Ku Tirha Hi Matimba Vuyelo Hi Byihi?

Hi muyimeri wa Xalamuka! le Japani

“‘SWAKUNWA leswi nyikaka matimba’ swi dume swinene, ku na tinxaka to tlula 200 ta swona, naswona hi lembe swi endla ntsengo wa ti-yen ta 900 wa timiliyoni [R20 000 000] loko swi xavisiwile,” ku vika Mainichi Daily News, phepha-hungu leri hlayiwaka ngopfu le Japani. Ku tirhisiwa swinene ka swakunwa leswi, leswi ku vuriwaka leswaku swi nyika matimba xikan’we-kan’we eka vatirhi lava karhaleke, hi laha xiviko xi vulaka ha kona, “hi swona swi endlaka Majapani ma tirha swonghasi ku nga khathariseki leswaku ma tshikilelekile emianakanyweni, a ma etlelanga ku ringanela ni maxelo ya ximumu lama hisaka swinene.”

Hi tlhelo lerin’wana ra Pacific, “kwalomu ka Muamerika un’we eka nhungu ku vikiwa leswaku u tirha tiawara ta 60 kumbe ku tlula hi vhiki,” hi ku ya hi U.S. Bureau of Labor Statistics. Lava va nga ni swikhundlha emintirhweni va swi kuma swi fanela leswaku va nyikela nkarhi ni matimba ya vona entirhweni lerova nkarhi wun’wana ntirho wa vona wu hundzuka nchumu lowu lawulaka vutomi bya vona.

Eka tinxaka to tala ta vanhu, vanhu lava gingiritekaka, lava tshembekaka ni lava tirhaka hi matimba va bumabumeriwa tanihi vanhu lava tengeke. Hambi ku ri mutsari wa Bibele wa khale u te: “A ku na le’ŝo saseka e ka munhu le’ŝi tlulaka ku dya ni ku nwa, ni ku lav̌ela moya wa yena e ku tiṭakela hi ku tira ka yena. Na ŝona leŝi, nḍi ŝi v̌onile leŝaku ŝi huma e v̌okweni ra Šikwembu.” (Eklesiasta 2:24) Vanhu hinkwavo, kwihi na kwihi va ha tshembela eka swilo swo tano. Ku nga khathariseki leswaku va swi xiya swi ri swinene kumbe doo, vanhu vo tala va tirha ku sukela ni mpundzu ku fika ni vusiku, masiku ya ntlhanu, ya tsevu kumbe hambi ku ri ya nkombo hi vhiki.

Kutani, xana ntirho lowu hinkwawo wu tise yini? Ematikweni yo kota Japani na Jarimani, “mahlori” ya ikhonomi lama sunguleke eku heleni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ma naveriwa hi matiko lama ma ha hluvukaka. Matiko lawa ya hlakarherile ivi ma fuwa hi tlhelo ra ikhomomi lerova misava hinkwayo yi boheka ku ma xixima. Hambi swi ri tano, xana ku tinyiketela entirhweni swi va endlele yini vanhu vo tala?

Hambi leswi ndzinganyeto wa vutomi le Japani wu nga tlakuka swinene, Mainichi Daily News yi vika leswaku, Majapani yo tala “swa ha va nonon’hwela ku titwa va fuwile evuton’wini bya vona.” Nchumu lowu wa ha biheke, i ku landzelela ka vona loku yaka ku kula, ka leswi va swi vitanaka vutomi lebyinene, vo tala va vabya kumbe ku fa hikwalaho ko tirha ngopfu kumbe hikwalaho ka ntshikilelo. Hi ku fanana, eka nkambisiso wa le United States, n’we-xa-nharhu xa vamininjhara va magidi manharhu lava kambisisiweke, va vule leswaku va tirha ngopfu, va tlhuvutsekile, naswona a va ha swi koti ku hisekela mintirho ya vona.

Vavasati lava tirhaka na vona va tikomba va ri ni ntshikilelo. Nkambisiso wa le Italy wu kombise leswaku vavasati lava tirhaka etikweni leriya, hi vhiki va tirha ku tlula vanghana va vona va vukati hi tiawara ta 30 hi avhareji. Ku engetela eka tiawara to tala leti va ti hetaka ehofisi kumbe efemeni, va fanele va endla ni mintirho ya vona ya le kaya loko va tlhelela ekaya. Wansati la tirhaka u byele magazini lowu nge Europeo a ku: “A ndza ha ri na nkarhi wa ku tihungasa. Ndzi hava nkarhi wa mina n’wini. Ndzi fanele ku endla ndzulamiso wo karhi.”

Ku vuriwa yini hi vutomi bya ndyangu? “Hi ku landzela langutelo ra le Amerika, hina vini ni mindyangu hi tinyiketela ku hlengetela mali ni ku kuma ndhuma,” ku vule Herbert Freudenberger, wa le New York, mutivi-nkulu la tirhanaka ni ku hlakatiwa hi ntirho. Hikwalaho ka leswi vavanuna va vona va khomiweke hi ntirho, van’wana lava va nga vasati va van’wamabindzu va le Britain, lava tirhaka ematikweni man’wana, va titwa va lahliwile naswona va nga tsakanga. Kambe a hi vona ntsena va titwaka hi ndlela leyi.

Xiya vuyelo bya vutomi bya ndyangu le Japani, laha vatirhi lava nga emalembeni ya le xikarhi, lava tirhaka etihofisini lava nga ehansi ka hafu ya vatirhi hinkwavo, lava fikaka ekaya ku nga si ba awara ya nhungu ni madyambu. Vavasati van’wana se a va ha va languti vanuna wa vona tanihi vanghana va vukati; a va ha swi lavi leswaku va va ekaya ku tlula nkarhi lowu va vaka ekaya ha wona. Xinavetisi xa thelevhixini xi katsakanye gome ra vavasati hi ku vula leswi: “Vavanuna va va ni rihanyo lerinene loko va nga tshami kona ekaya.”

Eka leswi se swi vuriweke, swi le rivaleni leswaku ku tirha hi matimba swi na tlhelo lerinene ni tlhelo lero biha. Loko swi hundzeletiwa, swi nga va ndzhwalo. Kutani ke, xana ku tirha hi matimba swi nga va nchumu lowunene hakunene ni xihlovo xa ntsako hi ndlela yihi, ematshan’wini yo va ndzhwalo?

Kutani hi tlhelo lerin’wana, xana swi na khombo ku fika kwihi loko vanhu va ya emahlweni va rhangisa ntirho eka xin’wana ni xin’wana kumbe va ya emahlweni va tirha ku nga khathariseki leswaku vuyelo bya kona byi ta va njhani? A hi kambisiseni swivumbeko leswi swa ku tirha hi matimba.