I Yini Lexi Lavekaka Leswaku Vukati Byi Humelela?

Xana u nga rhandza ku tihoxa enambyeni u nga sungulanga hi ku dyondza ku hlambela? Xiendlo xo tano xa vuphukuphuku xi nga va ni khombo—hambi ku ri rifu. Hambiswiritano, ehleketa hi vanhu vo tala lava nghenelaka vukati va nga swi xiyanga nikatsongo leswaku va ta langutana njhani ni vutihlamuleri bya kona.

YESU u te: “I mani eka n’wina loyi loko a lava ku aka xihondzo a nga rhangiki a tshama ehansi a hlayela ntsengo, a vona loko wu ringene ku xi heta?” (Luka 14:28) Leswi swi lavekaka loko ku akiwa xihondzo swa laveka ni loko ku akiwa vukati. Lava va lavaka ku nghenela vukati va fanele va hlayela ntsengo wa vukati hi vukheta, va tiyiseka leswaku va ta swi kota ku langutana ni swilaveko swa byona.

Ku Kambisisa Vukati

Ku va ni munghana loyi u nga avelanaka na yena mintsako ni maxangu ya vutomi i nkateko hakunene. Vukati byi nga pfala mukhandlu lowu pfuriwaka hi xivundza kumbe gome. Byi nga enerisa ku navela ka hina ka rirhandzu, vunghana ni xinakulobye, leswi hi velekiweke na swona. Hi xivangelo lexi twalaka, endzhaku ka ku vumba Adamu Xikwembu xi te: “A ŝi sasekanga loko munhu a ṭhama a ri ŝakwe; nḍi ta ṅwi endlela nakulobye l’a fanaka na yena.”—Genesa 2:18; 24:67; 1 Vakorinto 7:9.

Ina, ku nghenela vukati ku nga lulamisa swiphiqo swo karhi. Kambe ku ta tlhela ku pfuxa swin’wana leswintshwa. Hikwalaho ka yini? Hikuva vukati i ku hlanganisiwa ka vumunhu byimbirhi lebyi nga faniki lebyi nkarhi wun’wana byi yelanaka, kambe byi nga faniki hi ku helela. Hikwalaho, hambi ku ri mimpatswa leyi fanelanaka kahle a yi nge tshami yi twanana nkarhi hinkwawo. Muapostola wa Mukreste Pawulo u tsale leswaku lava va nghenelaka vukati va ta va ni “nhlomulo enyameni ya vona”—kumbe hilaha The New English Bible yi swi vekaka hakona, va ta va ni “xitlhavi ni xirilo evuton’wini lebyi bya nyama.”—1 Vakorinto 7:28.

Xana Pawulo a a hundzeleta swilo? Nikatsongo! Ntsena a a khutaza lava ehleketaka ku nghenela vukati leswaku va va ni langutelo ra xiviri. Nyanyuko wa ku titwa u kokeleka eka munhu un’wana a hi yona ndlela leyi kongomeke ya ku vona leswi vutomi byi nga ta va xiswona etin’hwetini ni le malembeni lama nga ta landzela siku ra mucato. Vukati byin’wana ni byin’wana byi ni swiphiqo swa byona leswi nga faniki. Mhaka a hi leswaku swi ta humelela kumbe e-e, kambe hi leswaku u ta langutana njhani na swona loko swi humelela.

Swiphiqo swi nyika wanuna ni wansati nkarhi wa ku kombana loko va rhandzana hakunene. Hi xikombiso: Xikepe lexi rhwalaka vanhu xi nga vonaka xi xongile loko xi tiyimerile, xi tsimbiwile ehlalukweni. Hambiswiritano, nkoka wa xona wu vonaka elwandle—kumbexana loko xi ri emagandlatini lamakulu lama vangiwaka hi xidzedze. Hilaha ku fanaka, ku tiya ka xiboho xa vukati a ku vonaki ntsena loko ku ri ni ku rhula, ku ri ni rirhandzu. Minkarhi yin’wana ku kombisiwa ehansi ka swiyimo leswi ringaka loko mpatswa wu langutane ni maxangu lamakulu.

