Ku Langutana Ni Nkhawuko Wa Switlhandla

NKHAWUKO wa switlhandla i “nchumu lowu humelelaka wansati ha un’we hi ndlela leyi hambaneke,” naswona “i masungulo ya nkarhi lowuntshwa ni wa ntshunxeko evuton’wini bya wena,” ku vula vatsari va buku leyi nge Natural Menopause—The Complete Guide to a Woman’s Most Misunderstood Passage. Nkambisiso wu komba leswaku loko u titeka kahle wena n’wini ni vutomi bya wena—ku tixixima ka wena n’wini ni ku tiva leswi u nga swona hakunene—swi endla ku hundzuka loku ku olova.

I ntiyiso, nkarhi lowu wa vutomi wu nonon’hwa ngopfu eka vavasati van’wana ku tlula van’wana. Loko u ri na swiphiqo, leswi a swi vuli swona leswaku u na swiphiqo swa ku nga tixiximi kumbe leswaku u sungula ku hlangana nhloko, u heleriwa hi timfanelo ta wena ta xisati, vutlharhi bya wena, kumbe ku tsakela ka wena rimbewu. Ku ri na sweswo, mhaka hi leswaku leswi humelelaka i nchumu wa ntumbuluko.

“Hambi ku ri vavasati lava veke ni swikombiso swo tika hi nkarhi wa nkhawuko wa switlhandla va vula leswaku endzhaku ka wona va tikume va ri ni langutelo lerintshwa, leri nga ni xikongomelo ni matimba,” ku vika Newsweek. Marito ya wansati un’wana wa malembe ya 42 hi vukhale hi lawa: “Se ndzi langute emahlweni entshunxekweni, laha miri wa mina wu nga ta ka wu nga ha tlangi xitumbelelana na mina.”

Lexi Endlaka Vavasati Va Tiyisela Ku Antswa

Ndlela leyi vavasati lava kuleke va langutiwaka ha yona swi yi khumba swinene ndlela leyi va langutanaka ni nkhawuko wa switlhandla ha yona. Etindhawini leti ku vupfa, vutlharhi, ni ntokoto swi xiximiwaka, nkarhi wa nkhawuko wa switlhandla wu fambisana ni swiphiqo switsongo swa miri ni swa mintlhaveko.

Hi xikombiso, The Woman’s Encyclopedia of Health and Natural Healing yi vika leswaku etinxakeni ta Vantima “laha nkhawuko wa switlhandla wu amukeriwaka tanihi xiphemu xa vutomi, naswona vavasati lava hundzeke nkarhi wa nkhawuko wa switlhandla va xiximiwaka hikwalaho ka ntokoto ni vutlharhi bya vona, a hi kanyingi vavasati va vilerisiwa hi swikombiso swa nkhawuko wa switlhandla.” Hi ku fanana, The Silent Passage—Menopause yi ri: “Vavasati va Maindiya va nyimba ya Varajput a va karhatiwi hi gome kumbe swikombiso swo karhi swa mianakanyo” hi nkarhi wa nkhawuko wa switlhandla.

Ni le Japani, laha vavasati lava kuleke va xiximiwaka swinene, vutshunguri bya tihomoni bya nkhawuko wa switlhandla a byi tiviwi ni leswaku i yini. Ku engetela kwalaho, vavasati va le Asia va tikomba va ri ni swikombiso leswitsongo ni leswi nga bihangiki ngopfu swa nkhawuko wa switlhandla ku tlula lavaya va ndhavuko wa le Vupela-dyambu. Swakudya swa vona swi tikomba ku ri swona leswi hoxaka xandla eka leswi.

Vavasati va Vamaya, entiyisweni a a va wu langutela hi mahlo-ngati nkhawuko wa switlhandla, hi ku ya hi minkambisiso ya mutivi un’wana wa ndhavuko wa vanhu. Eka vavasati volavo nkhawuko wa switlhandla a wu vula ku wisa, ku ri ntshunxeko wo tshika ku tswala vana. Handle ko kanakana, nakambe a swi va tisela ntshunxeko wo hetisisa tipakani tin’wana evuton’wini.

