Vantshwa Va Vutisa . . .

Ha Yini Ndzi Kula Hi Xihatla Swonghasi?

“Loko ndzi ri eka ntangha tsevu, a ndzi lehe ku tlula hinkwavo. A swi ndzi khomisa tingana. A ndzi ri na munghana lontsongo swinene, naswona a ndzi n’wi navela.”—Annie.

“Tanihi leswi ndzi langutekaka ndzi ri na malembe ya 16 kumbe 17, vanhu vo tala, ku katsa ni vatswari va mina, va langutela leswaku ndzi endla swilo hi ndlela leyi vupfeke.”—Tanya, wa malembe ya 12.

KU RHUMBUKA—vo tala va hina lava se hi hundzeke eka malembe lawa ya vuntshwa hi nga tsaka loko a ho kota ku rivala hinkwaswo leswi humeleleke. Swa tsakisa kambe swa chavisa. Hi nkarhi wa ku rhumbuka, miri wa wena wu hundzuka hi xihatla, hi ndlela leyikulu naswona minkarhi yin’wana hi ndlela leyi khomisaka tingana. U sungula ku titwa hi ndlela leyintshwa, u va ni minsumuseto leyintshwa ni ku navela ko karhi. Vantshwa vo tala va chaveleleka hi mhaka ya leswaku tintangha ta vona na tona ti tokota nchumu lowu fanaka. Hambi swi ri tano, eka vantshwa van’wana, ku kula ku vonaka ku ta hi xihatla. Va tikuma va kula, va leha, va languteka enghoheni va kule ku tlula vanghana va vona ni lava va nga na vona etlilasini.

Loko leswi swi tshame swi endleka eka wena, swi nga ku chavelela ku tiva leswaku a ku na nchumu lexi hoxeke hi ku rhumbuka nkarhi wu nga si fika. Nkarhi wa munhu un’wana ni un’wana wa ku kula wu famba hi goza ra wona, kutani swi le rivaleni leswaku nkarhi wa wena wa tsutsumanyana ku tlula lowuya wa vanghana va wena. Phela, ku hundzuka ka mufana loko a rhumbuka ku nga sungula a ri na khume ra malembe, naswona eka nhwanyana, hi xihatla a ha ri na nhungu wa malembe. Kumbexana a swi nge teki nkarhi ni vanghana va wena va ta sungula ku cinca hi ndlela leyi fanaka. Enkarhini wa sweswi u nga ha va ni swiphiqo swo langutana na swona.

Ntsako Ni Mbitsi Lowu Tisiwaka Hi Ku Va La Leheke

Nhwanyana un’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi u byele Xalamuka!: “Ndzi rhandza ku va n’wana wo leha ku tlula hinkwavo etlilasini. Vanhu va ku xixima.” Minkambisiso yi komba leswaku vafana lava hatlisaka va kula, hi ndlela yo karhi va tiphina hi mimpfuno yo hlawuleka ku tlula tintangha ta vona leti nga kuliki ngopfu. Buku leyi nge Adolescent Development, hi Barbara na Philip Newman yi ri: “Vafana lava hatlaka va kula va leha ni ku tiyela ku tlula tintangha ta vona. . . . Vafana vo leha, vo tiyela va nyikiwa vutihlamuleri, va langutiwa tanihi varhangeri va tintangha ta vona, naswona va khomiwa onge hi loko va kurile emianakanyweni ni le mirini.”

Hambi swi ri tano, ku leha ngopfu nkarhi wu nga si fika na swona swa karhata nkarhi wun’wana. Xo sungula lava u nga na vona etlilasini va nga tshamela ku endla mafenya lama nyangatsaka ha wena. Nhwanyana un’wana u byele Xalamuka!: “A ndzi ri nhwanyana wo leha ku tlula hinkwavo etlilasini. A va ndzi vitana ‘Majondo.’” Jaha rin’wana leri vitaniwaka Dwayne ra tsundzuka: “Vana a va ndzi thya mavito, ku fana na va ‘Gumba.’ Minkarhi yin’wana a va ndzi vutisa leswi, ‘Maxelo ya njhani kwahalano henhla ke?’”a

Minkarhi leyi nonon’hwaka ngopfu hi loko milenge ya wena leyo leha yi tsandzeka ku tirhisana kahle. (Ringanisa Vaefesa 4:16.) “A ndzi phewuka, ndzi ondzile, naswona ndzi nga hlelekangi kahle,” Christine u tsundzuka malembe yakwe ya kondlo-a-ndzi-dyi. Dwayne wa engetela: “Le mintlangwini a ndzi khoma ku tika, a swi tikomba onge byongo bya mina a byi sungula byi rhumela rungula, ivi ri ya fika le milengeni endzhaku ka lembe! Loko ndzi famba hi titanghu to rheta a ndzo va nhutlwa.” Tiyiseka leswaku leswi humelelaka hi nkarhi lowu, i swa ntumbuluko. Hi ku famba ka nkarhi swi ta hela. U nga ha kuma ni “ku chuka-chukisa miri ku ri loku ku pfunaka” loko ku ringaniseriwa. (1 Timotiya 4:8) Loko u tirhisa miri wa wena swinene, wu ta hatlisa wu tirhisana.

