Ku Hlamuseriwa Ka Swiendlakalo Swa Ntswariwo-nyingi

NCHUMU wun’we lowu kanetiwaka eka dyondzo leyi ya ntswariwo-nyingi hi leswaku vanhu va ntsandza-vahlayi emisaveni a va swi tsundzuki nikatsongo leswaku va tshame va hanya enkarhini lowu hundzeke. Ku tlula kwalaho, a va swi anakanyi ni leswaku va nga ha va va hanye vutomi byin’wana enkarhini lowu hundzeke.

I ntiyiso leswaku minkarhi yin’wana hi nga ha titwa hi ndlela yin’wana, hi vona hi tiva munhu loyi ku nga ro sungula hi hlangana na yena. Yindlu, doroba kumbe ndhawu yo karhi yo xonga hi nga ha yi vona onge hi yi toloverile, hambi loko hi swi tiva leswaku i ro sungula hi ya endhawini yoleyo. Hambi swi ri tano, swilo leswi swi nga twisisiwa handle ko tshembela eka mianakanyo ya ntswariwo-nyingi.

Hi xikombiso, tindhawu tin’wana emigangeni leyi hambaneke swinene ti nga ha fana, lerova loko hi endzela ndhawu leyintshwa, hi nga ha vona onge hi tshame hi ta endhawini yoleyo, hambi loko hi nga si tshama hi ya. Tindlu to tala, tihofisi, switolo, madoroba, ni tindhawu to xonga eswiphen’wini swo hambana swa misava ti nga ha yelana ni yin’wana etindhawini tin’wana. Ku va swi vonaka swi yelana ni leswi hi nga tshama hi swi vona a hi vumbhoni bya leswaku hi tshame hi va etindhawini toleto eka vutomi lebyi hundzeke. Ko va tindhawu leti fanaka ni leti hi ti toloveleke.

Leswi swi tano ni hi vanhu. Van’wana va fana ni van’wana enghoheni, van’wana onge hi loko u vona munhu un’we. Munhu a nga ha va ni mikhuva leyi hi tsundzuxaka ya munhu un’wana loyi a ha hanyaka kumbe hambi ku ri loyi a feke. Kambe vanhu volavo hi va tivela evuton’wini lebyi hi nga eka byona sweswi, ku nga ri eka vukona byo karhi bya nkarhi lowu hundzeke. Ku fana enghoheni kumbe hi mahanyelo a swi vuli leswaku vanhu lava hi va tivele eka vutomi bya nkarhi lowu hundzeke. Kumbexana hinkwerhu minkarhi yin’wana hi vone munhu un’wana onge hi loyi hi n’wi tivaka. Kambe havambirhi vanhu volavo va hanye hi nkarhi wun’we lowu wena u hanyaka ha wona ku nga ri eka vutomi byo karhi bya nkarhi lowu hundzeke. A swi fambisani na ntswariwo-nyingi nikatsongo.

Vuyelo Bya Ku Tekela Dzanu

Hambi ku ri swilo leswi vanhu va swi vulaka loko va tekeriwe dzanu swi nga hlamuseriwa handle ko landzelela mianakanyo ya ntswariwo-nyingi. Mianakanyo ya hina leyi nga tirhiki ngopfu yi ni vuhlayiselo bya rungula ro tala swinene ku tlula ndlela leyi hi nga anakanyaka ha yona. Rungula ri fika evuhlayisweni lebyi hi tibuku, timagazini, TV, xiya-ni-moya ni hi timhaka tin’wana ni leswi hi swi vonaka.

Ro tala ra rungula leri ri hlayisiwa ekhonweni yin’wana leyi tumbeleke ya mianakanyo ya hina leyi nga tirhiki ngopfu hikuva a hi ri tirhisi hi ku kongoma kumbe a hi lavi ku ri tirhisa enkarhini wolowo. Mianakanyo ya hina leyi nga tirhiki ngopfu hi ndlela yo karhi yi fana ni tibuku ta le layiburari leti enkarhini wolowo ti nga riki na ntirho kutani xisweswo ti vekiwa evuhirhini lebyi tumbeleke.

Hambi swi ri tano, loko munhu a tekeriwe dzanu, mianakanyo ya munhu yoloye ya cinca lerova a nga ha tsundzuka swilo leswi a swi rivaleke. Vanhu van’wana va vula leswaku mianakanyo leyi i ya vutomi bya nkarhi lowu hundzeke, kambe entiyisweni ko va swilo swa vutomi byolebyi kambe leswi hi swi rivaleke.

