, edzongeni wa Madagascar. Mary Dolinski la humaka eCanada u tirhe le Taolanaro, a ri na Edouard swin’we na Narcisse Marlot.

Hi 1961, loko varhumiwa vo sungula va rhumeriwa eMadagascar, a ku ri ni vahuweleri lava tlulaka 75 lava a va vika. Hi 1970 endzhaku ka malembe ya kwalomu ka khume yo endla vadyondzisiwa, varhumiwa lava va tsakile ku vona nhlonhlorhi ya vahuweleri va 469—ku andza hi tiphesente ta 525! Kambe emahlweni a va rindzeriwe hi xa ncila wa bulubulu. Ana ku sukela hi 1967, a ku nga ha ri na varhumiwa lavantshwa lava a va pfumeleriwa ku nghena eMadagascar.

Hi 4:00 p.m. hi June 5, 1970 hasahasa yi sungurile. Maphorisa ya Vusirheleri ma ye erhavini ma fika ma byela Samuel Gilman leswaku varhumiwa hinkwavo va fanele va ya eMaphoriseni ya Vusirheleri hi xa mundzuku. Varhumiwa lava a va ri entsindza wa tiko hi nkarhi wolowo—Makwerhu Gilman, Kuokkanen na Lisiak—va ye va ya humelela emahlweni ka mukongomisi wa Maphorisa ya Vusirheleri. Hi ku komisa swinene, va byeriwe leswaku varhumiwa hinkwavo va Timbhoni ta Yehovha va fanele va huma etikweni hi ku hatlisa, hi xihaha-mpfuka xa vusiku byebyo! Va byeriwe leswi: “Mi nga ringeti ku lava xivangelo, hikuva a mi nge xi kumi, longani mi famba.” Van’wana a va ha ku kuma maphepha ya mpfumelelo wo tshama etikweni malembe manharhu, masiku ma nga ri mangani lama hundzeke. Loko va vula leswaku tivhisa ta vona ta ha va pfumelela ku tshama, mukongomisi u va kombele ku tisa tiphasipoto ta vona. Kutani hi loko a gandla xitempe lexi nge Annulé (Ti heleriwe hi nkarhi) eka tivhisa ta vona ta mpfumelelo wo tshama etikweni, kutani vamakwerhu va byeriwa leswaku sweswi va le tikweni handle ka mpfumelelo.

Varhumiwa a va swi kotanga ku famba vusiku byebyo. Hi Musumbhunuku va te vusiku sala endlwini va ya ehofisini ya vuyimeri ya tiko leri va humaka eka rona kutani va kombela mpfuno. Nilokoswiritano, hi Mugqivela, June 20, 1970, varhumiwa hinkwavo va 20 va boheke ku huma etikweni. Vo tala va vona va ye eKenya. Vaaka-tiko va Furwa va ye eRéunion, laha ku nga nsimu ya Xifurwa. Vamakwerhu va xinuna ni va xisati vo huma eswiphen’wini hinkwaswo swa Madagascar va khitikanile ku ta va lela. Timbhoni ta kwalaho swin’we ni varhumiwa a va khavaxela mihloti. Van’wana va vona a ku ri khale va ri eMadagascar, naswona se a ku ri kaya ra vona.

Loko va ha ri eMadagascar varhumiwa va endle matshalatshala yo dyondzisa vanhu ku aka ripfumelo ra vona eRitweni ra Xikwembu, ku veka ntshembo wa vona eka Yehovha ni ku vona xiphemu xa Yesu Kreste exikongomelweni xa Xikwembu. (1 Kor. 3:5-14) Hilaha ku fanelaka, Florent Chabot, eka nhlangano wa yena wo hetelela va nga si famba u te: “Loko mi hundzuke valandzeri va varhumiwa, loko va fambile, a mi nge swi koti ku ya emahlweni mi ri Timbhoni ta Yehovha. Kambe loko mi ri Timbhoni ta Yehovha, hambiloko varhumiwa va fambile, mi ta hambeta mi ri Timbhoni ta Yehovha.”

Ku Yirisiwa

Ku yirisiwa ka Timbhoni ta Yehovha ku tivisiwe erivaleni hi August 8, 1970, eka Official Journal of the Malagasy Republic. Xana a ku ta humelela yini hi Timbhoni ta le Madagascar? Loko a vutisiwa xivutiso xexo, Holobye wa Ndzawulo ya Vutirheli bya Tiko u te: “Mi nga karhateki. Loko varhumiwa va fambile hi ta va hlayisa.” Hiloko a endla mfungo hi mavoko onge hiloko a ta pfotlosa xo karhi.

