Nkhawuko Wa Switlhandla—Ku Wu Twisisa Ku Antswa

“A NDZI nge vuli leswaku i nkarhi wo tsakisa evuton’wini bya wansati,” ku pfumele wansati un’wana loyi a hundzeke enkarhini wa nkhawuko wa switlhandla, “kambe ndzi anakanya leswaku u nga dyondza swin’wana eka wona. Ndzi dyondze ku xixima swipimelo swa miri wa mina. Loko miri wa mina wu lava ku khathaleriwa kumbe ku wisa loku engetelekeke, ndza yingisa ivi ndzi wu endlela leswi swi wu faneleke.”

Nkambisiso wa vavasati lowu vikiweke eka magazini lowu nge Canadian Family Physician, wu paluxe leswaku “ku ka u nga tivi leswi swi nga ta humelela” a ku ri nchumu wo tika swinene hi nkhawuko wa switlhandla. Hambi swi ri tano, vavasati lava va twisiseke nkhawuko wa switlhandla tanihi ku hundzuka ka ntumbuluko a va “nga vileli, ku tshikileleka, ni ku nyangatseka hi ku olova, naswona a va ri ni ntshembo wo antswa swinene hi vutomi bya vona.”

Leswi Wu Nga Swona

Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary yi hlamusela nkhawuko wa switlhandla hi ndlela leyi: “Nkarhi wa ntumbuluko lowu switlhandla swi helaka ha wona [hakanyingi] exikarhi ka malembe ya 45 na 50.” Nakambe nkhawuko wa switlhandla wu hlamuseriwe tanihi ku hela ka tin’hweti hi laha ku heleleke.

Eka vavasati van’wana, makumu ya switlhandla ma fika xikan’we-kan’we; nkarhi wa switlhandla wa fika, ivi wu hundza, kutani ku nga ha pfuki ku te wun’wana. Eka van’wana, minkarhi ya swona yi sungula ku hundzuka-hundzuka, yi humelela yi siyana hi mavhiki manharhu ku ya ka tin’hweti ti nga ri tingani. Loko lembe ro hela wansati a nga vanga na switlhandla, handle ko kanakana a nga ha heta hi leswaku nkhawuko wa switlhandla wu sungule hi nkarhi wa switlhandla swakwe swo hetelela.

Nkarhi Lowu Wu Humelelaka Ha Wona Ni Xivangelo Xa Kona

Mboyamelo lowu kumiweke hi ndzhaka, vuvabyi, ntshikilelo, mirhi, ni vuhandzuri swi nga lawula nkarhi lowu wu humelelaka ha wona. EAmerika N’walungu nhlayo-xikarhi ya malembe lawa nkhawuko wa switlhandla wu humelelaka ha wona i malembe ya kwalomu ka 51. Nkarhi wa ku humelela ka wona hi ntolovelo wu sukela eku sunguleni ka malembe ya va-40 ku ya exikarhi ka va-50 naswona a hi kanyingi wu humelelaka emahlweni kumbe endzhaku ka kwalaho. Tinhlayo ti kombisa leswaku vavasati lava dzahaka va tala ku va ni nkhawuko wa switlhandla hi ku hatlisa, ni leswaku vavasati lava nga ni ntiko swinene hakanyingi nkhawuko wa vona wa switlhandla wa hlwela.

Loko wansati a velekiwa swiamukela-mbewu swakwe swi va swi ri ni mandza hinkwawo lawa a nga ta va na wona, hi nhlayo ku nga madzana ya magidi yo hlayanyana. Hi nkarhi wun’wana ni wun’wana wa switlhandla, ku sukela eka 20 ku ya eka 1 000 wa mandza ya vupfa. Kutani rin’we, kumbe minkarhi yin’wana ku tlula rin’we, ra humesiwa eka swiamukela-mbewu leswaku ri ta nonisiwa. Mandza laman’wana lama vupfeke ma fa. Nakambe, hi nkarhi wa endlelo leri ra ku vupfa ka mandza, mpimo wa tihomoni ta xisati ni ta progesterone nkarhi na nkarhi wa tlakuka wu tlhela wu hunguteka.

