Vantshwa Va Vutisa . . .

Ha Yini Hinkwavo Va Nghenela Vukati Kambe Ku Sala Mina Ntsena?

“Loko a ndzo tekiwa. A ndzi ta tsaka.”—Cheryl.a

I SWA ntumbuluko ku lava ku nghenela vukati. Xikwembu xi endle wanuna ni wansati va ri ni ku tsakela ka ntumbuluko eka va rimbewu leri hambaneke. Naswona xi simeke vukati tanihi nhlangano lowu nga heriki exikarhi ka wanuna ni wansati.—Genesa 1:27, 28; 2:21-24.

Kutani, hi ndlela leyi twisisekaka, u nga ha titwa u hetiwe matimba kumbe u cukumetiwile loko u nga si nghenela vukati—ngopfu-ngopfu loko tintangha ta wena to tala se ti nghenele vukati. Vanghana lavanene va nga ha engetela ntshikilelo. Tina u ri: “Ndzi ni malembe ya 24 hi vukhale naswona ndzi titshamele-ndzexe, naswona sweswi a ndzi na munhu loyi ndzi tihumesaka na yena. Swi vonaka onge un’wana ni un’wana u vilerisiwa hi leswi ndzi nga nghenelangiki vukati lerova ndzi sungula ku khumbeka swinene ha swona. Va ndzi endla ndzi titwa onge ndzi lo hundzeriwa hi nkarhi kumbe ku ni nchumu lowu hoxeke ha mina.”

Eka vanhu van’wana ku titshamela-wexe swi nga vonaka swi fana ni khumbi, xihinga lexi nga ololoxekiki, lexi va tsonaka ntsako. Loko ku hundza lembe rin’wana ni rin’wana, va nga ha titwa onge ku tlhandlekiwa switina swin’wana ehenhla ka khumbi rolero. Muntshwa a nga ha sungula ku titwa onge a nga koki mahlo kumbe a nga tsakeriwi. Wanhwana un’wana wa le Italy la vuriwaka Rosanna u ri: “Hakanyingi ndzi titwa ndzi ri ni xivundza naswona ndzi nga pfuni nchumu; swi vonaka onge a ndza ha ri na tindlela tin’wana to nghenela vukati.” Majaha na wona ma nga ha va ni mintlhaveko leyi fanaka. Hi xikombiso, Frank u sungule ku vona onge vanghana va yena hinkwavo va sungule ku tsakeriwa swinene ni ku tlhariha endzhaku ka loko va nghenele vukati. U sungule ku tivutisa loko vukati byi ta n’wi endlela leswi fanaka.

Xana na wena u tikuma u anakanya hi ndlela leyi fanaka? Loko u titshamele-wexe, xana minkarhi yin’wana wa tivutisa loko ku ri ni swin’wana leswi hoxeke ha wena kumbe loko u kunguhateriwe ku tshama-wexe vutomi bya wena hinkwabyo?

Vukati—Ntsheketo Ni Ntiyiso

Xo sungula, a hi kambisiseni ntshembo lowu dumeke wa leswaku vukati byi pfula nyangwa wo kuma ntsako hi ku olova. I ntiyiso leswaku vukati byi nga nyika munhu ntsako naswona hakanyingi bya swi endla. Hambi swi ri tano, ku va u nghenele vukati ntsena a swi endli leswaku munhu a tsaka. Hambi ku ri vukati lebyinene byi vanga ‘ku xaniseka enyameni’ hi mpimo wo karhi. (1 Vakorinto 7:28) Ntsako wa le vukatini wu tisiwa hi ku tikarhata loku hambetaka ni ku tirha hi matimba ntsena. Lexi tsakisaka, nghwazi leyi tshameke yi hanya, Yesu Kreste, a a titshamele-yexe. Xana u kona la nga vulaka leswaku a a nga tsakanga? Nikatsongo! Ntsako wa yena a wu huma eku endleni ka ku rhandza ka Yehovha.—Yohane 4:34.

Ntsheketo wun’wana wu vula leswaku vukati i murhi lowu tiyeke wa xivundza. Leswi a hi swona! Wanuna un’wana wa Mukreste la ngheneleke vukati u ririle a ku: “Nsati wa mina a nga si tshama a ndzi phofulela xifuva xakwe, kumbe a ndzi byela xihundla xa mbilu yakwe, ni kan’we!” Vavasati van’wana va Vakreste na vona va vilela hi ndlela leyi fanaka va vula leswaku vavanuna va vona va tsandzeka ku vulavurisana na vona kumbe va vonaka va tsakela ngopfu mintirho ya vona kumbe vanghana va vona ku tlula vona. Lexi khomisaka gome, ku va la ngheneleke vukati kambe u ri ni xivundza swi toloveleke ngopfu.