Kambe lexi tsakisaka, Timbhoni a ti xanisiwanga ngopfu. Hambiswiritano, xana vamakwerhu va ndhawu leyi va titwe njhani loko varhumiwa va humesiwa etikweni? Ravelojaona Rahantamalala, loyi a tiveke varhumiwa ku sukela loko a ha ri xinhwanyatana, u ri: “Loko varhumiwa se va fanele va famba, vamakwerhu vo tala va laha a va tshoveke timbilu. Van’wana a va ha lavanga ku tiviwa tanihi Timbhoni ta Yehovha.”

Xiviko xa lembe ra ntirho xa 1971 xi kombise ku ehla hi 12 wa tiphesente eka nhlayo ya vahuweleri. Handle ko kanakana, van’wana a va chava vanhu kutani va tshika ku huwelela mahungu lamanene. (Swiv. 29:25) Hambiswiritano, vunyingi byi nyike vumbhoni bya leswaku ripfumelo ra vona ri tiyile. Naswona hi lembe ra vunharhu, Madagascar ri sungule ku va ni ku andza nakambe.

Xo sungula, minhlangano a yi khomiwa eka tindhawu to hambana-hambana, emakaya ya vamakwerhu, ku ri ni mindyangu yinharhu kumbe ya mune. Nhlayo leyi a yi va kona eminhlanganweni yi andzile hakatsongo-tsongo. Endhawini leyi vitaniwaka Manakambahiny le Anatananarivo, Makwerhu wa xisati Ravelojaona u pfule kaya rakwe leswaku ku khomeriwa minhlangano eka rona. Hikwalaho ka nsirhelelo wa Yehovha, hambi ku ri hi nkarhi wa minkitsikitsi etikweni, a ku vanga na khombo lerikulu. Makwerhu wa xisati Ravelojaona u ri: “Kwalomu ka mavandlha ya khume ma simekiwile ma huma eka ntlawanyana wolowo wa le Manakambahiny. Yehovha u katekise ku chumayela ni matshalatshala ya hina yo endla vadyondzisiwa emalembeni hinkwawo yo yirisiwa.”

Ku Leteriwela Ntirho Wa Vulanguteri

Komiti yi simekiwile leswaku yi kongomisa ntirho wa Timbhoni ta Yehovha ta laha swin’we ni ku vulavurisana ni Huvo leyi Fumaka. Vutihlamuleri bya ntirho wo chumayela mahungu ya Mfumo eMadagascar a byi vekiwe emakatleni ya Timbhoni ta kwalaho. Hi nkarhi wo yirisiwa, vamakwerhu a va tirhisa vito leri nge Ineny, leri vulaka ku “Manana,” loko va vula Sosayiti. Endzhakunyana ka ku yirisiwa ka ntirho, Ineny u hambete a nyikela mpfuno lowu lavekaka. Njhani?

Milton Henschel loyi a a huma eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo u endzele Madagascar tanihi mulanguteri wa rhavi. U endle malunghiselelo lama lavekaka leswaku ku khathaleriwa swilaveko swa moya swa vamakwerhu va le Madagascar. Vamakwerhu vambirhi lava nga ni vutihlamuleri, va rhambiwile leswaku va ya eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya nhlengeletano ya Yehovha leyi vonakalaka, va ya leteriwa. Va pfuneke ngopfu, ku nga khathariseki xiphiqo xa ririmi, naswona swi va endle va lunghela ntirho lowu a wu va rindzerile.

Makwerhu Henschel u tlhele a bumabumela leswaku phayona ro hlawuleka ra le Madagascar ri ya eXikolweni xa Gilead. Leswi a swi ta ri hlomisela ku endla leswi engetelekeke eku rhangeleni ka ntirho wo chumayela hi Mfumo. Andriamasy Théodore, jaha leri vulavulaka Xinghezi ni ku pfuna ku hundzuluxela mapapila, u hlawuriwile. Malunghana ni vuleteri lebyi a byi kumeke eGilead, u te: “A ku ri tin’hweti ta ntlhanu ta vuleteri lebyi enteke bya Bibele, lebyi akeke mikhuva leyinene yo dyondza eka mina. Ku tirha hafu ya siku eka tindzawulo ta Bethele to hambana-hambana swi ndzi nyike lunghelo ro vona leswaku nhlengeletano ya Yehovha leyi vonakalaka yi tirha njhani. Ku va ni vamakwerhu va xinuna ni va xisati lava totiweke i nchumu wun’wana lowu ndzi wu tsakeleke eGilead. Ndzi dyondze swo tala hi ku hanana, malwandla, ku titsongahata ka vona.”

Loko Makwerhu Andriamasy a vuya hi le Gilead, u averiwe ensin’wini leswaku a ta swi tirhisa kahle leswi a swi dyondzeke. Vuleteri lebyi a byi kumeke byi tiyise ripfumelo ra yena naswona byi endle leswaku a kota ku khutaza vamakwavo va Vakreste hi minkarhi yoleyo yo nonon’hwa. Ni sweswi wa ha pfuneta hi mintirho yin’wana erhavini. Sweswi, a a ri karhi a dyondzisa varhumiwa lavantshwa ririmi ra Ximalagasi.

