Varhumiwa—Xana Va Fanele Va Va Njhani?
RITO “murhumiwa” ri nga pfuxa mintlhaveko ya matimba eka vanhu. Vanhu van’wana, ra va tsakisa, loko va tsundzuka vanhu vo fana na va Manana Teresa kumbe mufi Albert Schweitzer.
Ku hambana ni sweswo, van’wana va khumbeka hi ndlela yin’wana, va nyenyetseka, kumbe hambi ku hlundzuka loko mhaka ya varhumiwa yi boxiwa. Eka vona rito leri ri fambisana ni ku lawuriwa ko biha ka mianakanyo ya vanhu naswona ri va tsundzuxa minkarhi ya ku akiwa ka tikoloni.
Mayelana ni varhumiwa ku ni xivutiso lexi xi faneleke, Xana a a va ri vabyarhi va ku vonakala kumbe a a va ri vabyarhi va munyama?
Xana Murhumiwa I Yini?
Murhumiwa u hlamuseriwa tanihi “munhu loyi a endlaka ntirho wa vurhumiwa” hi marito man’wana u hetisisa “vutirheli lebyi a rhumiweke byona hi nhlengeletano ya vukhongeri, leswaku a hangalasa ripfumelo ra yona kumbe a endla ntirho wa ku pfuna vanhu.”
Xisekelo xa ntirho wa vurhumiwa wa Vakreste xi sunguriwe hi Yesu Kreste loko a byela valandzeri vakwe a ku: “Hikokwalaho, yanani eka vamatiko hinkwavo, mi va endla vadyondzisiwa va mina.” Leswi a a swi vula leswaku rungula ra Vukreste ri fanele ri chumayeriwa emisaveni hinkwayo.—Matewu 28:19.
Yesu hi yexe a a ri murhumiwa, la rhumiweke hi Tata wa yena, Yehovha, a suka etilweni a ya exiavelweni ximbe, emisaveni. (Vafilipiya 2:5-8) Xisweswo, murhumiwa wa Mukreste u fanele a landzela swinene xikombiso lexi vekiweke hi Yesu Kreste. Murhumiwa wa lembe xidzana ro sungula loyi a endliseke sweswo a ku ri muapostola Pawulo, loyi a veke xikombiso lexi varhumiwa va Vakreste lava tlhandlameke a va fanele va xi tekelela.—1 Vakorinto 11:1.
Hambi leswi a a va twela vusiwana vanhu hi swiphiqo swa ntshamisano leswi va weleke, Yesu a nga ku rhangisanga mahlweni ku lulamisa swiphiqo leswi loko a ha ri emisaveni. Loko a a lo endla tano a ta va a va wisise swa xinkarhana ntsena. (Yohane 6:26, 27; 12:8) A ku ri na xin’wana lexi a xi ri xa nkoka swinene. Yesu u byele Pilato a ku: “Leswi ndzi velekeriweke swona hi leswi ndzi nga tela swona laha misaveni, i ku ta ndzi ta veka vumbhoni henhla ka ntiyiso.” Nkoka wa ku va ni vutivi byo tano i wukulu swinene, hi laha Yesu a vuleke ha kona emahlweninyana exikhongelweni: “Kambe vutomi lebyi nga heriki, hi leswaku va ku tiva, wena ntsena u nga Xikwembu xa ntiyiso, na Yesu Kreste loyi u n’wi rhumeke.”—Yohane 17:3; 18:37.
Xana varhumiwa va Vujagana va xi fikelerile xikombiso lexi vekiweke hi Yesu? Xana va tikombe va ri vabyarhi va ku vonakala hi laha yena a ri ha kona, va humesa ku vonakala ka Rito ra Xikwembu, leri ku tiva rona ku yisaka evuton’wini lebyi nga heriki? Kumbe xana va siye vanhu va ri emunyameni? Nhlamulo ya swivutiso leswi yi fanele yi hi tsakisa hinkwerhu hikuva mihandzu leyi humesiwaka hi lava va tivitanaka varhumiwa va Vukreste eka malembe-xidzana yo tala, yi hi pfuna ku vona vukhongeri bya ntiyiso, xikan’we ni vukhongeri bya vunwa.
