Xana Ndzi Fanele Ndzi Antswisa Dyondzo Ya Mina Kumbe E-E?

XANA i dyondzo yo fikela kwihi leyi lavekaka leswaku u kota ku hanya? Nhlamulo ya hambana hi ku ya hi matiko. Swi vonaka onge ematikweni yo tala, mpimo wa dyondzo leyi lavekaka leswaku munhu a kota ku tihanyisa wu tlakuke ku tlula leswi a wu ri xiswona emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke. Ehansi ka swiyimo swo karhi dyondzo ya le hansi leyi laviwaka hi nawu a yi ringananga.

Handle ko kanakana leswi hi swona swi endlaka leswaku vanhu vo tala lava paseke va tlhelela exikolweni ematshan’wini yo ya entirhweni. Hakunene, mbuyelo wa kona wu tikomba wu tsakisa. The New York Times yi tshaha Economic Policy Institute yi vika leswaku “vavanuna lava tirhaka lava nga ni tidiploma ta dyondzo ya le xikolweni xa le henhla ntsena va lahlekeriwe hi 7,4 wa tiphesente ta ntikelo wa miholo ya vona ku sukela hi 1979 ku fikela hi 1987, loko miholo ya vavanuna lava thwaseke etikholichi yi tlakuke hi 7 wa tiphesente.”

Lava va thwaseke ekholichi va kuma tidigri leti endlaka leswaku va kuma mintirho. William B. Johnston, mulavisisi la tlakukeke wa Hudson Institute, u ri: “Digri ya le kholichi, hambi ku ri vumbhoni ntsena bya leswaku u yile ekholichi, ku ve tsalwa leri nga xitiyisekiso ra ntirho.”

Hi hala tlhelo, swi fanele swi pfumeriwa leswaku vanhu vo tala lava paseke ekholichi swa va tikela ku kuma ntirho, naswona a va ponanga hi ku helela ekhombyeni ro heleriwa hi ntirho. Karl wa malembe ya 22 hi vukhale u ri: “Vanghana va mina vo tala lava ndzi thwaseke na vona a va tirhi.” Jim, wa malembe ya 55 hi vukhale, loyi a paseke hi nyeleti eyunivhesiti leyi dhumeke u heleriwe hi ntirho hi February 1992. Diploma yakwe a yi n’wi ponisanga, kumbe ku n’wi pfuna leswaku a kuma ntirho lowu tshembekaka. U ri: “Xisekelo xa wena xi hundzuka xa hava.”

Ku fana na Jim, mathwasana yo tala ya le kholichi ma tikuma ma ri exiyin’weni lexi U.S.News & World Report yi xi vulaka “ku xupuriwa ka swidyondzeki”—va ha ri vatsongo lerova va nga tshika ntirho, naswona se va kurile lerova a va nge he thoriwi hi khamphani yin’wana.

Xisweswo, hambi loko dyondzo ya le kholichi swi nga ha endleka yi ri mpfuno, kambe swi le rivaleni leswaku a hi mahlula-hinkwaswo. Naswona a ko va yona ntsena yi nga pfunaka. Ebukwini yakwe leyi nge The Question Is College, Herbert Kohl u ri: “Ku ni vanhu vo tala lava humelelaka hambi va nga yanga ekholichi naswona ku ni mintirho yo tala leyinene leyi nga laviki tidigri ta le kholichi.” Hi xikombiso, khamphani yin’wana yi thola vanhu lava nga yangiki ekholichi leswaku va ta tirha mintirho leyi hakanyingi yi tirhiwaka hi lava va swi thwaseleke ekholichi. Ematshan’wini yo lava tidigri, khampani leyi yi lava vanhu lava kotaka ku endla mintirho ya vona hi ndlela leyinene. Muvulavuleri un’wana u te: “Loko hi kuma munhu yoloye, ha tiyiseka leswaku hi nga [n’wi] dyondzisa vutshila bya ntirho wo karhi.”