Ku Ya Emahlweni Ni Ntirho Hambiloko Wu Siveriwile

Timbhoni ta Yehovha ti ye emahlweni ni vugandzeri bya ntiyiso, handle ko tivonakarisa, hi karhi wa ku yirisiwa ka ntirho wa tona. Nkandziyiso wun’wana ni wun’wana wa Xihondzo xo Rindza a wu hundzuluxeriwa. (Esa. 65:13) A ti hlangana emakaya leswaku ti khutazana. (Hev. 10:23-25) Valanguteri va xifundzha a va endzela mavandlha; a ku hleriwa mintsombano ya muganga ni minhlangano ya xifundzha, hambi ku ri minhlangano leyi nga ni vanhu vo tala a yi va kona, yi khomeriwa enhoveni. Kwalaho, ekule ni doroba, nhlayo ya vanhu minkarhi yin’wana a yi fika eka 1 500. Hi 1972 ku simekiwe hofisi swin’we ni vuhlayiselo bya tibuku endlwini leyi hirhiweke. Makwerhu un’we la nga ni vutihlamuleri wa vandlha ha rin’we eka lama 11, lawa a ma ri kona hi nkarhi wolowo, a a hamba a landza tibuku laha a ti fikela kona. Makwerhu Andriamoara, loyi a languteleke ndhawu leyi nkarhinyana wo leha, u vula leswaku vamakwerhu a va teka mabokisi ya tibuku va famba na wona va nga tumbeli, va ri karhi va voniwa hi vaakelani.

Eka malembe yo sungula loko Timbhoni ta ha ku yirisiwa, a ti ri ni vuxiya-xiya swinene. Minkarhi yin’wana a ti vona onge maphorisa a ma ti veke tihlo ni ku ti landzelela. Hikwalaho ka xiyimo lexi, minkarhi yo tala a ti nyikela vumbhoni hi xitshuketa. Loko ti ri entirhweni wa yindlu ni yindlu, a ti nghena eka muti wun’we eka xitarata xo karhi kutani ti ya nghena eka wun’wana lowu nga eka xitarata xin’wana. Ematshan’weni ya ku tirhisa nkwama wa tibuku, a ti tirhisa saka kumbe basikiti leswaku ti ta languteka onge ti ya emakete. Hambiswiritano, minkarhi yo tala a ti swi kota ku fambisa tidyondzo ta Bibele handle ko kavanyetiwa. Makwerhu Rakotojaona, loyi sweswi a tirhaka erhavini ni nsati wakwe Lea, u vula leswaku loko a sungula ku dyondza ntiyiso hi 1972, a va dyondza kahle, swi nga bohi leswaku va tumbela.

Xana Vuxiya-xiya A Byi Hundzeletiwa?

Ineny u hambete a hlela malunghiselelo ya ku ta ka valanguteri va marhavi. Malunghiselelo lawa ya rirhandzu ma khutaze ni ku pfuna vamakwerhu leswaku va kota ku langutana ni xiyimo xa vona hi ndlela leyi humelelaka. Hi xikombiso, hi 1973, loko André Ramseyer a endzele eMadagascar, u xiye leswaku vamakwerhu a va byi hundzeleta vuxiya-xiya bya vona. Makwerhu Andriamoara u hlamusela ndlela leyi Makwerhu Ramseyer a swi vekeke ha yona: “Xana u kona la tshameke a pfaleriwa ekhotsweni hikwalaho ka ku va a ri Mbhoni ya Yehovha? A nga kona. Xana mi ve ni swiphiqo swin’wana? Doo! Kutani ke, swi nga ha endleka mi ri ni vuxiya-xiya ku tlula mpimo. Xana mi ni vuxiya-xiya lebyi hundzeletiweke? A hi fanelanga hi chava.” Ku endza ka yena ku pfunile swinene! Ku sukela enkarhini wolowo Timbhoni ta ndhawu leyi ti chumayele hi xivindzi, ti nga titumbeti. Hikwalaho ka sweswo, hi lembe ra ntirho ra 1974, ku vikiwe nhlohlorhi leyintshwa ya vahuweleri va 613, a yi hundza swinene nhlohlorhi leyintshwa leyi vikiweke va nga si yirisiwa, hi 30 wa tiphesente!

Ti Tlhela Ti Amukeriwa Ximfumo

Loko lembe ra 1983 ri ya eku heleni, vamakwerhu—hi ku tirhisa vito ra nhlengeletano yin’wana ya ndhavuko—ti endle xikombelo xa leswaku ntirho wa tona wu tsarisiwa ximfumo. Hi February 24, 1984, xikombelo lexi xi amukeriwile, kambe leswi a swi nga vuli swona leswaku ku yirisiwa ka ntirho wa Timbhoni ta Yehovha ku herisiwile. Hambiswiritano, xiendlakalo lexi lexintshwa xi endle leswaku vamakwerhu va khapa-khapa hi ntsako. Ntirho wa nsimu wu sungule ku endliwa hi xitalo, naswona ku fikeleriwe tinhlohlorhi letintshwa hi April—vahuweleri va 1 708 va vike ntirho wa nsimu naswona eXitsundzuxweni ku ve ni vanhu va 8 977. Xisweswo, nhlayo ya vahuweleri yi engeteleke hi 264 wa tiphesente kasi nhlayo ya lava va vaka kona eXitsundzuxweni yi engeteleke hi 606 wa tiphesente.