Ku vuriwa yini hi ku thyiwa mavito ni ku rhukaniwa? U nga tikuma u anakanya ku tlherisela hi maritonyana yo tlhava, kambe Bibele yi ri: “U nga hlamuli šihunguki hi v̌uhunguki bya šona, u nga ti fana na šona.” (Swivuriso 26:4) Ku tlula kwalaho, hi ku famba ka nkarhi, ‘ku tlherisela swo biha hi swo biha’ swo ya swi nyanyisa xiyimo lexo biha. (Varhoma 12:17) Bibele yi ri “wu kona nkari wa ku hleka.” (Eklesiasta 3:4) Langutelo ra misavu ri nga ku pfuna ku langutana ni xiyimo lexi khomisaka tingana.b

‘Va Anakanya Leswaku Ndzi Kurile’

Minkarhi yin’wana xiphiqo a hi tintangha, kambe i vanhu lavakulu lava anakanyaka leswaku u kurile ku tlula ndlela leyi u nga ha yona. Dwayne wa tsundzuka: “A ndzi hlawuriwa exikarhi ka ntshungu tanihi lonkulu, la nga murhangeri. Eka nkarhi wun’wana a ndzi ri kusuhi ni vana vo hlayanyana, ivi va sungula ku hoxetela swilo va ri ehenhla ka buloho. Ivi ku ta maphorisa ya sungula ku ndzi huwelela hikuva a ndzi lehe ku va tlula hinkwavo. Kambe a ndzi nga swi tivi ni leswaku ku endleka yini.”

Hambi swi ri tano, minkarhi yin’wana, u nga tikuma u khomiwa tanihi munhu lonkulu. Xiphiqo hi leswaku, ku kula ka miri ku nga siya ku kula ka mianakanyo ni mintlhaveko. Ku nga khathariseki leswaku u languteka njhani, u nga ha ehleketa ni ku kunguhata swilo ku fana ni un’wana wa malembe ya wena ku nga ri hi ndlela ya munhu lonkulu. (Ringanisa 1 Vakorinto 13:11.) Kutani loko vanhu va lava leswaku u endla swilo swa munhu lonkulu, swi nga ha ku nonon’hwela ku endla leswi va swi lavaka.

U nga ha bohela ku tsundzuxa vanghana ni swirho swa ndyangu wa wena nkarhi na nkarhi, leswaku a wu si kula, hambi leswi u langutekaka onge u kurile. Swivuriso 15:22 yi ri: “Laha ku ṭunḍušana ku nga hav̌a, makungu ma hangalaka.” Kutani loko u vona onge vatswari va wena va lava leswi tlulaka leswi faneleke, va byele hi ndlela yo rhula. Magazini wun’wana wa vana va kondlo-a-ndzi-dyi wu kunguhate leswaku u nga ha ku: “Ndza swi tiva leswaku, hi mhaka ya leswi ndzi langutekaka ndzi kurile, swa olova leswaku mi langutela leswaku ndzi endla swilo onge hi loko ndzi kurile. Kambe endzeni, a ndzi si kula, naswona minkarhi yin’wana swa ndzi tikela ku endla hinkwaswo leswi mi langutelaka leswaku ndzi swi endla.”

U nga xi endli xihoxo xa ku khutaza leswaku u tekiwa u ri nkulu hi ku tikurisa hi ndlela yo karhi, kumbe hi ku tiveka exiyin’weni xo karhi, kumbe hi ku ambala ni ku tisasekisa hi ndlela leyi yi nga faneriki malembe ya wena. Phela, vantshwa van’wana lava hatlisaka va kula va rivala hi vanghana va vona lava langutekaka va ri vana ivi va ringeta ku tiringanisa ni vanhu lavakulu! Kambe loyi a ringetaka ku tumbeta leswi kahle-kahle a nga swona emhakeni leyi a nga hetelela a khomiwe hi tingana. (Ringanisa Pisalema 26:4.) Hi ku famba ka nkarhi vanhu va ta byi vona vukanganyisi bya wena. Hikwalaho hi vutlharhi Bibele yi ri, “v̌utlhari byi le ka la’v̌a tiṭongahataka.” (Swivuriso 11:2; Mikiya 6:8) Munhu la titsongahataka u tiva mindzilakana yakwe.

