Va Nyikele Vumbhoni —Bya Ripfumelo Ra Vona

LEMBE ra 1995 a a ri ri lembe ra vu-50 ku sukela loko vanhu va ntshunxiwile etikampeni ta nxaniso ta Manazi. Le Yuropa hinkwaro, vanhu lava va xanisiweke hi Manazi va tlangele siku leri hi ku endla tinhlengeletano letikulu leti eka tona a ku te ni vatirheli va le henhla va Tiko le Auschwitz, Bergen-Belsen, Buchenwald, Dachau, Ravensbrück, Sachsenhausen, ni le tikampeni tin’wana. Marito lawa a ma vuriwa ngopfu hi lama nge, “Hi nga tshuki hi swi rivala leswi humeleleke!”

Leswaku leswi swi va tano Timbhoni ta Yehovha ti endle minkombiso le Yuropa hi lembe leri ra xitsundzuxo. Timbhoni to tala ti pfaleriwile hi hulumendhe ya Hitler, hi mhaka ya leswi ti aleke ku losa Hitler ni ku seketela nyimpi. Ku sukela hi 1933, magidi-gidi ya tona ya khotsiwile naswona to tala ti file hikwalaho ka ndlela leyi a ti khomiwa hi yona.

Hambiswiritano, vanhu a va ma tivi maxangu lawa ti langutaneke na wona. Leswi swi endle leswaku ku tumbuluka xiga lexi nge “vahlaseriwa lava rivariweke ematin’wini.” Ntlawa wa Timbhoni leti poneke ti vule leswaku ti navela ku tshama ti ri karhi ti tsundzuka mindyangu ni vanghana va tona lava nga xanisiwa, va khotsiwa, va kombiwa maxangu kumbe ku dlayiwa, ni ku veka vumbhoni bya ripfumelo ni xivindzi lexi kombisiweke hi ma-Bibelforscher lawa erivaleni, ku nga vito leri Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa ha rona etikampeni ta nxaniso.

Hi September 29, 1994, United States Holocaust Memorial Museum, le Washington, D.C., yi khome seminara malunghana ni Timbhoni ta Yehovha etikampeni ta nxaniso. Le Furwa, lava poneke etikampeni va khome minhlangano mimbirhi leyikulu yo tsundzuka nkarhi lowu, hi March 28, 1995, le Strasbourg ni hi March 30, le Paris. A swi khumba mbilu ku twa vavanuna ni vavasati lava se va kuleke, lava va ha tshembekeke eka Xikwembu endzhaku ka 50 wa malembe, va rungula mintokoto ya vona. Hi April 27, ku khomiwe nhlangano lowu fanaka ekusuhi na Berlin, le Brandenburg, eJarimani, laha Timbhoni to tala ti dlayiweke hi ku tsemiwa tinhloko. Hi siku leri tlhandlameke, vaponi vo hlayanyana va ve kona eka nkhuvo lowu hleriweke hi Hulumendhe ya le Brandenburg kutani va endzela tikampa to hambana-hambana.

Nkombiso Wa Le Furwa

Eka minhlangano leyi, ku endliwe nkombiso lowu nga ni xihloko lexi nge “Mémoire de Témoins” (Ku Nyikela Vumbhoni). Ku sukela hi May 1995 ku ya eka April 1996, va endzele madoroba-nkulu ya 42 eFurwa ni madoroba-nkulu man’wana eBelgium ni le Switzerland laha ku vulavuriwaka Xifurwa. Nchumu wa nkoka swinene hi leswaku vavanuna ni vavasati lava nga eka nkombiso lowu i Timbhoni ta Yehovha Xikwembu. Nakambe i timbhoni ta nxaniso lowu tona ni van’wana, va langutaneke na wona etikampeni ta nxaniso. I timbhoni leti swi voneke hi mahlo leswaku a ku ri ni langutelo ra ku nga tsetseleri leri endleke leswaku timiliyoni ta vanhu ti xanisiwa ni ku fa, hikwalaho ka rixaka kumbe vukhongeri bya tona. Ku tlula kwalaho, vumbhoni bya Timbhoni byi paluxe ndlela leyi Vakreste va nomu va hlawuleke Mesiya wa vona, Hitler, ematshan’weni ya Yesu Kreste; va hlawule ku venga vaakelani va vona ematshan’weni ya ku va rhandza; naswona va hlawule madzolonga ku ri ni ku rhula.