Hambileswi a ti tiviwa tanihi nhlengeletano ya ndhavuko, hi 1993, vamakwerhu va endle xikombelo xa leswaku Timbhoni ta Yehovha ti tiviwa ximfumo tanihi nhlengeletano ya vukhongeri. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, hi October 4, 1994, xikombelo xexo xa nawu xi amukeriwile. Mayana ntsako lowu veke kona! Sweswi mani na mani se u va tiva tanihi Timbhoni ta Yehovha.

Mpfuno Lowu Engetelekeke Lowu Humaka eMatikweni Mambe

Hambi ku ri emahlweni ko kuma ntshunxeko wolowo, hi 1987, a swi koteka leswaku varhumiwa va tlhelela eMadagascar. Hi September 1991, va ka Kuokkanen, lava a va ri maphayona yo hlawuleka eHelsinki, le Finland, va tlhelele eMadagascar, kutani Makwerhu Kuokkanen u hlawuriwe ku va muungameri wa Komiti ya Rhavi. Makwerhu Kuokkanen u ri: “Madagascar yi cincile. Vamakwerhu vo tala lava a hi va tiva va ha ri kona, kambe vo tala se va file. Vahuweleri vo tala a va ri vantshwa entiyisweni.” A ku ri ni ntirho wo tala wa le hofisi lowu a wu fanele wu endliwa. Hambiswiritano, a swi tsakisa swinene ku vona nhlonhlorhi leyintshwa ya vahuweleri va 4 005 hi August 1991!

Dirajlal Bagvandjee ni nsati wakwe Simone, lava va hlongoriweke kun’we ni van’wana hi 1970, va tlhele va komberiwa ku tlhelela eMadagascar. Hikwalaho ka leswi Makwerhu Bagvandjee a nga ni vuswikoti byo vulavula ni vanhu, u pfuna rhavi leswaku ri kuma mpfumelelo wa swilo swo hambana-hambana, maphepha ya xibalo xa nhundzu leyi nghenaka ni ku huma etikweni ni maphepha man’wana ya le nawini. Ku sukela hi 1992 u tirha tanihi xirho xa Komiti ya Rhavi eMadagascar. Hakanyingi vatirhela-mfumo va hlamala ngopfu ku vona Muindiya, khale ka Muhindu, a vulavula hi Yehovha, Yesu Kreste ni Mfumo wa Xikwembu.

Muako Lowuntshwa Wa Rhavi

Ku sukela loko ku simekiwe rhavi hi September 1963, ku tirhisiwe miako leyi nga etindhawini to hambana-hambana. Ku sukela hi 1972 ku ya eka 1987, fulete yin’we a yi ringene ku tirha tanihi hofisi yi tlhela yi va vuhlayiselo bya tibuku. Hiloko ku hirhiwa yindlu leyi kulunyana. Emalembeni wolawo, swirho swa Komiti ya Rhavi leswi a swi ri ni mindyangu leyi swi faneleke swi yi hlayisa, a swi endla mintirho ya swona yo tala swi ri ekaya.

Hambiswiritano, loko dyondzo ya Bibele yi ri karhi yi hangalaka eMadagascar, miako leyi nga ta kota ku khathalela ntirho ku antswa a yi laveka. Hiloko ku xaviwa miako eka mpfhuka wo ringana ntlhanu wa tikhilomitara ku suka le Ivato International Airport. Endzhaku ka malembe manharhu, hi April 1993, ku sunguriwe ntirho wo aka hi ku pfuniwa hi vamakwerhu va le ndzhandzeni wa malwandle. Walter Elkow, muaki wa le Canada la nga ni ntokoto swinene entirhweni lowu, u tile a ta langutela ntirho lowu lowu heteke tin’hweti ta 30. Endzhaku ku te vatirhi van’wana vo huma ematikweni man’wana, naswona vatirhi vo tala vo tirhandzela lava humaka ematikweni mambe va tihakelerile leswaku va ta pfuneta ku aka ku ringana tin’hweti tinharhu kumbe ku tlula. Vatirhi lava va hetelele va fike eka nhlayo ya 110 loko va hlangane ni vatirhi va tiko leri. Hi mahelo-vhiki, nhlayo ya vatirhi va ku tirhandzela a yi va yikulu swinene tanihi leswi vamakwerhu va xinuna ni va xisati, vo huma emavandlheni ya le kusuhi a va khitikana va ta pfuna.