Leswaku wu endla tano, mpatswa lowu tekaneke wu fanele wu tiboha, hikuva xikongomelo xa Xikwembu a ku ri leswaku wanuna a ‘namarhela nsati wa yena,’ kutani vona havambirhi va “endla nyama yi ri yiṅwe.” (Genesa 2:24) Mianakanyo ya ku tiboha yi chavisa vanhu vo tala namuntlha. Kambe, swa twala leswaku vanhu vambirhi lava va rhandzanaka hakunene va ta lava ku endla xitshembiso lexi tiyeke xa ku tshama swin’we. Ku tiboha ku endla leswaku vukati byi va ni xindzhuti. Ku veka xisekelo xa ntshembo wa leswaku hambi ko endleka yini, wanuna ni wansati va ta seketelana.a Loko u nga ku lunghekelanga ku tiboha ko tano, a wu si ku lunghekela kahle ku nghenela vukati. (Ringanisa Eklesiasta 5:4, 5.) Hambi ku ri lava ana se va nga evukatini va nga lava ku antswisa ku tlangela ka vona ka nkoka wa ku tiboha evukatini lebyi khomelelaka.

Ku Tilanguta

A ku na ku kanakana leswaku u nga ti xaxameta timfanelo leti u nga ti langutelaka eka munghana wa vukati. Hambiswiritano, swi tika ngopfu ku tilanguta leswaku u kumisisa ndlela leyi u nga hoxaka xandla ha yona leswaku vukati byi humelela. Ku tikambisisa i ka nkoka, emahlweni ni le ndzhaku ka ku tiboha hi swiboho swa vukati. Hi xikombiso, tivutise swivutiso leswi landzelaka.

• Xana ndza swi lava ku endla xiboho xa vutomi hinkwabyo eka munghana wa mina?—Matewu 19:6.

Emasikwini ya muprofeta wa le Bibeleni Malakiya, vavanuna vo tala va tshike vasati va vona, kumbexana va ya teka vavasati lava ha riki vantshwa. Yehovha u vule leswaku alitari yakwe a yi tele hi mihloti ya vavasati lava tshikiweke, xisweswo u sole vavanuna lava a va ‘kanganyisa’ vasati va vona.—Malakiya 2:13-16.

• Loko ku ri leswaku ndzi ehleketa ku nghenela vukati, xana ndzi ma hundzile malembe ya vuntshwa laha ku navela ka rimbewu ku nga ni matimba swinene ivi ku soholota langutelo lerinene?—1 Vakorinto 7:36.

Nikki, loyi a a ri ni malembe ya 22 loko a tekiwa, u ri: “Swi ni khombo swinene ku nghenela vukati loko wa ha ri ntsongo.” Wa tsundzuxa: “Mintlhaveko ya wena, tipakani ni leswi u swi tsakelaka swi ta hambeta swi cinca nkarhi na nkarhi ku sukela eku heleni ka malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi ku fikela loko u ri ni malembe ya le xikarhi ka va-20.” I ntiyiso leswaku ku lunghekela ku nghenela vukati a ku nge pimiwi hi malembe ntsena. Nilokoswiritano, loko munhu a nghenela vukati a nga si hundza malembe ya vuntshwa laha ku navela ka rimbewu ku sungulaka kona naswona ku ri ni matimba swinene, ku nga soholota ndlela leyi munhu a ehleketaka hi yona kutani ku n’wi pfala mahlo leswaku a nga voni swiphiqo leswi nga humelelaka.

• Hi yihi mikhuva leyi ndzi nga na yona leyi nga ta ndzi pfuna ndzi endla leswaku vukati byi humelela?—Vagalatiya 5:22, 23.

Muapostola Pawulo u tsalele Vakolosa a ku: “Tiambexeni xinakulobye lexikulu xa tintswalo, musa, mianakanyo yo titsongahata, ku rhula, ni ku va ni mbilu yo leha.” (Vakolosa 3:12) Ndzayo leyi yi va fanerile lava va ehleketaka ku nghenela vukati swin’we ni lava ana se va nga evukatini.

