Xana Swi Nga Ha Tlhela Swi Endleka Leswaku Manazi Ma Dlaya Vayuda Va Le Yuropa?
HI MUTSARI WA XALAMUKA! ESWEDEN
HI January 26-28, 2000, varhangeri va Matiko ni vayimeri va mimfumo ya 48, lava humaka emisaveni hinkwayo va hlengeletane edoroba-nkulu ra le Sweden eNhlengeletanweni ya Matiko Hinkwayo eStockholm malunghana ni Ku Dlayiwa ka Vayuda va le Yuropa hi Manazi. Swin’wana leswi va swi vuleke le mahlweni swi paluxe ku chava ka varhangeri va misava ka leswaku Vunazi byi nga ha tlhekeka nakambe. Khale ka Holobye-nkulu wa le Israyele Ehud Barak, u te: “Nhlengeletano leyi yi rhumela rungula emisaveni hinkwayo, leri nge: A hi nge he tlheli hi pfumelela, hambi ku ri kwihi emisaveni, mfumo wa vubihi ni lowu dlayaka vanhu hi vomu hambi ku ri xihlawuhlawu exikarhi ka vanhu lexi vangiwaka hi vukhongeri bya vona, rixaka ra vona kumbe nhlonge ya vona.”
A Hi Xiphiqo Xa Vayuda Ntsena
Vanhu vo tala emisaveni hinkwayo loko va ehleketa hi “Holocaust,” va ehleketa ntsena hi Ku Dlayiwa ka Vayuda va le Yuropa hi Manazi. Hambiswiritano, ni van’wana va dlayiwile. Exitsundzuxweni lexi dumeke ngopfu xa ku twarisiwa ka Ku Dlayiwa ka Vayuda va le Yuropa hi Manazi lexi tivisiweke eSinagogeni Leyikulu ya Stockholm hi nkarhi wa vuhaxi bya mani na mani, holobye-nkulu wa le Sweden u ringanyete leswaku ku endliwa ntwanano wa leswaku ku pfuriwa tirhekhodo hinkwato emisaveni hinkwayo leswaku vanhu va tiva hi ta Holocaust. U te: “A hi tiveni hi ta ku yayarheriwa ka Maroma [Vatsendzeleki], ku yayarheriwa ka vanhu lava lamaleke ni ku xanisiwa swin’we ni ku dlayiwa ka vanhu lava endlaka vusodoma, vakaneti ni Timbhoni ta Yehovha.”
Mfumo wa le Sweden wu humese buku leyi vulavulaka hi Ku Dlayiwa ka Vayuda va le Yuropa hi Manazi leyi nge: Tell Ye Your Children, leyi hangalasiweke etikweni hinkwaro mahala emindyangwini leyi nga ni vana. Buku leyi yi vula leswaku Timbhoni ta Yehovha ti “ale ku endla xihlambanyo xa ntwanano na Hitler na Jarimani ra Manazi. Nyimpi yoleyo a yi hlawulekile hikuva ku sayina tsalwa ro tiyisa ntwanano a swi ta herisa ku xanisiwa ka tona—kambe to tala ti hlawule ndlela yoleyo.”
Ku Dlayiwa Ka Vayuda Va Le Yuropa Hi Manazi Ni Timbhoni Ta Yehovha
Hi 1933, a ku ri ni Timbhoni ta Yehovha ta kwalomu ka 25 000 eJarimani. Magidi ya tona a ti ri exikarhi ka vanhu vo sungula lava pfaleriweke etikampeni ta Manazi ni le makhotsweni. Ti twarise vukala-tlhelo bya tona tanihi Vakreste etimhakeni ta tipolitiki ni le mintirhweni ya vusocha. Ti ale ku losa Hitler. Ti ale ku amukela vonelo ra Manazi ni ku hlanganyela enyimpini ya Hitler. Timbhoni ta Yehovha ta kwalomu ka 2 000 ti file, leti tlulaka 250 ti lo dlayiwa.
Ku tlula kwalaho, Timbhoni leti khotsiweke ti pfune vakhotsiwa-kulobye leswaku va tiyisela, ku katsa ni Vayuda ni lavan’wana. Ti endle tano hi ku nghenisa ntshembo wa Bibele eka vona ni ku avelana leswi ti nga na swona ni lava vabyaka ni lava tsaneke, hakanyingi a va va phemela xinkwa xa vona xo hetelela. Emalembeni yo sungula ya nxaniso wa Manazi, ti tlhele ti ngungumerisa rungula leri a ri vulavula hi vukona bya tikampa ta nxaniso ni leswi a swi humelela endzeni ka tona. Ku sukela enkarhini wolowo, eka timagazini ta tona leti a ti rhumeriwa emisaveni hinkwayo, ta Xihondzo xo Rindza ni ta Xalamuka!, a ti ri na swihloko swo hlayanyana leswi vulavulaka hi tihanyi ta Manazi swin’we ni mintokoto ya lava va poneke nxaniso wolowo.
Ku chava ku tlhekeka nakambe ka Vunazi a ku vonaka eka vapfhumba lava a va ri eNhlengeletanweni ya Matiko Hinkwawo eStockholm ya Holocaust. Profesa Yehuda Bauer, mukongomisi wa Ndhawu ya Tidyondzo ta Misava Hinkwayo ta Holocaust eka Ndzawulo ya Vayuda le Israyele, u swi vekise xileswi: “Hikwalaho ka leswi swi humeleleke kan’we, swi nga ha humelela nakambe, hayi hi xivumbeko lexo sungula, ku nga ri eka vanhu lavo sungula, swi nga endliwi hi vanhu lavaya vo sungula, kambe eka munhu hambi a ri wihi naswona swi endliwa hi munhu hambi a ri wihi. A swi nga languteriwanga kambe sweswi hi nga ha swi langutela.”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]
Xilapana xa tinhla tinharhu xa muvala wa xivunguvungu a xi vekeriwe Timbhoni ta Yehovha etikampeni
[Swifaniso leswi nga eka tluka 28, 29]
1. Julius Engelhardt, loyi a nga Mbhoni ya Yehovha, u dlayiwile hi Manazi eBrandenburg hi August 14,1944
2. Timbhoni ta Yehovha tinharhu ti tlhelela emakaya endzhaku ka loko ti ntshunxiwile eSachsenhausen, 1945
3. Elsa Abt, Mbhoni leyi hambaneke ni n’wana wa yona wa xinhwanyetana ivi yi pfaleriwa kwalomu ka malembe manharhu
[Xihlovo Xa Kona]
Nordrhein-Westfälisches Hauptstaatsarchiv, Düsseldorf
[Swifaniso leswi nga eka tluka 29]
Timbhoni leti poneke ti hlamusela matimu ya tona eka tivhidiyo leti