Nkombiso wolowo a wu ri ni swiphepherhele swa 70, leswi sungulaka hi ku kombisa ndlela leyi swiendlakalo swi tlhandlamanaka ha yona—ku pfuriwa ka tikampa le Dachau ni le Oranienburg, hi March 1933; Milawu ya Nuremberg yo “sirhelela ngati ya Majarimani,” hi September 1935; Anschluss, kumbe ku hlanganisiwa ka Austria na Jarimani hi March 1938; Kristallnacht (Vusiku bya Kristala), hi November lembe rero, laha magidi-gidi ya switolo swa Vayuda swi ngundzuvanyiweke kutani ku khomiwa vanhu vo tlula 30 000, va tlheriseriwa eka rikwavo; ku yirisiwa ka Timbhoni ta Yehovha hakatsongo-tsongo; ku hlaseriwa ka Soviet Union, hi June 1941; ni ku dlayiwa ka vanhu lava nga ni vuvabyi bya mianakanyo, ku sukela hi 1939 ku ya eka 1941.

Swiphepherhele swin’wana swi kombise ndlela leyi vantshwa a va hunguriwa ha yona hi ntlawa wa Vantshwa va Hitler ni nyanyuko lowu mavandla ya Manazi le Nuremberg ma wu tiseleke mintshungu. Swifaniso swi tsundzuxe vanhu hi ku ala ka Timbhoni ta Yehovha ku seketela murhangeri wa Manazi ni ku losa Hitler. Swiphepherhele swin’wana swi kombise ndlela leyi Timbhoni ta Yehovha a ti hemberiwa ha yona ni ndlela leyi, ku sukela hi 1935, ti hangalaseke ha kona timagazini ni swiphephana leswi paluxaka tihanyi ta Manazi.

Mintokoto Ya Munhu Hi Xiyexe

Swiphepherhele swa kwalomu ka 40 swi andlale mintokoto ya vavanuna ni vavasati vo huma eYuropa hinkwaro, lava va xanisiweke ni ku dlayiwa hikwalaho ka ripfumelo ra vona. Lava poneke va seketele nkombiso lowu hi ku va kona hi xiviri, naswona vaendzi va va yingisile swinene. Vana va yingise swinene loko Louis Arzt a rungula ntokoto wakwe. Kahle-kahle u huma le Mulhouse eFurwa, u hambanisiwe ni vatswari vakwe kutani a rhumeriwa le Jarimani hi ku ala ku vula a ku “Heil Hitler!” exikolweni. U engeterile a ku: “Socha ra mu-SS ri ndzi bile hikwalaho ko ala ku losa Hitler. Ri ndzi be minkhavi ya 30. Endzhaku ka masiku mambirhi, ri ndzi angarhile kutani ri ringeta ku ndzi twisa mbilu ku vava. ‘Anakanya hi mana wa wena. A a ta tsaka swinene ku ku vona. Loko ntsena wo vula u ku “Heil Hitler!” u nga khandziya xitimela u tlhelela ekaya.’ A swi tika eka n’wana wa 12 wa malembe hi vukhale.” Vo tala va khumbiwe swinene hi ntokoto wa Joseph Hisiger loyi a a nyika mukhotsiwa-kulobye wa Muprotestente xinkwa lexi a a nyikiwa xona xa vhiki, leswaku a ta kuma Bible ya yena.

Mimbulavurisano leyi nga eka vhidiyo, ya van’wana lava tshameke va khotsiwa a yi ri xiphemu xin’wana xa nkombiso lowu. Mimbulavurisano yin’wana yi endleriwe kwale tikampeni hi toxe—hi xikombiso, le Ebensee eAustria ni le Buchenwald ni le Sachsenhausen eJarimani. Eka mimbulavurisano yin’wana a ku rhekhodiwe swivumbeko swo hambana-hambana swa vutomi bya le tikampeni kumbe mikhumbulo ya Timbhoni leti tekiweke ta ha ri vana.