Hi nkarhi lowu fanaka, minchavo leyi fambisa-naka ni nkhawuko wa switlhandla a yi fanelanga yi languteriwa ehansi. Emindhavukweni leyi rhangisaka vuntshwa ni ku languteka u ri lontshwa, vavasati lava va nga siki fikaka eka nkhawuko wa switlhandla hakanyingi va wu chava. Eka vanhu vo tano, xana ku nga endliwa yini leswaku ku cinca loku ku va olovelanyana?

Leswi Vavasati Va Swi Lavaka

Janine O’Leary Cobb, mutsari ni mubula-ndlela edyondzweni ya nkhawuko wa switlhandla, wa hlamusela: “Leswi vavasati vo tala va swi lavaka i ku tiyisekisiwa leswaku ndlela leyi va titwaka ha yona i ya ntumbuluko—leswaku a va voxe.”

Langutelo ra ku twisisa xikan’we ni ku tsaka, i ra nkoka. Manana un’wana wa malembe ya 51 loyi a a ri karhi a lungutane ni nkhawuko wa switlhandla, u te: “Entiyisweni, ndzi tshemba leswaku i langutelo ra wena hi vutomi leri nga ta lawula ndlela leyi u hundzaka ha yona eka nkhawuko wa switlhandla. . . . Ndza swi tiva leswaku ha dyuhala. Hambi ha swi lava kumbe a hi swi lavi, kona ku ta fika. . . . Ndzi tibyele leswaku [nkhawuko wa switlhandla] a hi vuvabyi. Lowu i nchumu lowu wu faneleke wu ndzi humelela evuton’wini.”

Kutani loko xiyenge lexi lexintshwa xa vutomi bya wena xi tshinela, tiendlele nkarhi wa ku anakanya hi swilo leswintshwa, swilo leswi lavaka matshalatshala. Nakambe lexi nga fanelangiki ku honisiwa i mbuyelo lowu nga vaka kona emirini hikwalaho ka nkhawuko wa switlhandla. Madokodela ni vativi van’wana va bumabumela ku landzela mimpimanyeto ya rihanyo lerinene ku lunghiseleleni ka ku cinca loku—swakudya leswi nga ni rihanyo, ku wisa loku eneleke, ni vutiolori lebyi ringaniseriweke.

Swakudya Ni Vutiolori

Xilaveko xa swiaka-miri (tiproteyini, tikhabohayidireti, mafurha, tivhitamini, timinerali) a xi hunguteki loko wansati a ya a kula, kambe ku hunguteka xilaveko xakwe xa tikhilojulu. Hikwalaho, i swa nkoka ku dya swakudya leswi swi nga ni swiaka-miri swo tala naswona u papalata swakudya swa chukele ni swa mafurha leswi swi “ngo va tikhilojulu leti nga pfuniki nchumu.”

Vutiolori bya nkarhi na nkarhi byi engetela vuswikoti byo langutana ni ntshikilelo ni gome. Byi engetela matimba naswona byi ku pfuna ku nga engeteli ntiko. Mpimo wa matimba lama lavekaka leswaku u lawula miri wa hunguteka hakatsongo-tsongo loko munhu a ya a kula, naswona loko vuswikoti lebyi byo lawula miri byi nga engeteriwi, lexi nga ta humelela, munhu u ya a nyuhela hakatsongo-tsongo.

