Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Ndzi Nga Langutana Njhani Ni Rifu Ra Tatana?

“Tatana u fe a ri esofeni. Ndzi n’wi kume kwalaho. U dlayiwe hi vuvabyi bya mbilu. A swi chavisa hikuva a hi ri vanghana lavakulu swinene . . . Ni sweswi mana wa mina wa ha rila ni vusiku. A swa ha tsakisi ku endla swilo papa a nga ri kona.”—Emily.

“RIFU ra mutswari kumbe xirho xa le kusuhi xa ndyangu i nchumu lowu vavisaka eka munhu wa kondlo-a-ndzi-dyi,” ku vule mutsari Kathleen McCoy. “A nga ha titwa a pfilunganyekile swa nkarhinyana, a rila, a titwa nandzu, a chava naswona a hlundzuka.” Loko u tshame u feriwa hi mutswari, kutani u swi tiva kahle leswaku swi vava njhani.

Hambi swi ri tano, i ntumbuluko, ku titwa hi phasekile emabobomeni ya mintlhaveko loko un’wana loyi hi n’wi rhandzaka a fa. Bibele yi vula leswaku loko mupartriarka Yakobo a byeriwe leswaku n’wana wakwe Yosefa u file, u rile a kondza a “hanḍula tinguv̌u ta yena.” Kutani hambi loko “v̌ana v̌a yena hikwav̌o v̌a šinuna ni v̌a šisati v̌a ta ṅwi tšhavelela, . . . a ala ku tšhav̌eleriwa.” (Genesa 37:34, 35) Na wena hi ku fanana u nga ha vona onge u vaviseke swinene lerova a wu nge tshuki u antswile.

Hi ku famba ka nkarhi swi ta hela. Kambe mhaka-nkulu i ku langutana ni ku vaviseka ka wena, ematshan’wini yo ringeta ku honisa. Hi xikombiso, John lontsongo, a nga swi humeselanga ehandle leswaku a a ri ku rileni ka xirho xa ndyangu wa ka vona. Hambi swi ri tano, u sungule ku lwa exikolweni. John wa hlamusela: “Ndzi famba ndzi ku tani ndzi ni tshumba lerikulu endzeni ka mina leri vavaka. Ndzi ringete ku ri susa hi ku lwa kambe a swi tirhanga.”

Vantshwa van’wana va ringeta ku pfalapfala ku vaviseka ka vona hi ku tshama va khomekile hi mintirho. Loko van’wana va va pfuxela, van’wana va papalata swivutiso hi ku tiendla onge va tsakile. Ku endla tano swi nga funengeta mintlhaveko leyi vavaka swa xinkarhana, kambe a swi nge tlhaveriwi hi dyambu. Swivuriso 14:13 yi ri: “Munhu a nga hleka a ri kari a v̌av̌iseka e mbilwini.”

Lexi tsakisaka, xihloko lexi nga eka magazini wa vantshwa xi ri: “Enkambisisweni wun’wana, vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava tumbeteke mintlhaveko ya vona ya ntumbuluko ya ku rila mufi kumbe ya ku titwa nandzu endzhaku ka rifu ra xaka . . . a va katseka swinene eka swiendlo swo biha, tanihi ku tirhisa swidzidzirisi ni swakunwa swa xihoko hi ndlela yo biha, va tihoxa ekhombyeni (tanihi ku chayela mimovha hi rivilo lerikulu) ni swiendlo swin’wana swa ku tlula nawu.” Lexi tsakisaka, ku ni tindlela to antswa to langutana ni ku vaviseka.

“Nkari . . . Wa Ku Rila”

Eklesiasta 7:2 yi ri: “Ŝi sasekile ku ya e ndlwini ya ŝirilo, ku tlula ku ya e ndlwini ya mikhuv̌o; hikuv̌a kona hi laha ku helaka munhu wihi ni wihi, kutani munhu l’a hanyaka o ehleketa ha kona.” Rifu ri nga ha chavisa swinene. Kutani loko munghana kumbe un’wana loyi va n’wi rhandzaka a fa, van’wana va nga ringeta ku bakanya ku vaviseka loku vangiwaka hi rifu, hi ku ya “e ndlwini ya mikhuv̌o” ivi va titsakisa. Hambi swi ri tano, Solomoni u khutaza ku langutana ni rifu handle ko ringeta ku baleka naswona u ya “e ndlwini ya ŝirilo.” Solomoni wa engetela: “Ku vaviseka ka antswa ku tlula mafenya: hikuva hi ku tsana ka mombo mbilu ya horisiwa.”—Eklesiasta 7:3, King James Version.

Hambi leswi xitsundzuxo lexi kahle-kahle a xi tsaleriwe vanghana ni maxaka ya lava feriweke, xa tirha ni le ka loyi a feriweke leswaku a langutana ni ku lahlekeriwa ka yena. Wu kona “nkari . . . wa ku rila.” (Eklesiasta 3:4) Vavanuna ni vavasati lava chavaka Xikwembu va le minkarhini ya Bibele xisweswo va tinyike nkarhi wo phofula mintlhaveko ya vona ya ku vaviseka ematshan’wini yo yi pfala-pfala.—Ringanisa Genesa 23:2; 2 Samuwele 1:11, 12.