A va khutazana. Hambileswi vatirhi vo huma ematikweni mambe a va nga ri tivi ririmi ra tiko leri, vamakwerhu lava va wupfeke va xinuna ni va xisati va veke xikombiso lexinene entirhweni wa nsimu. Hi xikombiso, David Smith, loyi a pfuneke ku ringana malembe mambirhi a lunghisa tigandaganda, a a nga swi koti ku vulavula Ximalagasi, kambe a a swi tiva leswaku Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! ya Ximalagasi a swi ta nyikela vumbhoni lebyinene. Kutani a a yima exitarateni, a ri karhi a n’wayitela kahle, a khome timagazini hi voko rin’we, lerin’wana a khome phepha leri kombisaka munyikelo wa tona lowu ringanyetiweke. Minkarhi yin’wana a a fambisa timagazini ta kwalomu ka 80 hi siku.

Miako leyi yintshwa ya rhavi i nyiko leyi humaka eka Yehovha hakunene! Loko rhavi ri nyiketeriwa hi December 7, 1996, ku rhambiwe vanhu va 668 lava ku nga khale va ri entiyisweni. Lexi a ku ri xiendlakalo xo tsakisa hakunene! Kutani hi siku leri tlhandlamaka, vanhu va 7 785 va hlengeletanile ku ta yingisa nkulumo yo hlawuleka, leyi nyikeriweke erivaleni leri vitaniwaka Gileada. Hikwalaho ka yini yi nyikeriwe kwalaho? Ndhawu leyi, leyi nga mpfhuka wo ringana tikhilomitara ta tsevu ku suka erhavini, yi xaveriwe leswaku ku ta akiwa Holo ya Nhlengeletano eka yona. A swi tsakisa swinene—ku vona xintshabyana lexi xi mumeriwe hi vamakwerhu lava ambaleke kahle, va ri ni swambhulelo swa mivala-vala swo va sirhelela dyambu!

Ku Andza Ka Malandza Ya Nkarhi Hinkwawo

Ku sukela loko maphayona ya nkarhi hinkwawo ya le Madagascar ma sungule ku va kona hi va-1960, nhlayo ya vatirhi lava lava gingiritekaka yi ye yi andza lembe ni lembe. Munhu un’we eka vahuweleri va Mfumo va tsevu eMadagascar sweswi u tirha tanihi phayona. Vamakwerhu vo tala lavantshwa va endle ntirho lowu wu va ntirho-vutomi wa vona. Leswaku ku tiyisiwa maphayona lawa, ku sunguriwe Xikolo xa Ntirho wa Vuphayona hi 1979 eMadagascar, ku fana ni le matikweni man’wana. Andriamasy Théodore na Andriamoara Félix, lava ku nga khale va ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo, hi vona a va ri valeteri va kona. Ku sukela enkarhini wolowo i manyingi maphayona lama pfuniweke hi khoso leyi leyi fuweke.

Yin’wana ya timhaka leti ti dyondzisiwaka swinene exikolweni lexi, yi khumba ku kombisa vanhu van’wana rirhandzu. Maphayona yo tala ma swi tirhisile leswi. Hi xikombiso, hi 1998 loko Randriamampianina Niaina ni nsati wakwe Veroniaina va averiwa ku ya tirha exidorobanini lexi vitaniwaka Soanierana-Ivongo, va vone xilaveko xo kombisa rirhandzu ro tano. Wansati la nga n’wini wa yindlu leyi a va tshama eka yona a a ri ni n’wana wa mufana loyi vuvabyi bya polio byi n’wi endleke xigono. Maphayona lawa yo hlawuleka ma tinyike nkarhi ma byela mufana loyi hi switshembiso swa Bibele leswi tsakisaka malunghana ni ndlela leyi vutomi byi nga ta va ha yona emisaveni leyintshwa ya Xikwembu. Mufana loyi u swi tsakerile ku dyondza Bibele na Niaina na Veroniaina. Kambe vandyangu wakwe a va swi tsakelanga. Mana wakwe u kale a byela maphayona lawa yo hlawuleka leswaku ma byela n’wana wa yena leswaku a ma ha ri na wona nkarhi wo dyondza na yena. Kambe a ma n’wi byelanga sweswo. Mufana loyi u endle nhluvuko hi ku hatlisa emhakeni yo rhandza Yehovha ni tindlela Takwe. Endzhaku ka tin’hweti ta nhungu u khuvuriwile. Hiloko maphayona lawa ma hlongoriwa endlwini yoleyo.

Xana rirhandzu leri va ri kombiseke mufana loyi ri helele kwalaho? Doo! Xitulu xakwe xa mavhilwa a xi nga ha languteki—naswona sweswi se a xi onhakile. Hambileswi lexintshwa se a xi fikile, khale ka kereke ya yena yi arile ku n’wi nyika xona hi mhaka ya leswi a cinceke vukhongeri. Xisweswo vamakwerhu va le vandlheni va pfune makwerhu loyi wa xigono leswaku a kota ku va kona eminhlanganweni.