Kutani ku ni lava langutaka vukati tanihi nchumu wo balekela swiphiqo swa le kaya. Wansati un’wana lontshwa la nga evukatini u ri: “Ndzi anakanya leswaku vatswari va mina a va fanele va ndzi nyike nkarhi wo kula. Kambe a va ndzi pfumelelanga leswaku ndzi va ni munghana wa mufana kumbe ku tihumesa ni vanghana . . . Loko vatswari va mina a va ndzi nyike nkarhi, ndzi anakanya a ndzi ta va ndzi nga nghenelanga vukati ndzi ri na malembe ya 16. Kambe a ndzi lava ku va kombisa leswaku ndzi kurile.”

U nga ha vona onge vutomi ekaya byi ku sivela-sivela ngopfu. Kambe vukati byi ni vutihlamuleri lebyi nga hungutaka ntshunxeko wa munhu swinene. Anakanya hi leswi katsekaka eku tirheni ntirho wa ku tihanyisa, ku hakela swikweleti, ku lunghisa swilo swa le kaya ni movha, ku sweka, ku basisa, ku hlantswa swiambalo kumbexana ni ku kurisa vana! (Swivuriso 31:10-31; Vaefesa 6:4; 1 Timotiya 5:8) Vantshwa vo tala va pfilunganyeka loko va langutana ni vutihlamuleri lebyi bya vanhu lavakulu.

Nakambe van’wana va anakanya leswaku vukati i xilotlelo xo kuma ndhuma. Kambe ku hava xitiyisekiso xa leswaku van’wana va ta navela ku va vanghana va wena—kumbe va loyi u tekaneke na yena—hikwalaho ka leswi u ngheneleke vukati ntsena. Vanhu va ta ku tsakela loko u ri ni tintswalo, u hanana ni loko u nga ri na vutianakanyi, hambi u nghenele vukati kumbe u titshamele-wexe. (Swivuriso 11:25) Naswona hambi loko ku va mpatswa swi mi endla mi fanelekela ku va ni vanghana lava ngheneleke vukati, wanuna ni wansati va fanele ku tsundzuka leswaku va “nyama yi ri yiṅwe.” (Genesa 2:24) Lexi va faneleke ku tikarhatela xona ku fanele ku va ndlela leyi va hanyisanaka ha yona vona vini—hayi ni vanghana va vona.

Xana U Lulamele Vukati?

Kavula, hambi loko u ti twisisa tinhla leti, u nga ha titwa u hetiwe matimba minkarhi yin’wana. Xivuriso xa khale xi swi veka hi ndlela leyi: “Ku langutela lo’ku hlwelaka ka v̌av̌isa mbilu.” (Swivuriso 13:12) Hi xikombiso, Tony lontsongo u tikume a ri exiyin’weni xa ku heleriwa hi ntshembo hikwalaho ka leswi a titshamele-yexe. U sungule ku titwa onge u lulamele ku tekana ni munhu wihi na wihi. Xinhwanyetana lexi vuriwaka Sandra hi laha ku fanaka xi sungule ku hela matimba minkarhi hinkwayo loko xi twa hi ta van’wana lava sunguleke ku rhandzana; a xi tivutisa leswaku wa xona nkarhi a wu ta fika rini.

U nga si tipfumelela ku hela matimba, tivutise, ‘Xana ndzi lulamele vukati?’ Hi ku kongoma, loko wa ha ri n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi, nhlamulo yi nga ha va e-e la tiyeke! Le United States, vukati byo tala bya vana va kondlo-a-ndzi-dyi bya xaxa ku nga si hela ni ntlhanu wa malembe.b Kavula, vantshwa van’wana va nga ha va va wupfile ku ringanela hi ku ya hi malembe ya vona naswona va kota ku endla vukati lebyi humelelaka. Kambe sweswo a swi vuli swona leswaku u fanele ku nghenela vukati. Xana u tshame u anakanyisisa hi ku tshembeka malunghana ni loko u lulamele ku rhwala vutihlamuleri bya vukati?

Ku tikambela hi ku tshembeka ku nga ha paluxa swin’wana. Hi xikombiso, xana u wupfile ni ku va ni vutihlamuleri ku fikela kwihi? Xana wa swi kota ku hlayisa mali, kumbe u yi tirhisa xikan’we-kan’we loko u yi kuma? Xana u hakela swikweleti swa wena hi nkarhi? Xana wa swi kota ku tshama entirhweni kumbe ku rhangela ndyangu? Xana u hanyisana kahle ni van’wana, vo tanihi vatirhi-kuloni ni vatswari, kumbe mi tshamela ku tlulana milenge? Loko swi ri tano, u nga ha kuma leswaku ku hanyisana ni munghana wa vukati swi ta nonon’hwa ngopfu.

