Swifufunhunu Swa Vulongo Swa Le Afrika Swi Va Lamulela!

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! EAFRIKA DZONGA

MALEMBE-XIDZANA mambirhi lama hundzeke, loko ku yisiwa tihomu ro sungula le Australia, xana i mani loyi a a ta vhumba swiphiqo leswikulu leswi a swi ta wela tiko leri?

Hi ku famba ka nkarhi, madyelo ma sungule ku funengetiwa hi vulongo bya tihomu, byi sivela byanyi ku kula etindhawini tin’wana kumbe byi endla leswaku tihomu ti nga swi koti ku byi dya. Eku heteleleni tinhulu ta vulongo ti hundzuke tindhawu letikulu to tswalela eka tona ta matsetse lama va khomisaka ku tika. Entiyisweni, hi ku ya hi xiviko xa magazini lowu nge Africa—Environment & Wildlife, xi vule leswaku hi va-1970 xiphiqo “a xi ri xikulu ngopfu hi tlhelo ra ikhonomi ni ra ikholoji.” Ku ringanyeteriwe leswaku “lembe na lembe ku tlula timiliyoni timbirhi ta tihekitara ta madyelo a ti nga ha tirhiseki . . . , naytrojini yo tala a yi nga tlheriseriwi emisaveni hikwalaho ka vulongo lebyi a byi nga yimberiwi, naswona nhlayo ya matsetse a yi ri yikulu ngopfu.”

Xana a ku onhake yini? EAfrika swifufunhunu swa vulongo hi ntolovelo a swi ta basisa timbala hi ku hatlisa naswona kahle. Vulongo lebyi celeriweke byi nonisa misava naswona byi yi endla yi hefemula ku antswa, hi ndlela yoleyo sweswo swi pfumelela swimilana ku kula. Hi ndlela leyi, matsetse lama nga ni khombo a ma nga ta tala naswona mandza ya maphakama lawa a ma ta herisiwa, sweswo swi sivela ku hangalaka ka vuvabyi lebyi vangiwaka hi tibakiteriya.

Hambiswiritano, leswi vaaki vo sungula va le Australia a va nga swi xiyanga hi leswaku swifufunhunu swa le Australia swi tirhana ni vulongo lebyitsongo, lebyo tiya, bya xigadana ntsena, bya swiharhi swa kwala tikweni leri, ni leswaku a swi nga swi koti ku tirhana ni vulongo lebyikulu, lebyo olova, bya tihomu.

Xana a ku ta endliwa yini? A ku to singiriwa swifufunhunu swa vulongo swa le matikweni man’wana! Hi xikombiso, muxaka wa leswa le Afrika, (leswi ku nga na 2000 wa mixaka ya swona), swi kota ku tirhana ni vulongo lebyikulu byo olova byo tanihi bya tindlopfu. Eka swifufunhunu leswi, vulongo bya tihomu a hi nchumu nikantsongo. Kambe a ku ta laveka swifufunhunu swo tala swinene leswaku swi ya tirha ntirho lowu! Africa—Environment & Wildlife yi vika leswaku entangeni wun’wana wa le tikweni, “ku voniwe 7000 wa swifufunhunu swi hlengele nhulu yin’we ya vulongo bya ndlopfu,” kasi entangeni wun’wana, “ku hlengeletiwe 22746 wa swona . . . eka nhulu ya vulongo bya ndlopfu leyi tikaka 7 wa tikhilogiramu swi heta 12 wa tiawara.” Anakanya tinhlayo letikulu ta swifufunhunu leswi lavekaka ku lwisana ni xiphiqo lexi nga mhangu xa le Australia!

Lexi tsakisaka, sweswi xiyimo xa antswa swinene—hi mpfuno wa swifufunhunu swa vulongo swa le Afrika.