Ku Karhatiwa Hi Tlhelo Ra Rimbewu

Ku titsongahata swi nga tlhela swi ku sirheleta ni le ka xiphiqo lexi hakanyingi xi langutanaka ni vanhwanyana lava hatlisaka va kula hi ndlela yo karhi: ku karhatiwa hi tlhelo ra rimbewu. Hi ku hatlisaka swinene, miri wa nhwanyana wu nga va ni xivumbeko xa wansati la kokaka mahlo. (Ringanisa Risimu ra Tinsimu 8:8, 10.) Hambi swi ri tano, eka vanhwanyana van’wana lavatsongo, ku va ni mavele ni swisuti swa wansati—kahle-kahle—swi nga va nchumu lowu khomisaka tingana.

Mutsari Ruth Bell wa xiya: “Vanhwanyana lava kulaka hi ku hatlisa va tala ku karhatiwa hi vavanuna.” Nhwanayana un’wana wa malembe ya 12 la vitaniwaka Denise u hlamuserile: “Leswi ndzi nga kula swinene vanhu va ndzi languta ngopfu loko ndzi ri karhi ndzi famba.” (Changing Bodies, Changing Lives) Van’wana lava nga etlilasini lava rhandzaka ku tiva, ku nga khathariseki leswaku i vafana kumbe i vanhwanyana va nga ha ringeta ku ku khoma-khoma hi ndlela leyi nga fanelangiki. A swi hlamarisi, buku leyi nge Adolescent Development yi ri: “Vanhwanyana lava rhumbukaka hi ku hatlisa, va nga ha debya, va ambala tihembe letikulu, kumbe va nyuma ivi va tihlawula leswaku tintangha ta vona ti nga voni xivumbeko xa miri wa vona lowu cincaka.”

Hambi leswi swi nga ku pfuniki ngopfu ku tifihla hi swiambalo, i swinene ku papalata tinguvu ni switayele swa ku tisasekisa leswi kokaka mahlo kumbe leswi nga ku vitanelaka mahlo swi nga fanelanga. Leswi swi twanana ni ndzayo ya Bibele ya ku ambala ‘hi ku titsongahata ni hi mianakanyo leyi hlutekeke.’—1 Timotiya 2:9.

Ku na swin’wana leswi u nga swi endlaka. Khale le minkarhini ya Bibele, Rhuti a langutane xiphiqo xo lava ku karhatiwa hi tlhelo ra rimbewu loko a ri karhi a tirha le nsin’wini ya Bowazi. Hi tintswalo Bowazi ‘u lerise majaha leswaku ya nga n’wi khumbi.’ Hambi swi ri tano, u tlhele a n’wi tsundzuxa: “U nga ṭhuki u ya nkuṅhula e nsiṅwini yin’wana; . . . kambe ŝeŝi ṭhama ni malanḍa ya mina ya šisati.” (Rhuti 2:8, 9) Hi ndlela leyi fanaka, vanhwanyana van’wana lavatsongo va swi kotile ku tshama swin’we ni vanhwanyana van’wana va Vakreste lava nghenaka na vona xikolo swin’we. Va papalata ku famba va ri voxe etindhawini leti nga ni khombo.

Ku nga khathariseki leswaku xiyimo hi xihi, ku hava la nga ni mfanelo ya ku ku karhata—emirini kumbe hi marito. Loko u ri na swiphiqo emhakeni leyi, tiphofule eka vatswari va wena kumbe eka munhu lonkulu la tshembekaka. Va nga ha ku nyika swiringanyeto kumbe va nga ha lava ku nghenelela hi ndlela yo karhi.

Hambi loko u kula kahle, nkarhi wa ku rhumbuka i nkarhi wo tika swinene evuton’wini. Ku va lonkulu ngopfu—kumbe lontsongo ngopfu—ku tlula tintangha ta wena swi nga endla leswaku swi nonon’hwa ku tlurisa. Ku nga khathariseki leswaku u ringeta ku endla yini, a wu nge ma lawuli makulelo ya wena. Kambe u nga lwela ku kurisa vumoya bya wena. Naswona loko u endla tano, ku fana na Samuwele wa le mikarhini ya Bibele, u ta ‘kula, u tsakisa Yehovha ni vanhu.’—1 Samuwele 2:26.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Hakanyingi vantshwa vo leha va vungunyiwa swinene