Hambi swi ri tano, ku ni swin’wana leswi nga nonon’hwaka ku swi hlamusela hi ndlela ya ntumbuluko. Xikombiso xa kona hi loko munhu la tekeriwe dzanu a sungula ku vulavula “ririmi” rin’wana. Minkarhi yin’wana ririmi ra kona ri nga ha twisisiwa kahle, kambe hakanyingi a swi vi tano. Lava va tshembelaka eka ntswariwo-nyingi va nga ha vula leswaku leri i ririmi leri munhu loyi a a ri vulavula eka vutomi bya nkarhi lowu hundzeke.

Kambe, swa tiveka leswaku ku vulavula hi leswi vitaniwaka tindzimi swa humelela loko vanhu va ngheniwe hi moya wo biha kumbe wa vukhongeri va nga ha koti ku tilawula. Vanhu volavo lava nga ni mintokoto yo tano va swi tiva kahle leswaku sweswo a swi fambisani ni vutomi byo karhi bya nkarhi lowu hundzeke kambe leswaku va susumetiwa hi matimba lama nga vonakariki evuton’wini bya sweswi.

Ku ni mavonelo yo hambana ya leswaku lawa i matimba wahi. Eka xiboho lexi hlanganyeriweke hi Fountain Trust ni Huvo ya Vuevhangeli ya Kereke ya Nghilandhi, ku vuriwe leswi mayelana ni ku vulavula hi tindzimi: “Na hina ha swi xiya leswaku swiendlakalo swo fana ni sweswo swi nga ha humelela ehansi ka nkucetelo wa mihivahivani ya vudemona.” Kutani ku vula leswaku swiendlakalo sweswo i vumbhoni bya leswaku hi tshame hi hanya enkarhini lowu hundzeke ku ta va ku ri xiboho xa mavunwa.

Mintokoto Ya Le Kusuhi Ni Ku Fa

Kutani ke ku vuriwa yihi hi mintokoto ya le kusuhi ni ku fa leyi vanhu va vulaka leswaku va ve na yona? Van’wana va vule leswaku i vumbhoni bya leswaku munhu u ni moya-xiviri lowu yaka emahlweni wu hanya endzhaku ka ku fa ka miri. Kambe mintokoto yo tano yi hlamuseleka ku antswa hi tindlela to hlaya ta ntumbuluko.

Enkandziyisweni wa March 1991 wa magazini wa sayense wa Xifurwa lowu nge Science & Vie, swivumbeko swo hambana-hambana swa mintokoto ya le kusuhi ni ku fa swi vitaniwa “xikombiso xa mijamujamu emisaveni hinkwayo” leyi tshameke yi tiveka. Mintokoto yo tano a yi humelelanga lava nga ekusuhi ni ku fa ntsena. Yi nga ha humelela yi fambisana ni “gome, ku hisa ka miri, switshetshela, ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela leyi hoxeke.”

Musunguri wa vuhandzuri bya misiha, Wilder Penfield, loyi a endleke vuhandzuri eka vanhu va switshetshela lava titivatisiweke hi xidzidzirisi, u tshubule nchumu lowu tsakisaka. U kume leswaku hi ku pfuxa swiphemu swo hambana-hambana swa byongo hi ku tirhisa nchumu lowu lawulaka ku famba-famba ka swilo, a a swi kota ku endla muvabyi a titwa a ri ehandle ka miri wakwe, a famba emuhochweni, naswona a hlangana ni maxaka lama feke.

Vutshuburi lebyi tsakisaka emhakeni leyi hi leswaku vana lava veke ni mintokoto ya le kusuhi ni ku fa a va hlangani ni maxaka ya vona lama feke, kambe va hlangana ni vangheni-kulobye va xikolo kumbe vadyondzisi—lava va ha hanyaka. Leswi swi kombisa leswaku mintokoto yo tano yi fambisana ni swilo swa ntumbuluko hi ndlela yo karhi. Leswi va swi vonaka swi fambisana ni vutomi bya sweswi, ku nga ri timhaka ta le ndzhaku ka rifu.

Dok. Richard Blacher u tsale eka magazini lowu nge The Journal of the American Medical Association: “Ku va ekusuhi ni ku fa kumbe ku xaniseka swinene emirini i nchumu lowu endlekaka wu ri karhi wu ya emahlweni; kambe rifu i xiyimo.” Hi xikombiso, Blacher u vulavula hi munhu loyi ku nga ro sungula a haha a suka le United States a ya eYuropa. U tsarile: “Ku va endleleni u haha hi xihaha-mpfhuka a swi fani [ni ku va] eYuropa.” Muvalangi la yaka eYuropa, ivi xihaha-mpfhuka xa vona xi tlhela endzhaku ka timinete ti nga ri tingani xa ha ku suka, a nge byeli vanhu hi Yuropa tanihi leswi munhu loyi a a titivarile a nga taka a nga koti ku byela vanhu hi rifu.

