Yima U Hetiseka Naswona U Va Ni Ku Khorwiseka Loku Tiyeke

Vahlayisi Va Vutshembeki Lava Nga Ni Xivindzi Va Hlula Eka Nxaniso Wa Manazi

“N’WANANGA, tlhariha u tsakisa mbilu yanga, leswaku ndzi ta angula loyi a ndzi tlhontlhaka.” (Swivuriso 27:11) Xikombelo lexi lexi sukaka embilwini xi kombisa leswaku swivumbiwa swa Xikwembu leswi tlhariheke swa swi kota ku endla mbilu ya Yehovha yi tsaka hikuva swa tshembeka eka yena. (Sofaniya 3:17) Hambiswiritano, Sathana, mutlhontlhi, u tiyimisele ku herisa vutshembeki bya lava va tirhelaka Yehovha.—Yobo 1:10, 11.

Ngopfu-ngopfu ku sukela eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20 loko Sathana a hlongoriwe etilweni a lahleriwa emisaveni, u va karihele swinene vanhu va Yehovha. (Nhlavutelo 12:10, 12) Nilokoswiritano, Vakreste va ntiyiso va ‘yime va hetiseka naswona va va ni ku khorwiseka loku tiyeke’ naswona va tshame va tshembekile eka Xikwembu. (Vakolosa 4:12) A hi kambisiseni xikombiso xin’we lexi hlamarisaka xa vanhu volavo vo tshembeka—xa Timbhoni ta Yehovha eJarimani emahlweni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ni loko yi ri karhi yi ya emahlweni.

Ku Hisekela Ntirho Swi Vange Ku Ringiwa Ka Vutshembeki

Hi va-1920 ni le ku sunguleni ka va-1930, Bibelforscher, hilaha Timbhoni ta Yehovha a a ti vitaniwa hakona hi nkarhi wolowo eJarimani, ti hangalase tibuku ta Bibele to tala. Exikarhi ka 1919 na 1933 hi xiringaniso va fambisele ndyangu ha wun’we tibuku ta nhungu, swibukwana kumbe timagazini le Jarimani.

Hi nkarhi wolowo, Jarimani a ri ri ni ntlawa lowukulu swinene wa valandzeri va Kreste lava totiweke. Entiyisweni, eka vanhu va 83 941 emisaveni hinkwayo lava hlanganyeleke eku dyeni ka Xilalelo xa Hosi hi 1933, kwalomu ka 30 wa tiphesente ta vona a va tshama eJarimani. Swi nga si ya helo, Timbhoni ta le Jarimani ti langutane ni ndzingo wa tihanyi swinene lowu ringaka ripfumelo. (Nhlavutelo 12:17; 14:12) Ku hlongoriwa emintirhweni, ku hlaseriwa emakaya ni ku hlongoriwa eswikolweni hi xihatla swi fikele laha va mbeyeteriwaka, va khomiwa ni ku khotsiwa. (Xifaniso 1) Xisweswo, emalembeni lama rhangeleke Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Timbhoni ta Yehovha ti endla ntlhanu ku ya eka khume wa tiphesente ta lava a va pfaleriwe etikampeni ta nxaniso.

Lexi Endleke Manazi Ma Xanisa Timbhoni

Hikwalaho ka yini Timbhoni ta Yehovha ti tlhontlhe vukarhi bya mfumo wa Manazi? Ian Kershaw profesa wa matimu, ebukwini ya yena leyi nge Hitler—1889-1936: Hubris, u vula leswaku Timbhoni ti xanisiwile hikuva ti ale ku “pfumelelana ni leswi vuriwaka hi mfumo wa Manazi.”

Buku leyi nge Betrayal—German Churches and the Holocaust, leyi tsariweke hi profesa wa matimu Robert P. Ericksen ni profesa wa tidyondzo ta Xiyuda Susannah Heschel, yi hlamusele leswaku Timbhoni “ti ale ku hlanganyela emadzolongeni kumbe ku tirhisa matlhari. . . . Timbhoni a ti hlanganyeli eka swa politiki, leswi vulaka leswaku a ti nga ta n’wi vhotela Hitler kumbe ku losa Hitler.” Buku leyi yi tlhela yi vula leswaku, leswi swi pfuxe vukarhi bya Manazi ni ku veka Timbhoni ekhombyeni ra ku xanisiwa hikuva “Vusoxalisi bya Tiko a byi nga ta ku pfumelela ku ala ko tano.”

