Ku Kunguhata Ndyangu Se I Mhaka Ya Matiko Hinkwawo

“Ku kunguhata ndyangu ku nga tisa mimbuyelo yo tala, eka vanhu vo tala, hi mali yitsongo ku tlula ‘thekinoloji’ yihi na yihi leyi sweswi vanhu va nga na yona. . . . Leswi a swi ta va tano hambi loko nchumu lowu vuriwaka xiphiqo xa ku tala ka vaaka-tiko a wu nga ri kona.”—The State of the World’s Children 1992.

KHALE, ku va ni vana vo tala a ku ri nchumu lowu navelekaka. Malembe ya kwalomu ka magidi-mune lama hundzeke, loko Rhaveka a ri kusuhi ni ku ya le Mesopotamiya ku ya tekana na Isaka, mana wakwe ni makwavo, va n’wi katekise hi marito lama nge: “Wena, makweru, u v̌e mana wa madzana ya nṭanḍa-v̌ahlayi.” (Genesa 24:60) Minkarhi yi cincile. Namuntlha, vavasati vo tala va vula leswaku va lava vana vatsongo.

“A ndzi ri n’wana wa vunharhu eka va nkombo,” ku vule Bu, manana wa le Indonesia wa malembe ya 22 hi vukhale la nga ni n’wana un’we wa nhwanyana. “Tata wa mina a a ri muxavisi wa njhemana [mati ya misinya ya micindzu] le Klaten, Central Java, naswona vatswari va mina va xaniseke swinene va ringeta ku kurisa vana lava vo tala. . . . Swa olova ku wundla ndyangu loko u ri ni nhlayo yitsongo ya vana.”

Marito ya Bu ma fana ni marito ya vatswari van’wana emisaveni hinkwayo. Mimpatswa yo tala yi tsakela ku veka nkarhi lowu yi nga ta sungula ha wona ku kuma vana, nhlayo ya vana, malembe lawa va nga ta siyana ha wona, ni leswaku va ta tshika rini. Leswi swi kombisiwa hi nkambisiso wa UN lowu kombisaka leswaku ku tirhisiwa ka swisivela-mbeleko hi ku tirhandzela, ematikweni lama hluvukaka, ku andza hi ndlela leyi hlamarisaka, ku suka eka tiphesente ta 10 hi va-1960 ku ya eka tiphesente ta 51 namuntlha ta mimpatswa leyi yi swi tirhisaka.

Tihulumendhe na tona ti swi tsakela swinene ku khutaza ku kunguhata ndyangu. Ku tlula hafu ya matiko lama hluvukaka ma nghenele minongonoko yo hunguta ku andza ka vaaka-tiko. Nhlangano wa UN Population Fund wu ringanyeta leswaku ntsengo lowu tirhisiwaka eka minongonoko yo lawula ku andza ka vaaka-tiko sweswi wu fika eka R13 140-000 000 hi lembe. Leswaku ku fikeleriwa swilaveko swa nkarhi lowu taka, valawuri va navela onge ntsengo lowu wu nga phindhiwa kambirhi hi lembe ra 2000.

Hikwalaho ka yini matiko ni vanhu va tsakela ku lawula mpimo wa mavelekelo? Naswona xana langutelo ra Vukreste hi rihi emhakeni leyi ya nkoka? Swihloko swimbirhi leswi landzelaka swi ta kambisisa swivutiso leswi.