Emalembeni ya sweswinyana, Sosayiti a yi ri karhi yi rhumela maphayona yo hlawuleka ya nkarhinyana ensin’wini leyi nga aviwangiki leswaku vanhu vo tala va ta kuma rungula ra Mfumo. Hi November 1997, vamakwerhu vambirhi va rhumeriwe le Mahaditra, ku nga xidorobana lexi xi nga ni muhuweleri un’we ntsena. Lexi hlamarisaka, hi October wa lembe leri tlhandlameke ku vumbiwe vandlha leri nga ni vahuweleri va 14. Maphayona lawa mambirhi yo hlawuleka ya nkarhinyana, a ma ha ri ya nkarhinyana kambe se i maphayona yo hlawuleka ya nkarhi hinkwawo edorobeni rero.

Hi June 1996 man’wana mambirhi ma ye eMahasoabe, xidorobana lexi a xi nga si tshama xi kuma vumbhoni. A va ha sukanga endzhaku ka tin’hweti tinharhu, hilaha a va kunguhate ha kona—vanhu va ndhawu leyi va va kombele leswaku va tshama. Endzhaku ka tsevu wa tin’hweti, ku vumbiwe ntlawa lowu nga woxe, naswona endzhaku ka tin’hweti tinharhu, ntlawa lowu wu ve vandlha leri nga ni vahuweleri va ntlhanu swin’we ni maphayona mambirhi ya nkarhi hinkwawo. Maphayona lawaya mambirhi yo hlawuleka ya “nkarhinyana” ma ha ri kwalaho evandlheni leri, ma ri langutela kahle. Eka masimu man’wana yo tala lama nga aviwangiki, ku ve ni vuyelo lebyi fanaka.

Gandlati Lerintshwa Ra Varhumiwa

Madagascar i nsimu leyi nga ni mihandzu. Ku fambisiwa tidyondzo ta Bibele to tlula 20 000—ku nga tidyondzo timbirhi eka muhuweleri un’we. Hi 1993 ku rhumeriwe varhumiwa va tsevu eMadagascar va huma hi le Xikolweni xa Gilead xo Engetela lexi nga le Jarimani, leswaku va ya pfuna hi ntirho. Va pfule kaya ra varhumiwa le Toamasina, ku nga doroba-nkulu ra vumbirhi hi vukulu eMadagascar, leri kumekaka eribuweni ra lwandle ra le vuxeni. Daniel na Hélène Kmita, varhumiwa lava nga ni ntokoto lava humaka le Seychelles, va cinciwile va yisiwa eXihlaleni Lexikulu xo Tshwuka. Mimpatswa ya ntlhanu leyi nga maphayona ya nkarhi hinkwawo, leyi humaka ensin’wini leyi vulavulaka Xifurwa le Canada, na yona hi ku tirhandzela yi rhurhele laha leswaku yi ta pfuna. Ivan Teyssier, murhumiwa wa Mufurwa loyi a heteke malembe yo tala a tirha le Paraguay, u tile a ta pfuneta ku tirha erhavini. Dante na Christina Bonetti, lava a va ri kwala Madagascar va ri vatirhi vo huma ematikweni mambe hi nkarhi wa ku akiwa ka rhavi, va tlhele va vuyisiwa leswaku va ta va varhumiwa. Vamakwerhu lava va ha ku fikaka va tirhe swinene leswaku va kurisa moya wa vuphayona eka vahuweleri va tiko leri. Van’wana va dyondze Ximalagasi, va xi tiva kahle lerova va kala va faneleka ku tirha emavandlheni lama vulavulaka Ximalagasi tanihi valanguteri va xifundzha.

Va Famba Va Khutaza Mavandlha

Loko ntirho wo endzela mavandlha wu sungula laha hi 1963, mulanguteri wa xifundzha a a ri ni mavandlha manharhu ntsena ya ku ma endzela, etikweni hinkwaro. Sweswi, valanguteri va xifundzha va 17 va endzela mavandlha ni mintlawa ya 253. Ku famba-famba etindhawini ta le makaya swa ha tika. Hi minkarhi ya timpfula, mapato ya ritshuri ma onhaka etindhawini to tala, naswona valanguteri va xifundzha va boheka ku famba mpfhuka wo leha hi milenge. Leswaku va endzela mavandlha man’wana, va boheka ku famba endzhopeni masiku yo tala—va ha ya ntsena! (Ringanisa 2 Vakorinto 11:23-27.) Minkarhi yin’wana vamakwerhu va vandlha rin’wana va boheka ku heleketa mulanguteri wa xifundzha eka vandlha rin’wana leswaku va n’wi pfuna ku rhwala nhundzu. Loko va tsemakanya milambu—hakanyingi a ku na mabuloho—va phutsela swilo hinkwaswo hi plasitiki leswaku swi nga tsakami kutani va swi rhwala enhlokweni. Hi nkarhi wa timpfula, mati ma fika ni le makatleni.