I swa nkoka swinene eka vavasati ku tiva leswaku vutiolori swin’we ni ku engetela khalisiyamu, swi nga hlwerisa vuvabyi bya ku kayivela ka mongo, ku nga xiyimo lexi marhambu ya vaka ni timbhovo-mbhovo naswona ya olova. Buku leyi nge Women Coming of Age yi vula leswaku “vutiolori lebyi endliwaka hi mfanelo endhawini ya vutiolori, ku famba, ku tsutsuma ni ku famba hi xikanyakanya ni mintlangu yin’wana ya vutiolori, xikan’we ni vutiolori bya ku tlakula tinsimbhi,” ku anakanyiwa leswaku i byinene hi ndlela yo hlawuleka. Lexi tsakisaka, vuvabyi bya ku kayivela ka mongo a byi kona eka tindhawu tin’wana to karhi ta le makaya laha vanhu va tshamaka va ri eku tirheni ku kondza va dyuhala. Etindhawini to tano vavasati hi ntolovelo va hanya ku fika eka va-80 ku ya ka va-90 wa malembe. Hambi swi ri tano, loko u nga si sungula endlelo ro karhi ra vutiolori, ku ta va vutlharhi ku vutisa dokodela wa wena ku sungula.

Ku Langutana Ni Ncindzuko Wa Nhlonge

Eka vavasati vo tala, ncindzuko wa nhlonge i nchumu lowu nyenyetsaka. Hambi swi ri tano, eka van’wana lexi xi va xiphiqo xa xiviri, hikwalaho ka leswi ku humelelaka nkarhi na nkarhi, kumbe hikwalaho ka leswi ku kavanyetaka vurhongo bya vona. Xana ku nga endliwa yini?

Xo sungula, u nga chuhi. Loko u vilela kasi xiyimo xi hi ndlela leyi, swi to ya swi xi nyanyisa. Vutiolori bya nkarhi na nkarhi bya matimba bya vuyerisa hikuva byi pfuna miri leswaku wu tolovela ku hisa swinene ni ku hatlisa wu hola. Nakambe ringeta ndlela yo olova yo nwa mati yo titimela kumbe u hoxa mavoko ematini yo titimela.

Ku engetela kwalaho, swi endle ntolovelo ku ambala swiambalo leswi nga ku manyiki, u tlhandlekela, leswaku u ta kota ku swi hluvula kumbe ku swi engetela hi ku olova. Malapi ya khotoni ni ya ntsembyani ma endla nyuku wu hatla wu haha ku antswa ku tlula malapi yo tsindziyela. Ni vusiku ringeta ku tlhandlekela, u tirhisa maxuka yo hlayanyana lama nga engeteriwaka kumbe ya susiwa ha rin’we-rin’we hi laha u swi lavisaka xiswona. Vana ni swiambalo swo etlela ekusuhi swo cinca ha swona.

Ringeta ku kuma lexi xi ri xona xi vangaka ncindzuko wa nhlonge ya wena. Ku nwa swakunwa swa xihoko, caffeine, ku dya machukele, ni swakudya swo bava kumbe leswi lungiweke ngopfu swi nga wu vanga, tanihi ku dzaha. Ku hlayisa buku ya siku mayelana ni leswaku ncindzuko wa nhlonge ya wena wu humelele rini naswona kwihi swi nga ku pfuna ku kuma swakudya ni mintirho leyi wu vangaka. Kutani papalata swilo leswi.

Vatshunguri lava tirhanaka ni mirhi ya ta swakudya va bumabumela mirhi yo hambana-hambana yo hunguta ncindzuko wa nhlonge, tanihi vhitamini E, mafurha ya evening primrose, ni mintsembyani ya ginseng, dong quai, ni black cohosh. Hi ku ya hi vadokodela van’wana, xibumabumelo xa mirhi ya Bellergal na clonidine swi hunguta switlhavi, kambe tiphilisi ta homoni ya xisati kumbe homoni ya xisati leyi totiwaka enhlongeni, ku vuriwa leswaku swa tirha swinene.a

Ku oma ka xirho xa xisati swi nga tshunguriwa hi ku tota mafurha ya matsavu ni ya mihandzu, mafurha ya vhitamini-E, ni rivomba leri rhetelaka. Loko leswi swi vonaka swi nga tirhi, rivomba ra homoni ya xisati ri nga pfuna makhumbi ya xirho xa xisati leswaku ma kukumuka, naswona ma tsakama. Loko u nga si sungula xiyimiso xihi na xihi xa vutshunguri, i vutlharhi ku sungula u vulavurisana ni dokodela.