Ku titshika u rila swa pfuna hi tindlela to tala. Buku leyi nge The Art of Condolence yi swi vekisa xileswi: “Lava feriweke va fanele va pfumelela mintlhaveko ya ku vaviseka ni maxangu lawa va ma vonaka, yi huma. Ku pfalapfala leswi, swi sivela ku hola.” Hambi swi ri tano, hikwalaho ko lawuriwa hi ntsheketo lowu nge wanuna a nga rili, vafana van’wana va nga ha kuma swi va nonon’hwela ku phofula mintlhaveko ya vona. Kambe nghwazi yo tlula hinkwato leyi tshameke yi hanya yi ‘ririle’ emahlweni ka vanhu, loko munghana wa yona Lazaro a file. (Yohane 11:35) Naswona swi fanerile ku rila loko munhu a loveriwe hi mutswari. Kutani u nga chavi ku rila. (Ringanisa Yakobo 4:9.) Buku leyi nge Death and Grief in the Family yi ri: “Ku rila i yin’wana ya tindlela ta nkoka swinene ta ku herisa xiviti.”

Matshalatshala Yo Herisi Xiviti Xa Wena

Eminkarhini ya Bibele, Hosi Davhida u kombise ku karhateka ka yena hikwalaho ka munghana wakwe Yonatani, ku nga ri hi ku rila ntsena kambe ni hi ku tsala ndlela leyi a titweke ha yona. “Mbilu ya nga yi v̌av̌isekela wena Yonatan makweru! A u nḍi ṭakisa ngopfu-ngopfu,” ku tsale Davhida eka xirilo lexinene lexi a xi thyeke “V̌ura.”—2 Samuwele 1:18, 26.

Na wena u nga ha kuma swi pfuna ku tsala ndlela leyi u titwaka ha yona. Buku leyi nge Giving Sorrow Words yi ri: “Ku tsala mintlhaveko ya wena swi nga pfuna ku endla leswaku mintlhaveko leyi pfaleriweke endzeni yi humela ehandle. . . . Loko u hlundzuka, loko u titwa u tsanile, swi tsale hansi.” Nhwanyana un’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi la vitaniwaka Shannon u ri: “A ndzi ri na dayari. A ndzi tsala mintlhaveko ya mina hinkwayo. Ndzi andlale mintlhaveko ya mina hinkwayo ephepheni, ndzi nga siyi nchumu. Xin’wana ni xin’wana lexi a ndzi xi twa a ndzi xi tsala hansi, naswona sweswo swi ndzi pfune swinene . . . ku tsala xin’wana ni xin’wana ehansi.”

Xipfuno xin’wana i vutiolori. ‘Ku chuka-chukisa miri swa pfuna,’ ku vula Bibele. (1 Timotiya 4:8) Naswona buku yin’wana leyi vulavulaka hi ku rila mufi yi ri: “Vutiolori i ndlela leyinene ya ku humesa ku karhala.” Ku tiolola hi ku tsutsuma, ku ganyula, kumbe ku famba hi xikanyakanya loku phyuphyisaka swi nga ku pfuna swinene ku hunguta mintshikilelo leyi nga ha vaka kona loko u tsanile naswona u ri eku rileni.

Vulavula Ni Un’wana

Hambi swi ri tano, tivonele leswaku u nga tihambanisi hi ku helela ni van’wana. (Swivuriso 18:1) Swivuriso 12:25 yi ri: “Ku [vilela], loko ku le mbilwini ya munhu, ka ṅwi tov̌a, kambe rito le’rinene ri ṅwi ṭakisa.” Xana munhu la tshikilelekeke a nga ri kumisa ku yini “rito [rolero] le’rinene” ra xikhutazo? Hi loko ntsena o vulavula ni un’wana a phofula ‘ku vilela’ ka yena. Ha yini wena u nga endli sweswo? Tiphofule u vulavula ni munhu un’wana loyi u n’wi tshembaka.

Hi ntolovelo, mutswari wa wena loyi a chavaka Xikwembu hi yena munhu loyi a faneleke leswaku u vulavula na yena. Kambe ku vuriwa yini loko na yena a vaviseke ngopfu lerova a nga koti ku ku pfuna? Ku ni swirho swa vandlha ra Vukreste leswi nga ku pfunaka. Swivuriso 17:17 yi ri: “Munghana wa munhu wa ṅwi ranḍa hi masiku; i makwav̌o e makhombyeni.” Endzhaku ka rifu ra mana wakwe, Morfydd u titshege swinene hi vandlha ra kwalaho ra Timbhoni ta Yehovha. Wa tsundzuka, “Vakulu hinkwavo va ndzi pfune swinene, kambe ngopfu-ngopfu wun’we eka vona a a tiyimiserile ku ndzi yingisa.”