Loko wansati a ri eku heleni ka malembe ya yena ya va-30, mpimo wa homoni ya xisati ni progesterone wu sungula ku hunguteka hakatsongo-tsongo kumbe hi ku siya-siyana ka minkarhi, naswona mandza ma nga ha humi eka ndzhendzheleko wun’wana ni wun’wana. Switlhandla a swa ha ti nkarhi na nkarhi, hakanyingi swi heta nkarhi wo leha swi nga si humelela; nkhuluko wa switlhandla wa hundzuka, wu nga ha va wutsongo kumbe wu ta hi matimba. Eku heteleleni mandza ma nga ha humi, ivi switlhandla swi hela.

Switlhandla swo hetelela i ku hela ka ku hundzuka-hundzuka ka mpimo wa tihomoni ni matirhelo ya swiamukela-mbewu lawa ma nga ha vaka ma hete khume ra malembe. Hambi swi ri tano, swiamukela-mbewu swi hambeta swi humesa mpimonyana wutsongo wa homoni ya xisati, kwalomu ka 10 ku ya ka 20 wa malembe endzhaku ka nkhawuko wa switlhandla. Tinyenya ni tisele ta mafurha na tona ta yi humesa homoni ya xisati.

Ku Hundzuka Loku Xiyekaka eVuton’wini

Tinyama leti khumbiwaka hi homoni ya xisati kumbe leti ti titshegeke ha yona ta khumbeka loko mpimo wa homoni ya xisati wu hunguteka. Ku anakanyiwa leswaku ncindzuko wa nhlonge wu vangiwa hi matirhelo ya tihomoni eka byongo lebyi tirhaka ku lawula mahiselo ya miri. Endlelo ra kona leri kongomeke a ri tiviwi, kambe swi tikomba onge xicinca-mahiselo xa miri xi soholoteriwa ehansi lerova mahiselo lawa khale a ma twala ma ri kahle, ma sungula ku va lama kufumelaka ngopfu, ivi miri wu sungula ku tshwa ivi wu dzuka leswaku wu tihorisa.

Ebukwini yakwe leyi nge The Silent Passage—Menopause, Gail Sheehy u ri: “Hafu ya vavasati hinkwavo lava nga ni ncindzuko wa nhlonge va ta sungula ku wu twa loko va ha ya etin’hwetini hi ndlela leyi tolovelekeke, swi nga ha sungula munhu a ha ri ni malembe ya makume-mune. Minkambisiso yi komba leswaku vavasati vo tala va va ni ncindzuko wa nhlonge ku ringana malembe mambirhi. Kotara yin’we ya vavasati yi va na wona ntlhanu wa malembe. Kasi tiphesente ta 10 ta vona va va na wona vutomi bya vona hinkwabyo.”

Enkarhini lowu wa vutomi bya wansati, tinyama ta xirho xa vusati ti va titsongo naswona ta omanyana loko mpimo wa homoni ya xisati wu hunguteka. Gail Sheehy u ri swikombiso swin’wana leswi vavasati va vaka na swona, swi nga ha katsa “ku dzuka ni vusiku, ku pfumala vurhongo, ku tsandzeka ku lawula thundhela, ku swi pfuketana u pfimba masenge, ku dliveka timbilu, ku rila handle ka xivangelo, ku va ni vukarhi, nhloko leyi nga miyeliki, leyi nwayisaka, leyi nyakalekaka, [ni] ku va ni xiriva.”

Minkarhi Ya Gome

Xana ku hunguteka ka homoni ya xisati ku vanga gome? Lexi i xivutiso lexi ku vulavuriweke ha xona ngopfu. Nhlamulo yi vonaka yi ri leswaku, swa endleka eka vavasati van’wana, tanihi lava va nga ni swipfukelwa emahlweni ka nkarhi wa switlhandla swa vona ni lava va nga kotiki ku etlela hikwalaho ka leswi va dzukaka ni vusiku. Vavasati va muxaka wolowo va vonaka va khumbeka swinene hi tlhelo ra mintlhaveko hikwalaho ka ku cinca-cinca ka tihomoni. Hi ku ya hi Gail Sheehy, hakanyingi vavasati lava “va wisa hakunene endzhaku ka nkhawuko wa switlhandla” ivi mpimo wa tihomoni wu yima ndhawu yin’we.

Ku ni swikombiso swo tala swo biha leswi welaka vavasati lava nkhawuko wa vona wa switlhandla wu taka xikan’we-kan’we hikwalaho ka nyawuso, vutshunguri bya tikhemikhali, kumbe vuhandzuri bya ku susa swiamukela-mbewu haswimbirhi. Leswi swi nga vanga ku hunguteka ka xitshuketa ka mpimo wa homoni ya xisati ivi xisweswo ku sungula swikombiso swa nkhawuko wa switlhandla. Vutshunguri byo siva homoni ya xisati byi nga ha bumabumeriwa eka swiyimo leswi, swi ya hi rihanyo ra wansati yoloye.