Xana Varhumiwa Va Tikombe Va Ri Yini?
Varhumiwa va hoxe xandla swinene eku hangalaseni ka rungula ra Kreste. Hi xikombiso, van’wana va hundzuluxele Bibele hi tindzimi ta lomu va chumayelaka kona, xisweswo va endla vanhu va kota ku tihlayela yona hi voxe.
Hambi swi ri tano, masiku lawa, swi tikomba onge varhumiwa van’wana va vona onge ku enerisa swilaveko swa vanhu ku fanele ku rhangisiwa emahlweni, ku ri ni ku rhangisa matshalatshala yo chumayela kumbe ya vuhundzuluxeri. Xihloko lexi nga eka magazini wa Time lexi nga ni nhloko-mhaka leyi nge “Vurhumiwa Lebyintshwa” xi te: “Eka Maprotestente, vanhu se va nghenelele swinene eka swiphiqo leswikulu swa ikhonomi ni swa ntshamisano swa vanhu lava varhumiwa lava va ringetaka ku va fikelela.” Malunghana ni Makhatoliki, murhangeri wa mintirho ya vu-Jesuit la rhumeriweke ku suka eUnited States u vule leswaku ku avelana ripfumelo ra Vukreste “ku tekiwa ku nga ri ka nkoka ngopfu ku tlula ku va la pfunaka vanhu.” Naswona matsalana wa ntirho wa Vukhatoliki u te: “Enkarhini lowu hundzeke, a ku ri na leswi a swi vitaniwa matshalatshala yo ponisa mimoya-xiviri. . . . Sweswi hi mpfuno wa Xikwembu, ha tshemba leswaku vanhu hinkwavo ni vukhongeri hinkwabyo ana se va hanya ehansi ka musa ni rirhandzu ra Xikwembu naswona va ta ponisiwa hi ntsetselelo wa Xikwembu.”
Xana leswi swi vula leswaku a ka ha ri na xilaveko xo dyondzisa Rito ra Xikwembu hi laha Yesu a endleke ha kona?
Xana Ka Ha Ri Na Xilaveko?
Hi 1985 vini va miti va kwalomu ka 18 000 eHamburg, Jarimani, va beriwe tinqingho hi madzana-dzana ya lava tirhandzelaka, eka leswi phepha-hungu ri swi vitaneke “ntirho lowukulu wa vurhumiwa bya riqingho.” Swi le rivaleni leswaku swi humese mihandzu yitsongo. Eka December leyi hundzeke The European yi tsarile: “Kereke ya Protestente eJarimani . . . yi ve ni ku hunguteka ka vanhu lava taka eka yona, vo tlula 500 000 ku sukela hi 1991.”
Ku vohla ka ntlhambi a ko va nchumu lowu nga etikerekeni ta Jarimani ntsena. Timiliyoni ta vanhu emisaveni hinkwayo ti byi lahlile vukhongeri, a ta ha byi xiyi byi ri bya nkoka eka malembe lawa ya va-1990, lama nga ni swilo swa xiviri. Kambe vutivi bya Vukreste i bya nkoka loko hi ta kota ku langutana ni munyama wa misava ya namuntlha hi ndlela leyi humelelaka ni loko hi ta tiyisiwa hi ntshembo wa misava yo antswa enkarhini lowu taka. Xileriso xa Yesu xa ku endla vanhu va matiko hinkwawo vadyondzisiwa, hi yona ndlela leyi tirhaka ya ku fikelela xilaveko xa xihatla.
Yesu Kreste a a lava leswaku varhumiwa va Vakreste va va vabyarhi va ku vonakala, ku nga ri vabyarhi va munyama. Xana varhumiwa va Vujagana va tikombe va ri yini? Xana va fambe hi ndlela yihi?
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 19]
Culver Pictures