Lava veke ekusuhi ni ku fa, hi marito man’wana kahle-kahle a va nga fanga. Va vone nchumu wo karhi loko va ha hanya. Naswona munhu wa ha hanya hambi ku ri tisekene ti nga ri tingani emahlweni ka rifu rakwe. A va ri kusuhi ni ku fa kambe a va nga si fa.

Hambi ku ri lava timbilu ta vona ti yimeke swa xinkarhana ivi ti tlhela ti pfuxetiwa, entiyisweni a va nge tsundzuki nchumu swa nkarhi lowuya wa ku nga twi nchumu hambi loko va nga ha vaka va vuriwa leswaku va “file.” Loko ku ri na xilo lexi va kalaka va xi tsundzuka, ku nga va leswi humeleleke loko va tshinelela nkarhi wa ku yima ka mbilu, ku nga ri hi nkarhi lowu a yi yimile.

Nkarhi hinkwawo mintokoto ya ku va kusuhi ni ku fa leyi kandziyisiweke yi tala ku vulavula hi swilo leswinene, hambi leswi swi tiviwaka leswaku mintokoto yin’wana leyi nga tsakisiki ya humelela na yona. Muhlahluvi wa mianakanyo wa Mufurwa Catherine Lemaire u swi hlamusela hi ndlela leyi: “Lava va nga si tshamaka va tokota [ku va kusuhi ni ku fa] loku fambelanaka ni leswi vuriwaka hi IANDS [International Association for Near-Death Studies] a swi va tsakisi ku hlamusela mintokoto ya vona.”

A Va Tsundzuki Nchumu

Ntiyiso hi leswaku a hi na ntokoto wa vutomi byin’wana handle ka lebyi hi hanyaka byona sweswi, hambi vutomi bya nkarhi lowu hundzeke kumbe bya le ndzhaku ka rifu. Hikwalaho, a hi tsundzuki nchumu handle ka vutomi lebyi hi nga eka byona.

Lava va pfumelaka eka ntswariwo-nyingi va vula leswaku xivangelo xa ntswariwo-nyingi i ku kuma nkarhi wun’wana leswaku va antswisa swiyimo swa hina. Loko hi tshame hi hanya vutomi byin’wana enkarhini lowu hundzeke, kambe hi rivele, ku rivala koloko i khombo lerikulu swinene. Hi fanele hi tsundzuka swihoxo swa hina leswaku hi kota ku vuyeriwa.

Ku engetela kwalaho, lava va tlakusaka leswi vitaniwaka vutshunguri bya ntswariwo-nyingi va vula leswaku u nga kota ku langutana ku antswa ni swiphiqo swa sweswi loko u tekeriwe dzanu, ivi u kota ku tsundzuka vutomi bya nkarhi lowu hundzeke. Dyondzo leyi yi vula leswaku hi velekiwa nakambe leswaku hi kota ku antswisa nchumu wo karhi, kambe hi rivele leswaku nchumu wo karhi wolowo i yini.

Ku lahlekeriwa hi mianakanyo eka vutomi bya sweswi swi langutiwa tanihi ku lamala. Swi fanele ku langutiwa hi ndlela leyi fanaka ni le mhakeni leyi. Leswi ku nga vanhu lavanene ntsena lava velekiwaka nakambe va ri vanhu, ku kaneta hi ku vula leswaku ku rivala koloko a ku vuli nchumu, a swi twali namuntlha ni manguva lawa tanihi leswi vubihi byi funengeteke misava ku tlula rini na rini. Loko ku ri vanhu lavanene ntsena lava velekiwaka nakambe va ri vanhu, xana hinkwavo vanhu lavo homboloka va huma kwihi? Xana a swi nga fanelanga leswaku vanhu lavo biha va ya va hunguteka? Ntiyiso hi leswaku: Mayelana ni sweswo ku hava munhu, wo lulama kumbe wo homboloka, loyi a tlhelaka a velekiwa nakambe evuton’wini byin’wana tanihi munhu kumbe nchumu wun’wana wo karhi.

Hambi swi ri tano, u nga ha ku, ‘Xana ntswariwo-nyingi a hi dyondzo ya Bibele?’ A hi kambisiseni xivutiso lexi eka xihloko lexi landzelaka.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 21]

Mianakanyo ya hina leyi nga tirhiki ngopfu yi fana ni rungula leri nga elayiburari leri vekiweke ekule kambe ri nga tsundzukiwaka enkarhini lowu landzelaka

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 22]

“Rifu i makumu ya vutomi,” ku nga ri ku ya emahlweni ka byona.—Dok. Richard Blacher eka The Journal of the American Medical Association