• Xana ndzi nga ku kombisa ku wupfa loku lavekaka leswaku ndzi khathalela munghana wa mina loko ku ri ni minkarhi leyi nonon’hwaka?—Vagalatiya 6:2.

Dokodela un’wana u ri: “Loko ku va ni swiphiqo mboyamelo i ku vona munghana wa wena nandzu. Leswaku i mani la faneleke a voniwa nandzu a hi swa nkoka. Ematshan’weni ya sweswo xa nkoka i ndlela leyi wanuna ni wansati va nga tirhisanaka ha yona leswaku va antswisa vuxaka bya vukati.” Marito ya Hosi Solomoni la tlhariheke ma tirha eka mimpatswa leyi tekaneke. “V̌ambiri v̌a tlula uṅwe,” ku tsala yena, “hambi v̌a wa, uṅwana o ta pfuša nakulobye; kasi l’a nga ŝakwe o ni khombo, loko a wa, a nga na wa v̌umbiri l’a ṅwi pfušaka.”—Eklesiasta 4:9, 10.

• Xana hi ntolovelo ndzi munhu la tsakeke ni ku va ni langutelo lerinene, kumbe hi xitalo ndzi tshama ndzi hlunamile ni ku va ni langutelo leri hoxeke?—Swivuriso 15:15.

Munhu wa vonelo leri hoxeke u languta siku rin’wana ni rin’wana ri bihile. Vukati a byi ri cinci langutelo leri hi mihlolo! Munhu la nga nghenelangiki vukati—wanuna kumbe wansati—loyi hakanyingi a xopaxopaka kumbe a hundzeletaka swilo u ta nghenela vukati a ri muxopaxopi kumbe la hundzeletaka swilo. Langutelo ro tano leri hoxeke ri nga endla leswaku vukati byi va lebyi tikaka swinene.—Ringanisa Swivuriso 21:9.

• Xana ndza swi kota ku tikhoma loko ndzi tshikileriwile, kumbe ndzi kariha hi ndlela leyi nga lawulekiki?—Vagalatiya 5:19, 20.

Vakreste va lerisiwa ku “nonoka emhakeni ya vukarhi.” (Yakobo 1:19) Loko va nga si nghenela vukati ni loko va ri evukatini, wanuna ni wansati va fanele va hlakulela vuswikoti bya ku hanya hi ndzayo leyi nge: “Karihani, kambe mi nga dyohi; dyambu ri nga peli ma ha ri eka xiyimo xa ku kariha.”—Vaefesa 4:26.

Ku Langutisisa Loyi U Languteleke Leswaku A Va Munghana Wa Wena

Xivuriso xa Bibele xi ri: “L’a nga ni ku anakanya o šiya laha a kanḍiyaka kona.” (Swivuriso 14:15) Leswi i ntiyiso hakunene loko u hlawula munghana wa vukati. Ku hlawula munghana wa vukati i xin’wana xa swiboho swa nkoka swinene lexi wanuna kumbe wansati a xi endlaka. Kambe, swi xiyiwile leswaku vanhu vo tala va heta nkarhi wo tala va endla xiboho xa leswaku va ta xava movha wa njhani kumbe hi xihi xikolo lexi va nga nghenaka eka xona ku tlula leswaku hi wihi munhu loyi va nga nghenelaka vukati na yena.

Evandlheni ra Vukreste, lava va nyikiwaka vutihlamuleri va ‘rhanga hi ku kamberiwa ku vona loko va faneleka.’ (1 Timotiya 3:10) Loko u ehleketa hi ku nghenela vukati, u ta rhandza ku tiyiseka hi ku “faneleka” ka munhu loyi un’wana. Hi xikombiso, ehleketa hi swivutiso leswi landzelaka. Hambileswi swi vutisiwaka hi langutelo ra wansati, vunyingi bya minsinya ya milawu ya swona bya tirha ni le ka wanuna. Hambi ku ri lava ana se va ngheneleke vukati va nga ehleketa hi tinhla leti kutani va vuyeriwa.