Ku Khanguriwa

A ku endliwa manghenelo yo koma yo pfula nkombiso wun’wana ni wun’wana, lawa eka wona muyimeri wa khale ka vakhotsiwa a hlamuseleke ku tiya ka Timbhoni ta Yehovha hi tlhelo ra moya ehenhleni ka Vunazi. Vakhotsiwa lava nga riki Timbhoni swin’we ni van’wamatimu van’wana swin’we ni vachaviseki vo hlayanyana, ku katsa ni khale ka holobye wa le Furwa, na vona hi musa va amukela xirhambo lexi xo vulavula.

Khale ka mukhotsiwa loyi a a tiva Timbhoni ta Yehovha le Buchenwald u vule leswi malunghana na tona: “A ndzi wu vonanga ntlawa wa vakhotsiwa, handle ka Vayuda, lowu a wu xanisiwa ku fana na tona: a ti biwa, ti tsongahatiwa, ti rhukaniwa, ti tirhisiwa mintirho yo nyenyetsa ku tlurisa. Loko a ti nga ri na ripfumelo, a ti ta va ti nga tiyiselanga. Ndza ti xixima ni ku ti hlamala swinene.”

N’wangulo

A ku ri ni vanhu vo tlula 100 000 eka nkombiso lowu. Eka tindhawu tin’wana madzana ya vanhu, lava exikarhi ka vona a ku ri ni vantshwa, va yime va longoloka va yimele ku nghena eholweni ya nkombiso. Vaendzi vo tala va phofule mintlhaveko ya vona hi marito ma nga ri mangani ebukwini ya vaendzi. Hi xikombiso, muntshwa un’wana u tsale a ku: “Vito ra mina ndzi Sabrina. Ndzi ni malembe ya khume naswona ndzi navela ku va ni xivindzi xo fana ni xa Ruth leswaku ndzi ta tsakisa Yehovha.”a

Swihaxa-mahungu na swona swi vulavule hi nkombiso lowu. Kahle-kahle, eka doroba rin’wana ni rin’wana, a ku ri na xihloko xin’we kumbe swimbirhi eka phepha-hungu ra kwalaho. Ku tlula kwalaho, switichi swa kwalaho swa xiya-ni-moya hakanyingi a swi haxa nkombiso ni ku haxa minongonoko leyi vulavulaka hi mimbulavurisano leyi endliweke ni khale ka vakhotsiwa. Thelevhixini ya kwalaho yi nyikele swiviko swo koma. Xiviko xin’wana lexi kombisiweke eka thelevhixini xi vule leswaku nkombiso lowu i “rungula ro olova kambe leri vavaka ku ri hlamusela. Kahle-kahle i ‘Ku Nyikela Vumbhoni’ lebyi kombisaka ku hlula loku nga ta ka ku nga rivariwi.”

Eka lava poneke, lembe leri ra vu-50 ra ntshunxeko, ri ta tshama ri ri kona emianakanyweni ya vona. Hambileswi ku vuyisa mikhumbulo leyi vavaka a swi nga olovi, kambe hi ku yi byela van’wana ni ku yi humesela ehandle, Timbhoni leti ti swi kotile ku tiyisa ripfumelo ra van’wana. Ti swi teke tanihi lunghelo ku va kona eka nkombiso lowu ni ku heta rivengo ni ku pfumala vutivi ka vanhu, leswi swa ha riki kona endzhaku ka 50 wa malembe. Ku tlula hinkwaswo, va eneriseka hi ku tiva leswaku vumbhoni bya vona byi tisa ku dzuneka eka Xikwembu xa vona, Yehovha, naswona byi endla leswaku van’wana va nga tshuki va swi rivala leswi vona va langutaneke na swona tanihi Timbhoni ta xona.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Timbhoni tin’wana ta Yehovha leti khotsiweke kutani ti pfaleriwa hi hulumendhe ya Hitler ti hlamusele mintokoto ya tona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Swihloko leswi nga eka “The Golden Age” swi sola tihanyi ta Vunazi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Swiphepherhele swa 70 swi hlamusele ndlela leyi vavanuna, vavasati ni vana lava aleke ku landzula ripfumelo ra vona, va xanisiweke ha yona hi Manazi