Ku Kombisa Ku Vilela eMisaveni Hinkwayo Ni Nhlaselo Wa Misava Hinkwayo

Hi February 9, 1934, Joseph F. Rutherford, loyi a ri murhangeri wa ntirho hi nkarhi wolowo, u rhumele Hitler papila a tirhisa murhumiwa wo hlawuleka a kombisa ku vilela malunghana ni ku va Manazi ma khoma Timbhoni hi tihanyi. (Xifaniso 2) Hi October 7, 1934, papila ra Rutherford ri landzele hi mapapila ya kwalomu ka 20 000 ni tithelegiramu to kombisa ku vilela leti rhumeriweke eka Hitler hi Timbhoni ta Yehovha ta le matikweni ya 50 ku katsa na Jarimani.

Manazi ma angule hi ku nyanyisa nxaniso. Hi April 1, 1935 Timbhoni a ti yirisiwile etikweni hinkwaro. Naswona hi August 28, 1936, Magestapo ma sungule ku va hlasela etikweni hinkwaro. Kambe, buku leyi nge Betrayal—German Churches and the Holocaust yi vula leswaku Timbhoni “ti ye emahlweni ti hangalasa swiphephana ti ri karhi ti hlayisa ripfumelo ra tona.”

Hi xikombiso, ematihlweni ya Magestapo hi December 12, 1936 Timbhoni ta kwalomu ka 3 500 ti hangalase makume ya magidi ya tikopi leti tsariweke xiboho malunghana ni ku khomiwa hi tihanyi loku ti langutaneke na kona. Malunghana ni tsima leri, Xihondzo xo Rindza xi te: “A ku ri ku hlula ka xiyimo xa le henhla ni nseve lowu copaka eka nala malunghana ni ntsako lowu nga hlamuselekiki wa vatirhi lava tshembekeke.”—Varhoma 9:17.

Nxaniso Wu Tsandzeka!

Ku hlotiwa ka Timbhoni ta Yehovha hi Manazi ku ye emahlweni. Hi 1939, vanhu va magidi ya tsevu se a va khotsiwile naswona magidi a ma rhumeriwe etikampeni ta nxaniso. (Xifaniso 3) Xiyimo a xi ri njhani eku heleni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava? Timbhoni ta kwalomu ka 2 000 leti a ti khotsiwile ti file, leti tlulaka 250 a ti lo dlayiwa kunene. Profesa Ericksen na Heschel va ri, hambiswiritano “Timbhoni ta Yehovha to tala ti tshame ti tshembekile loko ti langutane ni nxaniso.” Hikwalaho loko mfumo wa Hilter wu wa, ku tlula gidi ra Timbhoni ti hume ti hlurile etikampeni ta nxaniso.—Xifaniso 4; Mintirho 5:38, 39; Varhoma 8:35-37.

Xana i yini lexi nyikeke vanhu va Yehovha matimba yo tiyiselela nxaniso? Muponi wa le kampeni ya nxaniso, ku nga Adolphe Arnold wa hlamusela: “Hambi loko u tshikilelekile, Yehovha wa ku vona, wa swi tiva leswi u langutanaka na swona, naswona u ta ku nyika matimba lama lavekaka leswaku u hlula xiyimo naswona u tshama u tshembekile. Voko ra yena a ri komanga bya ximusana.”

Mayana ndlela leyi marito ya muprofeta Sofaniya ma tirhaka ha yona eka Vakreste volavo vo tshembeka! U te: “Yehovha Xikwembu xa wena u le xikarhi ka wena. U ta ponisa, leswi a nga Lowa matimba. U ta khana ha wena hi ku tsaka.” (Sofaniya 3:17) Onge vagandzeri hinkwavo va Xikwembu xa ntiyiso va nga tekelela ripfumelo ra Timbhoni teto to tshembeka leti hlayiseke vutshembeki loko ti ri karhi ti xanisiwa hi Manazi kutani ti tsakisa mbilu ya Yehovha.—Vafilipiya 1:12-14.

[Mfungho wa Vini va Xifaniso eka tluka 8]

Państwowe Muzeum Oświȩcim-Brzezinka, courtesy of the USHMM Photo Archives