• Xana wanuna loyi u na ndhuma ya njhani?—Vafilipiya 2:19-22.

Swivuriso 31:23 yi hlamusela hi wanuna la ‘tiviwaka ehubyeni ya muti loko a tshamile exikarhi ka vakulukumba va tiko.’ Vakulukumba va muti a va tshama etinyangweni ta muti leswaku va avanyisa. Xisweswo, swi le rivaleni leswaku a a tshembiwa hi vanhu. Ndlela leyi wanuna a tekiwaka ha yona hi van’wana yi hlamusela swo karhi hi ndhuma ya yena. Loko swi koteka, xiya ni ndlela leyi vanhu lava nga ehansi ka vulawuri byakwe va n’wi tekaka ha yona. Leswi swi nga ku komba ndlela leyi wena tanihi munghana wakwe wa vukati u nga ta n’wi teka ha yona hi ku famba ka nkarhi.—Ringanisa 1 Samuwele 25:3, 23-25.

• U ni mahanyelo ya njhani?

Vutlhari lebyi humaka eka Xikwembu “xo sungula byi tengile.” (Yakobo 3:17) Xana loyi u languteleke leswaku a va munghana wa wena u tsakela swinene ku enerisa xilaveko xakwe xa rimbewu ku tlula xiyimo xakwe ni xa wena emahlweni ka Xikwembu? Loko a nga endli matshalatshala ya ku hanya hi mimpimanyeto ya mahanyelo ya Xikwembu sweswi, hi xihi xisekelo xa ku pfumela leswaku u ta endla tano endzhaku ko nghenela vukati?—Genesa 39:7-12.

• Xana u ndzi khoma njhani?—Vaefesa 5:28, 29.

Buku ya Bibele ya Swivuriso yi hi byela hi wanuna la ‘tshembaka’ nsati wakwe. Ku tlula kwalaho, “wa ṅwi ḍunisa.” (Swivuriso 31:11, 28) A nga na vukwele lebyi hundzeletiweke, kumbe a langutela leswi nga riki swa xiviri. Yakobo u tsale leswaku vutlhari lebyi humaka ehenhla, byi ni “ku rhula, ku anakanyela, . . . byi [tele] tintswalo ni mihandzu leyinene.”—Yakobo 3:17.

• Xana u va khoma njhani va ndyangu wa ka vona?—Eksoda 20:12.

Ku xixima vatswari a ko va xilaveko ntsena eka vana. Bibele yi ri: “Yingisa tata wa wena l’a ku v̌elekeke, u nga monyi mana wa wena loko a dyuharile.” (Swivuriso 23:22) Lexi tsakisaka, Dok. W. Hugh Missildine u tsarile, a ku: “Swiphiqo swo tala swa vukati ni ku nga fanelani a swi ta papalatiwa—kumbe swi voniwa ka ha ri emahlweni—loko lava va languteleke ku va mutekiwa ni muteki va hambeta va endzelana emakaya hi ku ntshunxeka kutani va xiya vuxaka exikarhi ka ‘loyi va tshembisaneke vukati na yena’ kun’we ni vatswari vakwe. Ndlela leyi a khomaka vatswari vakwe ha yona ku ta va ku ri ndlela yo vona leswi a nga ta khoma munghana wakwe wa vukati ha yona. Munhu u fanele a tivutisa: ‘Xana ndzi lava ku khomiwa hi ndlela leyi a khomaka vatswari vakwe ha yona?’ Naswona ndlela leyi vatswari vakwe va n’wi khomaka ha yona yi ta va xikombiso lexinene xa ndlela leyi a nga ta tikhoma ha yona ni leyi a nga ta langutela leswaku u tikhoma ha yona eka yena—endzhaku ka masiku yo sungula ya vukati.”

• Xana u na ximbilwambilwana kumbe mavulavulelo ya nhlambha?

