Xana U nga Swi Tshemba Switshembiso Swa Xikwembu?

YEHOVHA XIKWEMBU, Mutumbuluxi wa hina, minkarhi hinkwayo u tiya eritweni rakwe. U te: “Hi laha nḍi v̌uleke ha kona, nḍi ta endlisa ŝeŝo.” (Esaya 46:11) Endzhaku ko yisa Vaisrayele eTikweni ra Xitshembiso, nandza wa Xikwembu Yoxuwa u tsarile: “A ku wanga na rito riṅwe ra marito hikwawo yo saseka lawa Yehova a ma byeleke yindlu ya Israel: hikwaŝo ŝi [humelerile].”—Yoxuwa 21:45; 23:14.

Ku sukela esikwini ra Yoxuwa ku fika eku teni ka Mesiya, madzana ya vuprofeta lebyi huhuteriweke hi Xikwembu ya hetisisiwile. Xikombiso i xa loko la tlheleke a aka Yeriko a xupuriwe hi nxupulo lowu vhumbhiweke malembe-xidzana yo tala emahlweni. (Yoxuwa 6:26; 1 Tihosi 16:34) Xikombiso xin’wana i xitshembiso, lexi a xi vonaka xi nga tshembisi leswaku xi nga hetiseka, leswaku vaaki va Samariya lava sikaka a va ta kuma swakudya swo tala va dya endzhaku ka ku vhumbha loku. Eka 2 Tihosi ndzima 7 u nga hlaya hi ndlela leyi Xikwembu xi hetisiseke xitshembiso xolexo ha yona.

Ku Simekiwa Ni Ku Wa Ka Mimfumo Ya Misava

Xikwembu xi huhutele vatsari va Bibele leswaku va rhekhoda vuxokoxoko hi ta ku humelela ni ku wa ka mimfumo ya misava. Hi xikombiso, Xikwembu xi tirhise muprofeta wa xona Esaya ku vhumbha ku wisiwa ka Babilona lera matimba kwalomu ka 200 wa malembe emahlweni ka leswaku swi humelela. Entiyisweni, Vameda, lava va endleke ntwanano ni Vaperesi, va thyiwe vahluri. (Esaya 13:17-19) Kambe lexi xiyekaka swinene, muprofeta wa Xikwembu u boxe leswaku Korexe hosi ya Vaperesi hi yena loyi a a ta hlula, hambi leswi Korexe ni ku velekiwa a a nga si velekiwa loko vuprofeta byi rhekhodiwa! (Esaya 45:1) Kambe ka ha ri ni swin’wana swo tala.

Nakambe muprofeta Esaya u vhumbhe ni ndlela leyi ku hlula ka Babilona a ku ta endleka ha yona. U tsale leswaku mati lama sirhelelaka tiko, nambu wa Yufrate, ‘ya fanele ku phya’ kutani “tinyangwa [ta Babilona], ti nga pfariwi.” (Esaya 44:27–45:1) Vuxokoxoko lebyi byi kongomeke byi hetisisiwile, hi laha n’wamatimu Herodotus a vikeke ha kona.

Hi nkarhi lowu Babilona a ra ha fuma, Xikwembu xi tlhele xi tirhisa muprofeta Daniyele ku hlamusela hi ta mimfumo ya misava leyi a yi ta wu tlhandlama. Daniyele u vone xivono xa khuna ro fanekisela ra timhondzo timbirhi leri koteke ku hlula ‘swivandzana’ leswin’wana hinkwaswo. Kutani a swi kanakanisi leswaku i mani loyi khuna leri ra timhondzo timbirhi ri yimelaka yena, Daniyele u tsale leswaku “i tihosi ta v̌a-Meda ni v̌a-Persia.” (Daniyele 8:1-4, 20) Kunene, hi laha swi vhumbhiweke ha kona, Vameda ni Vaperesi va ve mfumo wa misava lowu tlhandlameke loko va hlule Babilona hi 539 B.C.E.