Ku Vuriwa Yini Hi Ntshikilelo?

Hi nkarhi lowu fanaka lowu ha wona wansati a faneleke a langutana ni ku hundzuka ka tihomoni ni miri, loku vaka kona hi nkhawuko wa switlhandla, hakanyingi u boheka ku langutana ni swiendlakalo leswi tshikilelaka, swin’wana swa swona swi boxiwile exihlokweni lexi hundzeke. Hi hala tlhelo, swilo leswi tsakisaka swo tanihi ku velekiwa ka ntukulu kumbe ku endla mintirho leyintshwa endzhaku ka loko vana va hume miti swi nga wu hunguta ntshikilelo lowu.

Ebukwini ya vona leyi nge Natural Menopause, Susan Perry na Dok. Katherine A. O’Hanlan va nyikela switsundzuxo leswi tirhaka swa ku langutana ni ntshikilelo ku antswa. Va vulavula hi xilaveko xa ku xiya swivangelo swa gome ni ku wisa nkarhi na nkarhi. Leswi swi nga ha lava leswaku u pfuniwa eku khathaleleni ka xirho xa ndyangu lexi vabyaka swinene. Va khutaza, “tivekele rivilo leri ringaniseriweke. Ringeta ku papalata ku tivekela mintirho yo tala . . . Yingisela miri wa wena.” Va engetela: “Ku tirhela van’wana . . . ku nga va nchumu lowukulu wa ku hunguta ntshikilelo. . . . Endla vutiolori nkarhi na nkarhi. . . . Lava mpfuno wa lava nga ni vutivi loko ntshikilelo wa wena wu kula ku tlula mpimo.”

Swirho Swa Ndyangu Swi Nga Pfuna

Wansati loyi a nga eka nkhawuko wa switlhandla u lava ku twisisiwa hi tlhelo ra mintlhaveko ni ku lava nseketelo wa xiviri. Loko a hlamusela leswi a a swi endlaka loko a hlaseriwa hi ku vilela, wansati un’wana u te: “A ndzi byela nuna wa mina hinkwaswo, kutani endzhaku ka ku twisisa kakwe ka ntwela-vusiwana, a ndzi xiya leswaku swiphiqo a swi nga ri swikulu hi laha xiyimo xa mianakanyo ya mina xi swi endleke swi va ha kona.”

Wanuna la khumbekaka wa swi kota ku xiya leswaku nsati wakwe a nge tshameli ku endla swilo hi ndlela leyi fanaka loko a ri eka nkhawuko wa switlhandla. Kutani u ta xalamukela ku pfuneta hi vutihlamuleri bya ndyangu, kumbexana a hlantswa swiambalo, a xava swakudya ni swin’wana ni swin’wana. Hi ntwela-vusiwana, u ta rhangisa swilaveko swa nsati wakwe emahlweni ka swa yena. (Vafilipiya 2:4) A nga ha kunguhata leswaku va tihumesa va ya dya ehandle minkarhi yo hlayanyana kumbe hi tindlela tin’wana a va wisisa eka endlelo ra siku na siku. U ta papalata ku holova na yena, ivi a seketela matshalatshala yakwe ya ku hlayisa mikhuva leyinene ya ku dya.

Xa nkoka eka hinkwaswo, wanuna u fanele a hetisisa xilaveko xa nsati wakwe xa ku hambeta a n’wi tiyisekisa leswaku wa ha n’wi rhandza. U fanele a va la twisisaka naswona a xiya leswaku lowu a hi nkarhi wo vungunya nsati wakwe hi swilo leswi nga swa munhu hi xiyexe. Wanuna loyi a khomaka nsati wakwe hi ndlela ya rirhandzu u landzela xikhutazo xa Matsalwa xa ku ‘hanyisana na yena hi vutivi, a n’wi xixima tanihi loyi a nga wa xisati.’—1 Petro 3:7.