Mpimo wa ku karhateka ni muxaka wa swikombiso leswi vaka kona, na swona swa hambana swinene eka wansati un’wana ni un’wana, hambi ku ri eka vavasati lava nga maxaka. Leswi swi vangiwa hi leswi mpimo wa tihomoni wu hambanaka eka wansati un’wana ni un’wana naswona wu hunguteka hi mpimo lowu nga faniki. Ku engetela kwalaho, vavasati va va ni mintlhaveko, mintshikilelo, vuswikoti byo tiyisela ni ku langutela loku nga faniki, loko va tshinelela nkhawuko wa switlhandla.

Hakanyingi nkarhi wa nkhawuko wa switlhandla wu fambisana ni swiyimo swin’wana swo nonon’hwa evuton’wini bya wansati, tanihi ku khathalela vatswari lava dyuhaleke, ku sungula ku tirha, ku vona vana va kula ivi va suka ekaya ni mindzulamiso ya le nkarhini wa vutswatsi. Mintshikilelo leyi yi nga ha vanga swikombiso swo karhi swa miri ni swa mintlhaveko, ku katsa ni ku rivala, ku tsandzeka ku nyikela nyingiso, ku vilela, ku nyangatseka hi ku olova, ni gome, leswi nkarhi wun’wana hi xihoxo ku nga ha vuriwaka leswaku swi vangiwa hi nkhawuko wa switlhandla.

Nkarhi Wo Karhi eVuton’wini

Nkhawuko wa switlhandla a hi makumu ya ku humelela ka wansati—kambe i makumu ya vuswikoti byakwe byo veleka ntsena. Endzhaku ka switlhandla swo hetelela swa wansati, hakanyingi a nga ha vi na swipfukelwa, a nga ha hundzuka-hundzuki hi ku fambisana ni ndzhendzheleko wa n’hweti na n’hweti wa tihomoni.

Hambi leswi hi vulavuleke hi ku hela ka switlhandla, hikuva i ku cinca loku vonakaka, sweswo ko va xikombiso ntsena lexi vonakaka xa endlelo leri ra ku hundzuka loko wansati a siya vutomi byakwe bya ku veleka. Vunhwana, ku tika, ni ku veleka vana na swona i ku hundzuka loku fambisanaka ni ku hundzuka ka tihomoni, miri ni mintlhaveko. Kutani ke, nkhawuko wa switlhandla a hi wona ntsena nkarhi wa ku hundzuka loku vangiwaka hi tihomoni evuton’wini bya wansati, ko va wo hetelela.

Xisweswo, nkhawuko wa switlhandla i nkarhi wo karhi evuton’wini. “Kumbexana,” hi ku tsala ka khale ka muhleri-nkulu wa Journal of the American Medical Women’s Association, “vanhu va fanele va tshika ku languta nkhawuko wa switlhandla tanihi mhangu, kumbe hambi ku ri ‘ku hundzuka loku hlawulekeke,’ va wu tekisa leswi wu nga xiswona, tanihi ‘ku hundzuka kun’wana loku nga kona.’”

Buku leyi nge Women Coming of Age, hi ndlela leyi chavelelaka yi vula leswaku ku hela ka vuswikoti byo veleka bya wansati “i nchumu wa ntumbuluko ni lowu nga papalatekiki tanihi masungulo ya byona lama vekiweke. Ku fika eka nkhawuko wa switlhandla entiyisweni i xikombiso xa ku hanya kahle emirini—i xikombiso xa leswaku xikomba-nkarhi xa le ndzeni ka miri [wa yena] xa ha famba kahle.”

Kutani ke, i yini lexi nga endliwaka, ku endlela leswaku ku hundzuka loku ku olova hi laha swi nga kotekaka ha kona? Naswona xana nuna ni swirho swa ndyangu va nga n’wi seketela njhani hi nkarhi wa ku hundzuka loku evuton’wini? Xihloko lexi landzelaka xi ta bula hi timhaka leti.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Hakanyingi nkhawuko wa switlhandla wu kotlana ni swiyimo swin’wana leswi tshikilelaka, ku katsa ni ku khathalela vatswari lava dyuhaleke