Exivonweni lexi xa Xikwembu, Daniyele endzhaku u vone “šiphongo leši a ši ri ni rimhonḍo le’rikulu e maharini ya mahlo ya šona.” Daniyele u ya emahlweni ni nhlamuselo yakwe: ‘Xi fika e ka khuna leri nga ni timhondzo timbirhi, kutani xi ba khuna xi tshova timhondzo ta rona hatimbiri, kambe khuna a ri nga ri na muponisi. Xiphongo xi tikurisa; kutani kute loko xi fike matimbeni ya xona rimhondzo lero leha ri tshoveka, kutani ematshan’weni ya rona ku mila timhondzo ta mune.’—Daniyele 8:5-8.

Rito ra Xikwembu a ri hi siyi hi nga tiyiseki mayelana ni leswaku xana leswi swi vula yini. Xiya nhlamuselo: “Šiphongo i hosi ya Yavan [Greece]; kutani rimhonḍo le’ro leha le’ri nge maav̌eni ya mahlo ya šona, i hosi yo sungula. Rimhonḍo leri loko ri ṭhov̌ekile, kutani timhonḍo ta mune ti mila e maṭhaṅweni ya rona, hi leŝaku ku fuma ka mune ku ta huma e tikweni lero, kambe ku nga ka ku nga v̌i na matimba ya rona.”—Daniyele 8:21, 22.

Matimu ma komba leswaku ‘hosi leyi ya Greece’ a a ri Alexander Lonkulu. Endzhaku ka rifu rakwe hi 323 B.C.E., mfumo wakwe wu hetelele wu avanyisiwile exikarhi ka mune wa vajenerala vakwe—Seleucus I Nicator, Cassander, Ptolemy I, na Lysimachus. Hi laha Bibele yi vhumbheke ha kona, ‘ku humelele tin’wana ta mune.’ Hi laha swi vhumbhiweke ha kona nakambe, ku hava ni un’we wa lava loyi a veke ni matimba lawa Alexander a a ri na wona. Kunene, vuprofeta byo tano bya Bibele byi hetiseke hi ndlela leyi hlamarisaka lerova byi vitaniwe “matimu lama tsariweke ka ha ri emahlweni.”

Mesiya A Tshembisiwa

Xikwembu a xi tshembisanga ntsena Mesiya la nga ta kutsula vanhu eka mimbuyelo ya xidyoho ni rifu kambe xi tlhele xi nyikela vuprofeta byo tala lebyi vulavulaka hi La Tshembisiweke. Xiya byin’wana bya byona, vuprofeta lebyi Yesu a a nga ta va a swi kotile ku byi kunguhata leswaku a byi hetisisa.

Swi vhumbhiwe madzana ya malembe emahlweni leswaku La Tshembisiweke a a ta velekiwa eBetlehema ni leswaku a a ta velekiwa hi wanhwana. (Ringanisa Mikiya 5:2 na Matewu 2:3-9; Esaya 7:14 na Matewu 1:22, 23.) Ku profetiwe leswaku u ta xengiwa hi swiphemu swa 30 swa silivhere. (Zakariya 11:12, 13; Matewu 27:3-5) Nakambe ku vhumbhiwe leswaku ku hava rhambu emirini wa yena leri nga ta tshoviwa ni leswaku ku ta tirhisiwa vuhlolotwana hikwalaho ka tinguvu takwe.—Ringanisa Pisalema 34:20 na Yohane 19:36, Pisalema 22:18 na Matewu 27:35.

Ngopfu-ngopfu lexi xiyekaka i mhaka ya leswi Bibele yi vhumbheke ni leswaku Mesiya a ta ta rini. Rito ra Xikwembu ri profetile: “Ku suka e ritweni le’ri leriseke leŝaku Yerusalem wu ta tlhela wu akiwa ku ya fika e ka Mesia Hosi, ku ta hunḍa maviki ya ntlhanu na mambiri ni maviki ya 62.” (Daniyele 9:25) Hi ku ya hi Bibele, rito ra ku vuyetela ni ku pfuxeta makhumbi ya Yerusalema ri humesiwe hi lembe ra vu-20 ra ku fuma ka Hosi Ataserkisi, leri matimu ya tiko ma kombisaka leswaku a ri ri lembe ra 455 B.C.E. (Nehemiya 2:1-8) Mavhiki lawa ya 69 ya malembe ya hele endzhaku ka 483 wa malembe (7 x 69 = 483), hi 29 C.E. Rolero hi rona lembe leri Yesu a khuvuriweke ni ku totiwa hi moya lowo kwetsima ha rona, xisweswo a va Mesiya, kumbe Kreste!