Hi ku fanana, vana va fanele va endla matshalatshala lamakulu ya ku twisisa xivangelo xa ku hundzuka-hundzuka ka mintlhaveko ya mana wa vona. Va fanele va xiya xilaveko xakwe xo va ni nkarhi wa ku va yexe. Ku kombisa ku khumbeka ka vona hi swipfukelwa swa mana wa vona swi ta rhumela rungula leri n’wi tiyisekisaka leswaku hakunene va n’wi khathalela. Hi hala tlhelo, ku endla fenya hi xiyimo xakwe lexi nga cinca-cincaka swi to nyanyisa xiyimo. Vutisa swivutiso leswi faneleke leswaku u swi twisisa ku antswa leswi humelelaka, naswona u pfuneta hi mintirho ya le kaya u nga komberiwanga. Leti i tin’wana ta tindlela ti nga ri tingani leti manana a nga sekeriwaka ha tona eka xiyenge lexi xa vutomi byakwe.

Vutomi Endzhaku Ka Nkhawuko Wa Switlhandla

Loko xiyenge lexi xi hela evuton’wini bya wansati, hakanyingi u va a ha saleriwe hi malembe yo tala yo hanya. Vutlharhi ni ntokoto lowu a wu kumeke, i swa nkoka swinene. Minkambisiso ya mutsari Gail Sheehy ya “vanhu lavakulu va le Amerika va khume-tsevu wa magidi wu tiyisekise leswaku vavasati lava nga emalembeni ya makume-ntlhanu, hi ku tivika ka vona vini, a va titwa va hanye kahle swinene ku tlula eka xiphemu xihi na xihi lexi hundzeke xa vutomi bya vona.”

Ina, vavasati vo tala lava va hundzeke emalembeni lawa ya ku cinca va tikume va ri ni moya lowu pfuxetiweke. Ku gingiriteka ka vona ka pfuxetiwa. Va ya emahlweni ni vutomi, va endla mintirho leyi vuyerisaka. “Ndzi hlayisa mianakanyo ya mina yi ri eku tirheni. Ndzi hambeta ndzi dyondza swilo leswintshwa ni ku swi kambisisa,” ku vule wansati un’wana la hundzeke nkhawuko wa switlhandla. U engeterile: “Swi nga ha endleka ndzi hlwela, kambe a ndzi titwi ku ri makumu ya vutomi bya mina. Ndza ha langutele malembe man’wana yo tala.”

Lexi xiyekaka, loko a vulavurisana ni vavasati Sheehy u kume leswaku lava a “va tsakela matimba lamantshwa hi xiyimo xa ku hundza nkhawuko wa switlhandla naswona va tixixima, a ku ri lava a va endla mintirho leyi eka yona matimba yo anakanya, ya ku xiyisisa, migingiriko, kumbe matimba ya moya a ma langutiwa ma ri nchumu wa nkoka.” Ku ni ntshungu lowukulu wa vavasati vo tano lava hi ntsako va tinyiketeleke eku kuriseni ka vutivi ni ku twisisa ka vona Bibele ni ku dyondzisa van’wana mimpimanyeto ya yona ya nkoka.—Pisalema 68:11.

Ku tlula ku va ni langutelo lerinene evuton’wini ni ku endla mintirho leyi vuyerisaka, vavasati va malembe hinkwawo va endla kahle loko va titsundzuxa leswaku Muvumbi wa hina wa rirhandzu u tiva ndlela leyi hi titwaka ha yona naswona wa hi khathalela hakunene. (1 Petro 5:7) Hakunene, Yehovha Xikwembu u endlele hinkwavo lava n’wi tirhelaka lunghiselelo ro tiphina hi vutomi emisaveni leyintshwa yo lulama eku heteleleni, laha ku nga ta va ku nga ha ri na vuvabyi, ku xaniseka, hambi ku ri rifu.—2 Petro 3:13; Nhlavutelo 21:3, 4.