Ha yini u nga endli matshalatshala yo kuma mpfuno ni nseketelo wo tano? Byela un’wana leswaku u lava ku vulavula. Kumbexana u titwa u hlundzukile u chava, kumbe u titwa nandzu. Kumbexana u titwa ntsena u ri na xivundza naswona u navela mutswari wa wena. Ku phofula mintlhaveko ya wena eka muyingiseri la nga ni ntwela-vusiwana swi nga ku pfuna hakunene.

Ku Pfuna Mutswari Wa Wena

Hambi swi ri tano, vantshwa van’wana va engetela ntshikilelo wa vona hi ku tibyarhisa mindzhwalo leyi va nga siki lunghelaka ku yi byarha. Xiyimo xa le kaya sweswi xi nga ha vonaka xi pfilunganyekile naswona ku nga ri na nhleleko. Hi laha swi twisisekaka mutswari wa wena loyi a ha hanyaka a nga ha va a nga tsakanga, a hatla a hlundzuka—naswona a tsanile. Hi ku vona ku vaviseka ka yena, hi ntumbuluko u lava ku n’wi pfuna. Mutivi un’wana wa ta ku rila mufi u ri “vana va kondlo-a-ndzi-dyi . . . va nga ha pfala-pfala ku rila ka vona hi matshalatshala lama hoxeke yo ringeta ku pfuna vatswari va vona.” Va nga ha “tiendla ‘vatswatsi,’ kumbe hambi ku ri ku byarha vutihlamuleri lebyi engetelekeke.”

I ntiyiso, swi nga ha endleka u boheka ku byarha vutihlamuleri byin’wana lebyi engetelekeke hikwalaho ka rifu ra mutswari wa wena. Kambe leswi a swi ku endli n’wini wa muti. Mutswari wa wena loyi a ha hanyaka wa ha ri ni vulawuri, naswona swi nga antswa leswaku u n’wi seketela, ku nga ri hi ku teka vulawuri, kambe hi ku tirhisana na yena ni ku n’wi yingisa. (Vaefesa 6:1) Tsundzuka leswaku “v̌utlhari byi le ka la’v̌a tiṭongahataka.” (Swivuriso 11:2) Ku titsongahata swi katsa ku tiva mindzilakano ya wena.

Nakambe leswi i swa nkoka ku tshama u ri karhi u swi tsundzuka loko mutswari wa wena la seleke a sungula ku titshega hi wena leswaku u n’wi nyika switsundzuxo kumbe a sungula ku ku tikerisa hi mivilelo ya vanhu lavakulu. Wa swi lava ku n’wi komba tintswalo ni ku n’wi seketela, kambe ku titsongahata swi ta ku pfuna ku xiya leswaku ntokoto lowu u nga na wona wa vutomi i wutsongo swinene. (Ringanisa Vaheveru 5:14.) Kutani loko u titwa se u tikeriwa, tiphofule eka mutswari wa wena naswona u swi veka erivaleni hi xichavo. (Swivuriso 15:22) Kumbexana u nga ha ringanyeta leswaku a kombela mpfuno eka vanhu van’wana lavakulu evandlheni.

Ku langutana ni rifu ra mutswari entiyisweni a hi nchumu lowu olovaka. Kambe, tiyiseka leswaku hi ku famba ka nkarhi, mintlhaveko ya ku tsana a yi nge he ku lawuli. (Ringanisa Genesa 24:67.) Mianakanyo leyi vavisaka ya mutswari wa wena la loveke yi nga ha ta emianakanyweni ya wena nkarhi na nkarhi. Kambe u ni mianakanyo yin’wana leyi kufumelaka ni leyi chavelelaka leyi u nga ha anakanyaka ha yona. U nga rivali leswaku Yehovha u na mhaka na wena naswona wa ku twisisa ku tsana ka wena. Loko u titwa u ri na xivundza kumbe u lahliwile, anakanya hi marito ya mupisalema lama nge: “Hambi loko tatana na manana v̌a nga nḍi ṭhika, Yehova o ta nḍi rola.”—Pisalema 27:10.

Nakambe, hambeta u anakanya hi ntshembo lowu sekeriweke eBibeleni wa ku pfuxiwa ka vafi ni ku langutela ku vona mutswari wa wena nakambe—eparadeyisini emisaveni. (Luka 23:43; Mintirho 24:15) Kim lontsongo loyi a feriweke hi tata wakwe u ri: “Ndzi anakanya hi tata wa mina masiku hinkwawo. Kambe ndza swi tiva leswaku a nga ta swi lava leswaku hi tshika kumbe hi pfumelela nchumu hambi wihi na wihi wu yimisa vutirheli bya hina eka Yehovha. Ndzi lava ku va kona, ndzi n’wi xeweta loko a pfuxiwile eku feni.”—Yohane 5:28, 29.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Ku rila ku nga ku pfuna leswaku u rivala