Bibele yi laya hi ndlela leyi: “Ku bava ko khalakhasa hinkwako ni ku hlundzuka ni vukarhi ni huwa ni mavulavulelo ya nhlambha a swi susiwe eka n’wina.” (Vaefesa 4:31) Pawulo u tsundzuxe Timotiya hi Vakreste van’wana lava a va ta “vabya emiehleketweni hi swivutiso ni minjhekanjhekisano mayelana ni marito” naswona a va ta tinyiketela eka “mona, madzolonga, mavulavulelo ya nhlambha, ku ehleketa loku hombolokeke, ku kanetana ka vukarhi hi swilo leswi nga nyawuriki.”—1 Timotiya 6:4, 5.

Ku engetela kwalaho, Pawulo u tsale leswaku loyi a fanekelaka malunghelo yo hlawuleka evandlheni a nga vi “munhu la baka”—hi ku ya hi rito ro sungula ra Xigriki, “a nga vi la bukutelaka.” (1 Timotiya 3:3, nhlamuselo ya le hansi ya NW) A nga fanelanga a va munhu la baka vanhu kumbe la va sapatelaka. Munhu loyi loko a hlundzukile a voyamelaka emadzolongeni a hi munghana lonene wa vukati.

• Hi tihi tipakani ta yena?

Van’wana va hlongorisana ni rifuwo kutani va tshovela vuyelo bya kona lebyi nga papalatekiki. (1 Timotiya 6:9, 10) Van’wana vutomi bya vona byi ya kun’wana ni kun’wana laha moya wu hungelaka kona, a va na tipakani leti va ti fikelelaka. (Swivuriso 6:6-11) Hambiswiritano, munhu la chavaka Xikwembu u ta kombisa ku tiyimisela loku fanaka ni loku ku kombisiweke hi Yoxuwa, la nga te: “Loko nḍi ri mina ni yindlu ya mina, hi ta tirela Yehova.”—Yoxuwa 24:15.

Vuyelo Ni Vutihlamuleri

Vukati i lunghiselelo ra le tilweni. Ri pfumeleriwe ni ku simekiwa hi Yehovha Xikwembu. (Genesa 2:22-24) U sungule lunghiselelo ra vukati leswaku a endla xiboho xa hilaha ku nga heriki exikarhi ka wanuna ni wansati, leswaku va ta va vanghana lava pfunanaka. Loko minsinya ya milawu ya Bibele yi tirhisiwa, wanuna ni wansati va nga langutela leswaku vutihlamuleri bya vona evuton’wini byi va lebyi tsakisaka.—Eklesiasta 9:7-9.

Kambe, swi fanele swi xiyiwa leswaku hi hanya ‘eminkarhini ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.’ Bibele yi vhumbhe leswaku enkarhini lowu, “vanhu va ta va lava tirhandzaka, varhandzi va mali, lava titivaka, lava titlakusaka, . . . lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, va nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi, . . . vaxengi, lava omeke tinhloko, lava tikukumuxaka hi ku tinyungubyisa.” (2 Timotiya 3:1-4) Mikhuva leyi yi nga va ni vuyelo byo biha evukatini. Xisweswo, lava va ehleketaka ku nghenela vukati va fanele va anakanyisisa kahle. Kutani lava sweswi va nga evukatini va fanele va hambeta va lwela ku antswisa vun’we bya vona hi ku dyondza ni ku tirhisa nkongomiso wa Xikwembu lowu kumekaka eBibeleni.

Ina, lava va ehleketaka ku nghenela vukati va ta va va endla kahle loko va anakanyisisa hi leswi nga ta landzela endzhaku ka siku ra mucato. Naswona hinkwavo a va fanelanga va languta xiendlo xa ku nghenela vukati ntsena, kambe ni vutomi bya ku va evukatini. Lava nkongomiso wa Yehovha leswaku u ta kota ku ehleketa hi ndlela ya xiviri ku nga ri hi ku kuceteriwa hi rirhandzu ntsena. Hi ku endla tano, u ta va ni vukati lebyi humelelaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Hambi ku ri lava se ku nga khale va nghenele vukati va nga tiyisa swiboho swa vona swa vukati

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Xana u va khoma njhani vatswari vakwe?