Hikwalaho, n’wina lava mi nga eka nkhawuko wa switlhandla, tsundzukani leswaku i xiphemu xa vutomi. Xi ta hundza, xi mi siyela malembe ya vutomi lama nga ta vuyerisa swinene loko mi ya tirhisa hi ndlela leyi vuyerisaka, mi tirhela Muvumbi wa hina wa rirhandzu.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 16]

Ku Vuriwa Yini Hi Vutshunguri Byo Nyikiwa Homoni Ya Xisati?

Homoni ya xisati yi nga ha ku sirhelela eka vuvabyi bya mbilu ni bya nkayivelo wa mongo, ku nga swivangelo swimbirhi leswi vabyisaka vavasati lava hundzeke nkhawuko wa switlhandla. Loko mpimo wa homoni ya xisati wu hunguteka, mavabyi lawa ma sungula ivi ma tikomba emalembeni ya ntlhanu kumbe ya khume. Vutshunguri bya ku nyikiwa homoni ya xisati kumbe vutshunguri bya ku nyikiwa tihomoni (homoni ya xisati ni progesterone) byi bumabumeriwe tanihi lebyi sivelaka mavabyi lawa.

Ku nyikiwa homoni ya xisati ku nga hunguta mpimo wa ku tshoveka ka marhambu, naswona swi byi bakanyela ekule vuvabyi bya mbilu. Ku engetela progesterone eka vutshunguri byo nyikiwa homoni swi hunguta ku sungula ka khensa ya mavele ni ya mbeleko, kambe swi kavanyeta vuyelo lebyinene bya homoni ya xisati bya ku sivela vuvabyi bya mbilu.

Xiboho xa ku tirhisa vutshunguri bya ku nyikiwa homoni kumbe e-e xi fanele xi endliwa hi ku xiyisisa swiyimo swa wansati yoloye, rihanyo rakwe, ni matimu ya ndyangu wakwe.b

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 17]

Xana I Swakudya Swihi Leswi Faneleke?

Swiringanyeto leswi landzelaka swi tekiwe ebukwini leyi nge Natural Menopause—The Complete Guide to a Woman’s Most Misunderstood Passage, hi Susan Perry na Dok. Katherine A. O’Hanlan.

Tiproteyini

• Hunguta tiproteyini leti u ti dyaka ti va ehansi ka 15 wa tiphesente ta tikhilojulu leti u ti nghenisaka emirini.

• Dyana tiproteyini to tala leti humaka eka matsavu, naswona u nga dyi to tala leti humaka eka swifuwo.

Tikhabohayidireti

• Dyana tikhabohayidireti to tala leti nga ni swiaki swo tala, to tanihi tindzoho, swinkwa ni pasta, tinyawa, timanga, mpunga, matsavu, ni mihandzu.

• Dyana chukela ritsongo naswona u nga dyi swakudya swo tala leswi nga ni chukela ro tala.

• Dyana swakudya swo tala leswi nga ni fiber.

Mafurha

• Hunguta mpimo wa mafurha lawa u ma dyaka ya va ehansi ka 25 ku ya ka 30 wa tiphesente ta tikhilojulu leti u ti dyaka.

• Loko u hunguta mafurha lama u ya dyaka, engetela mpimo wa ‘mafurha ya kahle’ (lama hlutiweke) eka ‘mafurha yo biha’ (lama nga hlutiwangiki).

Mati

• Nwana ntsevu ku ya ka nhungu wa tinghilasi ta mpimo wa 250 wa timililitara ta mati siku rin’wana ni rin’wana.

Tivhitamini Ni Timinerali

• Dyana mixaka yo hambana-hambana ya matsavu ni mihandzu siku na siku.

• Ntswamba, swakudya leswi endliweke hi ntswamba, broccoli, ni matsavu lama nga ni makamba ya rihlaza i swakudya leswinene leswi nga ni khalisiyamu.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 18]

Leswi swirho swa ndyangu swi nga swi endlaka ku pfuna: Kombisani rirhandzu, pfunani hi mintirho ya le ndlwini, vanani vayingiseri va ntwela-vusiwana, nkarhi na nkarhi endlani nchumu wo karhi lowu hambaneke