Loko wa ha ri n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi, u nga ha kuma leswaku wa ha lava malembe ma nga ri mangani lama engetelekeke ya ntokoto leswaku u kuma ku wupfa ni ku tiya loku lavekaka leswaku u endla wanuna kumbe wansati lonene. Loko u xiya yinhla leyi swi nga ha ku pfuna leswaku u ololoxa ku langutela ka wena ni ku languta vukati byi ri ntshembo wa nkarhi lowu taka. Leswi swi nga ha ku pfuna leswaku u “yima [u] tiyile” malunghana ni xiyimo xa wena xa ku titshamela-wexe, swa nkarhi wa sweswi ntsena.—1 Vakorinto 7:37.

Malunghiselelo Lama Faneleke

Hikwalaho, ku vuriwa yini loko u vona onge u hundze “vurhumbuki bya vuntshwa” (NW) naswona u titwa onge u lulamele vukati? Swi nga ha heta matimba loko lava nga vaka vanghana va vukati lava fanelekaka va nga talanga kumbe loko u tshamela ku ariwa loko u phofula swa le mbilwini ya wena eka un’wana. Kambe xana leswi swi vula leswaku a wu tsakeriwi? Nikatsongo. Hosi Solomoni a nga kalanga a humelela eka nhwanyana loyi a a n’wi rhandza—naswona a a ri n’wankumi, ntlhari leyi tshameke yi hanya! A tsandziwa hi yini? Mbilu ya nhwanyana a yi nga ri ni mintlhaveko ya rirhandzu eka yena. (Risimu ra Tinsimu 2:7) Hi ku fanana, swi nga ha endleka u nga si kuma munhu loyi mi fanelanaka kahle.

Xana u ehleketa leswaku a wu languteki kahle lerova u nga koka munhu un’wana? I ntiyiso, ku languteka kahle ku ni mimbuyelo ya kona, kambe a hi swa nkoka ngopfu. Loko u ehleketa hi mimpatswa leyi tekaneke leyi u yi tivaka, xana a hi ntiyiso leswaku exikarhi ka yona ku ni vanhu va swiyimo hinkwaswo, swivumbeko ni vuxongi byo hambana-hambana? Ku hambana ni sweswo, munhu loyi a chavaka Xikwembu hakunene u ta khumbeka swinene hi leswi u nga xiswona, “[e]xihundleni xa mbilu.”—1 Petro 3:4.

Kavula, a wu fanelanga u honisa ku languteka ka wena nikatsongo; swa twala ku ringeta ku tipfuxa. Ku ambala ni ku tisasekisa hi ndlela ya futa ku nga endla leswaku van’wana va va ni langutelo leri hoxeke ha wena.c Nakambe, ku ka u nga ri na mavulavulelo lamanene kumbe u nga ri na vumunhu swi nga ha endla leswaku van’wana va ku papalata va nga si sungula ku ku tiva. Munghana la wupfeke kumbe mutswari a nga ku byela loko ku laveka mindzulamiso yi nga ri yingani etimhakeni leti. Ntiyiso wu nga ha vava, kambe ku wu amukela kumbexana swi nga ku pfuna ku endla mindzulamiso kutani xisweswo u va la tsakeriwaka swinene hi van’wana.—Swivuriso 27:6.

Hambi swi ri tano, eku heteleleni, nkoka wa wena tanihi munhu a wu titsheganga hi loko u nghenele vukati kumbe u nga byi nghenelanga. Lexi nga xa nkoka i ndlela leyi Xikwembu xi ku langutaka ha yona, naswona xi “languta mbilu.” (1 Samuwele 16:7) Hikwalaho nchumu lowu u faneleke ku tikarhatela wona ku fanele ku va ku amukeriwa hi Yehovha ku nga ri ku nghenela vukati. Ringeta leswaku marito lawa yo hetelela ma nga lawuli mianakanyo ni bulo ra wena. Xiyisisa vanghana va wena hi vukheta, ku hlawula vuyimbeleri ni ku tihungasa.

I ntiyiso, ku navela ku nghenela vukati a swi nge suki, kambe u nga chavi. Lehisa mbilu. (Eklesiasta 7:8) Ematshan’weni yo languta ku titshamela-wexe ka wena ku ri ndzhukano, tirhisa ntshunxeko lowu ku titshamela-wexe ku wu tisaka hi xitalo ni malunghelo lawa ma vaka kona, u tirhela Xikwembu handle ka ku kavanyetiwa. (1 Vakorinto 7:33-35, 38) Vukati byi nga ha ku fikela hi nkarhi wa kona—kumbexana hi ku hatlisa ku tlula hi laha u nga ehleketaka ha kona.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Swa olova ku titwa u siyiwe u ri wexe loko tintangha ta wena ti nghenela vukati