Swi le rivaleni, vanhu va le sikwini ra Yesu a va langutele Mesiya leswaku a humelela hi nkarhi wolowo, hi laha n’wamatimu wa Mukreste Luka a vuleke ha kona. (Luka 3:15) Van’wamatimu va Varhoma Tacitus na Suetonius, na n’wamatimu wa Muyuda Josephus, ni mutivi wa filosofi wa Muyuda Philo Judaeus na vona va tiyisekise leswaku vanhu a va n’wi languterile. Hambi ku ri Abba Hillel Silver, ebukwini yakwe leyi nge A History of Messianic Speculation in Israel, wa pfumela leswaku “Mesiya a a languteriwe kwalomu ka kotara ya vumbirhi ya lembe-xidzana ro sungula C.E.” Leswi, u ri a swi vangiwa hi “ndzandzelano wa minkarhi lowu a wu dumile enkarhini wolowo,” lowu xiphemu xa wona xi humaka ebukwini ya Daniyele.

Mayelana ni rungula ro tano, a swi fanelanga swi hlamarisa leswaku Bibele a yi ta kombisa ni nkarhi lowu Mesiya a nga ta vuya ha wona a ta sungula vulawuri byakwe bya vuhosi. Vumbhoni bya ndzandzelano wa minkarhi evuprofeteni bya Daniyele byi kombise wona nkarhi lowu “L’a-nge-henhla-henhla” a nga ta nyika Yesu Kreste “l’a hunḍisaka hi v̌uṭongo,” eku fuma misava. (Daniyele 4:17-25; Matewu 11:29) Ku vulavuriwa hi “mikari ya nkombo,” kumbe malembe ya nkombo ya vuprofeta, kutani nkarhi lowu ku kombisiwa leswaku wu hlayeriwe leswaku wu hele hi 1914.a

Siku Ra Makumu A Ri Boxiwanga

Hambi swi ri tano, lembe ra 1914 i nkarhi wa ku sungula ka ku fuma ka Kreste “e šikari ka v̌alala v̌a [ye]na.” (Pisalema 110:1, 2; Vaheveru 10:12, 13) Buku ya Bibele ya Nhlavutelo yi kombisa leswaku enkarhini lowu ku fuma ka Kreste ku nga ta sungula ha wona etilweni, u ta cukumetela Sathana Diyavulosi ni tintsumi takwe ehansi emisaveni. Loko a nga si herisa vanhu lavo vo homboloka va moya, Bibele yi ri, va ta vanga khombo lerikulu emisaveni ‘swa nkarhinyana.’—Nhlavutelo 12:7-12.

Nchumu wa nkoka, Bibele a yi ri vuli siku leri ‘nkarhinyana’ lowu wu nga ta hela ha rona ni nkarhi lowu ha wona Kreste a nga ta va Mulovisi wa valala va Xikwembu eArmagedoni. (Nhlavutelo 16:16; 19:11-21) Entiyisweni, hi laha swi kombisiweke ha kona exihlokweni lexi hundzeke, Yesu u te hi tshama hi rindzile hikuva ku hava munhu la tivaka siku ra xiendlakalo xolexo. (Marka 13:32, 33) Loko munhu a tlula leswi vuriweke hi Yesu, hi laha Vakreste vo sungula va le Tesalonika ni van’wana endzhaku ka vona va endleke ha kona, ku ta languteriwa swilo leswi nga mavunwa, kumbe leswi hoxeke.—2 Vatesalonika 2:1, 2.