Hambileswi va pfumalaka, vamakwerhu va tiko leri va ni malwandla naswona va endla leswi nga ematimbeni ya vona leswaku va amukela mulanguteri la famba-fambaka swin’we ni nsati wakwe. Va khutazana. Swa tsakisa swinene ku va ni vamakwerhu va xinuna ni va xisati lava lwelaka ku endla leswi nga ematimbeni ya vona leswaku va tsakisa Yehovha! (Rhom. 1:11, 12) Mawaku lunghelo lerikulu swonghasi ku tiyisa ripfumelo ra varhandziwa lava lava rhandzekaka eka Yehovha!

Loko Xidzedze Xi Hlasela

Vutomi etikweni leri byi katsa ku vhikana ni swidzedze. Lembe ni lembe ku ni nguva leyi swihlala swa Lwandle-nkulu ra Indiya swi hlaseriwaka hi xidzedze. Rhavi ri yingisa ta maxelo hi vukheta ni ku tilulamisela ku pfuna vamakwerhu etindhawini leti hlaseriweke. Hi 1997 Madagascar ri hlaseriwe hi swidzedze swo tala, ku katsa ni lexi tivekaka ngopfu lexi vitaniwaka Gretelle, lexi hlaseleke ribuwa ra lwandle ra dzonga-vuxa. Madoroba lamakulu mambirhi ni swimitana swo tala swi onhiwile. A ku ri ni Timbhoni ta Yehovha ta kwalomu ka 100 leti kumekaka endhawini leyi hlaseriweke.

Hi ku hatlisa rhavi ri rhumele xilorana ni xibebe lexi kokaka hi mune wa mavhilwa, swi lo mphaa, hi swilo swo phalala, switirho ni swo aka ha swona. Dokodela na yena u longoloke ni ntlawa lowu wo phalala. Leswaku wu fikelela ni tindhawu leti swi nga kotekiki ku fika eka tona hi movha, ntlawa lowu wu tirhise mabyatso.

Swi teke masiku mambirhi leswaku va fika laha a va ya kona, eVangaindrano. Loko va fika a va ha yima-yimanga. Va va lunghiselele swakudya ni ko veka nhloko. Dokodela u kambele ndyangu wun’wana ni wun’wana lowu nga wa Timbhoni kutani a va nyika mirhi leyi lavekaka. Mindyangu leyi nga riki ya Timbhoni na yona yi vuyeriwile. Loko vunyingi bya lava nga eka ntlawa lowu byi tlhelela ekaya, vambirhi va sarile ku ringana tin’hweti timbirhi va ri karhi va pfuxeta tiyindlu ta vamakwerhu. Hofisi ya rhavi yi amukele mapapila yo tala lama phofulaka ku tlangela mpfuno lowu nyikeriweke hi Sosayiti. Ni vanhu lava nga riki Timbhoni va te: “Vukhongeri bya n’wina i bya Vukreste hakunene!”

Yehovha U Hambeta A Kurisa

Varhumiwa swin’we ni lava pfuniweke hi vona leswaku va va vadyondzisiwa eMadagascar, va byale va tlhela va cheleta mbewu ya ntiyiso wa Mfumo. Xiviko xo sungula-sungula xo huma eMadagascar xi rhumeriwe hi Robert Nisbet na Bert McLuckie hi 1933. Endzhaku ka malembe ya 22, ntirho wu pfuxetiwile, kutani hi 1956 ku ve ni nhlonhlorhi ya vahuweleri va nhungu. Loko varhumiwa va hlongoriwa etikweni hi 1970, a ku ri ni vahuweleri va Mfumo va 469 etikweni. Varhumiwa a va nga ha ri na wona matimba yo pfuna ku fana ni le ku sunguleni. Kambe ‘Xikwembu xi hambete xi kurisa.’—1 Kor. 3:6.

Lava va nga tshama va tirha eMadagascar kutani endzhaku va va ni njombo yo tlhelela kwalaho, va swi vone hi mahlo leswaku vanhu lava va va dyondziseke ntiyiso wa Bibele, sweswi se a va humesa mihandzu ya vona vini. Hi xikombiso, Ramanitra Hélène, loyi a a ri ni malembe ya 15 hi vukhale loko Irene Carbonneau a dyondza na yena, a a khomiwe hi polio kutani a a nga ha swi koti ku famba kahle. Hambileswi vandyangu wakwe a va n’wi sivela ni ku n’wi kaneta, Hélène u sindzise leswaku u lava ku va muhuweleri wa mahungu lamanene. Hambiloko va ka Carbonneau se va tlhelele ekaya le Canada, u ye emahlweni a endla nhluvuko. Loko Irene a endza swa xinkarhana hi 1995, Hélène u te: “Hinkwavo ekaya va wu amukerile ntiyiso ku sale tatana ntsena!”