Ina, van’wana va swi kotile ku kuma mali leyi ringanaka vona ni mindyangu ya vona handle ka digri ya le kholichi. Van’wana va vona va nghenela tikhoso eswikolweni swa mintirho, swikolo swa thekiniki kumbe etikholichi ta hulumendhe, va tirhisa nkarhi wutsongo ni mali yitsongo.a Van’wana va sungule bindzu kumbe ntirho wo karhi xi nga ri kona xo karhi lexi va xi dyondzeleke. Hikwalaho ka ndhuma leyinene, va swi kotile ku hlayisa ntirho lowu tshembekaka.

Langutelo Leri Ringaniseriweke

I ntiyiso leswaku ku hava dyondzo yo karhi—ku katsa ni ya le kholichi kumbe yo engetela—leyi nyikelaka xitiyisekiso xo humelela. Ku tlula kwalaho, Bibele yi swi veka hi ku kongoma leswaku ‘swilo swa misava leyi swa cinca.’ (1 Vakorinto 7:31, NW) Lexi xi nga xa nkoka namuntlha, mundzuku xi nga va xi nga ha ri xa nkoka.

Xisweswo, munhu la ehleketaka ku nghenela dyondzo yo engetela u fanele ku kambisisa mimpfuno ni makhombo ya kona. ‘Xana ndzi ta swi kota ku hakela mali ya kona? Xana ndzi ta va ndzi ri ehansi ka swiyimo swa njhani, ni vanghana va njhani? Xana tikhoso ta kona ti ta ndzi letela hi ndlela leyi ndzi nga ta kota ku tihanyisa? Xana ti ta ndzi pfuna leswaku ndzi wundla ndyangu wa mina loko ndzi nghenela vukati?’ Vatswari lava khathalelaka va nga ha nyikela mpfuno hi ku pfumelelana ni vutihlamuleri lebyi Bibele yi va nyikaka byona. (Deteronoma 4:10; 6:4-9; 11:18-21; Swivuriso 4:1, 2) Loko u kambisisa mpfuno wa timali hi dyondzo yo engetela kumbe tinhla tin’wana ta yona, marito ya Yesu ma fanelekile: “Xana i mani exikarhi ka n’wina, la nga rhangiki hi ku tshama hansi loko a lava ku aka xihondzo, a hlaya leswi a nga ta humesa swona, ku vona loko mali ya yena yi ta ringana ku heta ntirho xana?”—Luka 14:28.

Ina, xiboho xa leswaku u lava dyondzo yo engetela kumbe a wu yi lavi xi fanele xi kambisisiwa kahle. Minkarhi hinkwayo Mukreste u tsundzuka marito ya Yesu lama nga eka Matewu 6:33: “Rhangani mi tilavela Mfumo wa yena ni ku lulama ka [Tata wa n’wina la nga ematilweni], kutani sweswo hinkwaswo mi ta engeteleriwa swona.” Exikarhi ka Vakreste va ntiyiso, lava va nga dyondzekangiki ngopfu a va languteriwi ehansi kumbe va khomiwa tanihi vanhu va xiyimo xa le hansi, hambi ku ri lava dyondzekeke ngopfu a va biwi hi makatla kumbe ku langutiwa tanihi tintlharhi. Muapostola Pawulo u tsarile: “Xana u mani wena ku avanyisa nandza wa munhu un’wana? Hambi a yima kumbe ku wa, sweswo swi tiviwa hi n’wini wa yena; kambe ú ta yima, hikuva [Yehovha u ta] swi kota ku n’wi pfuxa a yima.”—Varhoma 14:4.

Yesu u kombise langutelo leri ri ringaniseriweke. A nga va sandzanga lava “ni ku dyondza [a] va nga dyondzang[a],” naswona a nga tshikanga ku hlawula Pawulo loyi a dyondzekile leswaku a hetisisa ntirho wakwe wa matimba wo chumayela. (Mintirho 4:13; 9:10-16) Ehansi ka swiyimo hinkwaswo, dyondzo yi fanele yi tshama endhawini ya yona, hi laha xihloko lexi landzelaka xi nga ta kombisa ha kona.

[Nhlamuselo ya le hansi]