Ku Fanele Ku Lulamisiwa Langutelo

Emahlweni ka xiphemu xo hetelela xa lembe ra 1914, Vakreste vo tala a va langutele leswaku Kreste a a ta vuya hi nkarhi wolowo ivi a va teka a va yisa etilweni. Xisweswo, enkulumeni leyi nyikeriweke hi September 30, 1914, A. H. Macmillan, Xichudeni xa Bibele u te: “Leyi kumbexana i nkulumo yo hetelela ya le rivaleni leyi ndzi nga ta yi nyikela hikuva hi ta ya ekaya [etilweni] ku nga ri khale.” Swi le rivaleni, Macmillan a a hoxisile, kambe a ku nga ri koloko ntsena ku langutela loku nga hetisekangiki ka yena kumbe ka Swichudeni-kulobye swa Bibele.

Swichudeni swa Bibele, leswi ku sukela hi 1931 swi tiviweke tanihi Timbhoni ta Yehovha, ni hi lembe ra 1925 a swi langutele ku vona ku hetiseka ka vuprofeta lebyi tsakisaka bya Bibele. A swi anakanya leswaku enkarhini wolowo a ku ta sungula ku pfuxiwa ka vafi emisaveni, ku vuyisiwa vavanuna lavo tshembeka va khale, vo kota Abrahama, Davhida, na Daniyele. Sweswinyana, Timbhoni to tala a ti ri ni vonelo ra leswaku swiendlakalo leswi fambisanaka ni ku sungula ka Ku Fuma Ka Kreste Ka Gidi Ra Malembe a swi ta sungula ku humelela hi 1975. Ku langutela ka vona a ku sekeriwe eku twisiseni leswaku gidi ra malembe ra vunkombo ematin’wini ya munhu a ri ta sungula enkarhini wolowo.

Malangutelo lawa ma hoxeke a ma nga vuli swona leswaku switshembiso swa Xikwembu a swi hoxile, leswaku a a xi hoxisile. Nikatsongo! Swihoxo leswi, kukota leswiya swa Vakreste va lembe-xidzana ro sungula, swi vangiwe hi ku tsandzeka ku hlayisa xitsundzuxo xa Yesu, ‘Nkarhi a mi wu tivi.’ Makumu lama hoxeke a ma nga vangiwi hi vukanganyisi kumbe ku nga tshembeki eka Kreste, kambe hi ku navela hi mahlo-ngati ku vona ku hetiseka ka switshembiso swa Xikwembu hi nkarhi lowu a wu laviwa hi vona vini.

Hikwalaho, A. H. Macmillan endzhaku u hlamuserile: “Ndzi dyondze leswaku hi fanele ku pfumela swihoxo swa hina kutani hi hambeta hi kambisisa Rito ra Xikwembu leswaku hi kuma ku voningeriwa loku engetelekeke. Ku nga khathariseki leswaku hi ku famba ka nkarhi hi fanele hi endla mindzulamiso yihi mayelana ni malangutelo ya hina, sweswo a swi nge ya hundzuli malunghiselelo lamanene ya nkutsulo ni xitshembiso xa Xikwembu xa vutomi lebyi nga heriki.”

Entiyisweni, switshembiso swa Xikwembu swi nga tshembiwa! I vanhu lava nga ni mboyamelo wa swihoxo. Hikwalaho Vakreste va ntiyiso va ta va ni langutelo ro rindza hi ku yingisa xileriso xa Yesu. Va ta tshama va xalamukile naswona va rindzele ku ta ka Kreste loku nga papalatekiki tanihi Muavanyisi wa Xikwembu. A va nge pfumeleli ku vhumbha ka mavunwa ku sirha ku xalamuka ka vona ivi ku va vangela ku honisa xitsundzuxo xa ntiyiso xa ku hela ka misava.

Kutani ke, ku vuriwa yini hi mhaka ya leswaku misava leyi yi ta hela? Xana byi kona vumbhoni bya ntiyiso bya leswaku swi ta humelela ku nga ri khale, enkarhini wa hina?

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ku vhumbhiwe vuxokoxoko lebyi kongomeke hi ku wa ka Babilona

[Swifaniso leswi nga eka tluka 25]

Yesu a a nga ta va a swi kunguhatile leswaku a hetisisa vuprofeta byo tala ha yena