Hi ku katekisiwa hi Yehovha, hi 1980, lontsongo eMadagascar u hundzuke gidi, hi nhlonhlorhi ya vahuweleri va Mfumo wa Xikwembu va 1 021. (Esa. 60:22) Hi 1993 nhlonhlorhi ya vahuweleri yi tlule 5 000, naswona yi fikelele nhlonhlorhi leyikulu eka hinkwato ya 10 300 hi 1999.

Ku Vuriwa Yini Hi Nkarhi Lowu Taka?

Ntirho wo chumayela hi Mfumo eMadagascar wa ha ta nyuka enkarhini lowu taka. Hi 1956, i vanhu va nkombo lava veke kona eka nkhuvo wo sungula wo tlangela Xitsundzuxo eka xihlala lexi. Nhlayo ya vanhu lava vaka kona yi ye yi tlakuka kukondza yi fikelela nhlayo leyikulu ku tlula hinkwato ya 46 392 hi 1999. Hi n’hweti yoleyo, a ku ri ni vahuweleri va 10 346 exihlaleni hinkwaxo. Phela, hi xiringaniso, muhuweleri un’we u rhambe vanhu vanharhu eka xiendlakalo lexi xa nkoka!

Xihlala Lexikulu xo Tshwuka xi hambeta xi ri paradeyisi eka vanhu hinkwavo, lava hi ku rhandza Yehovha ni vanhu-kulobye, va navelaka ku byela van’wana ntiyiso wa Bibele. Ku ni magidi-gidi ya vanhu lava titsongahataka etikweni leri lava lavaka ku dyondza swo tala ha Yehovha. A hi vanhu lava dumeke emisaveni, naswona a hi vanhu lava fuweke. Swakudya swa vona hakanyingi i mpunga, nyamanyana ni matsavu. Emadorobeni ni le swimitanini swo tala, vanhu a va na rona gezi kumbe tiphayiphi ta mati. Eswimitanini hakanyingi xinkwa a xi kona, a ha ha vuli botere ni chizi. Hambiswiritano, vamakwerhu va xinuna ni va xisati va nkhensa Yehovha hi swakudya swa siku leswi va swi kumaka naswona va tsakela ku hanya vutomi byo olova. Ematshan’weni yo ‘vilela hi leswaku va ta dya yini kumbe va ta nwa yini kumbe hi mimiri ya vona leswaku va ta ambala yini,’ va tikarhatela ku lava Mfumo ku sungula swin’we ni ku lulama ka Xikwembu. (Mat. 6:31-33) Va tsaka hi lunghelo ro tirhela Yehovha, Hosi ya Vuako Hinkwabyo, naswona swin’we ni mupisalema va ri: “Yehovha i hosi! Misava a yi tsake. Swihlala swo tala a swi tsake.”—Ps. 97:1.

Xivuriso xa Ximalagasi xa tsundzuxa: “Endla ku fana ni lumpfana—tihlo ra wena rin’wana a ri langute endzhaku kutani lerin’wana ri languta swilo swa nkarhi lowu taka.” I swinene leswaku tihlo rin’we ri languta endzhaku leswaku u ta dyondza eka leswi nga tshama swi humelela. Kambe a swi pfuni ku tlhelela endzhaku. Sweswi hi langutane ni vumundzuku. Minkarhi leyinene ya ta. Yehovha u veke vutomi emahlweni ka hina—vutomi lebyi nga heriki—eparadeyisini leyi funengeteke misava hinkwayo, leyi nga ni vanhu lava va rhandzanaka hakunene. Timbhoni ta Yehovha ta le Madagascar ti tiyimisele ku fikelela pakani yoleyo.

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 224]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 230]

(1) Rabehasy Noël, (2) Robert Nisbet, (3) Bert McLuckie, (4) Adam Lisiak, (5) Edouard Marlot, (6) Narcisse Marlot

[Xifaniso lexi nga eka tluka 233]

Raimo na Veera Kuokkanen

[Xifaniso lexi nga eka tluka 235]

Andriamoara Félix, un’wana wa maphayona yo sungula yo hlawuleka laha tikweni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 236]

Xin’wana ni xin’wana a xi endliwa hi mavoko

[Xifaniso lexi nga eka tluka 237]

Rasoamalala Louise, muhundzuluxeri wa khale

[Xifaniso lexi nga eka tluka 245]

Andriamasy Théodore u dyondzisa varhumiwa lavantshwa Ximalagasi

[Swifaniso leswi nga eka tluka 251]

Muako wa rhavi lowu hetiweke ni Komiti ya Rhavi (ku suka eximatsini ku ya exineneni): Eleha, Raimo Kuokkanen, Dirajlal Bagvandjee