Ndlela Yo Langutana Ni Mintlhaveko
XANA sweswi u khathalela murhandziwa wa wena la vabyaka swinene? Loko swi ri tano, u nga ha va u hlangavetana ni mintlhaveko leyi pfilunganyaka ni leyi chavisaka. Xana u nga endla yini? Xiya mintlhaveko leyi vakhathaleri van’wana va lwisanaka na yona ni swiringanyeto leswi swi tirhaka leswi va pfuneke ku langutana na yona.
Ku Khomisiwa Tingana. Minkarhi yin’wana, mahanyelo ya munhu la vabyaka ma nga ha ku khomisa tingana emahlweni ka van’wana. Kambe ku hlamusela vanghana ni vaakelani va wena xiyimo xa vuvabyi bya murhandziwa wa wena swi nga va pfuna ku twisisa, naswona swi nga ha va susumetela ku va ni ‘ntwela-vusiwana’ ni ku lehisa mbilu. (1 Petro 3:8) Loko swi koteka, vulavula ni mindyangu yin’wana leyi nga exiyin’weni lexi fanaka ni xa wena. U nga ha titwa u nga ha ri na tingana ngopfu loko mi ri karhi mi byelana mintokoto. Sue u hlamusela leswi n’wi pfuneke: “A ndzi twela tatana vusiwana—swi sive mintlhaveko yihi na yihi ya ku khomiwa hi tingana. Langutelo ra yena ra misavu na rona ri pfunile.” Ina, langutelo ra misavu—ra muvabyi ni le ra lava va n’wi khathalelaka—i xitirho lexi hlamarisaka xo verhamisa moya.—Ringanisa Eklesiasta 3:4.
Ku Chava. Ku pfumala vutivi mayelana ni vuvabyi swi nga chavisa swinene. Loko swi koteka, kuma switsundzuxo eka lava nga ni vutivi leswaku u ta tiva leswi u nga swi langutelaka loko vuvabyi byi ri karhi byi ya emahlweni. Dyondza ndlela yo nyikela nkhathalelo ehansi ka swiyimo swo tano. Eka Elsa, xin’wana xa swivangelo swa nkoka swinene lexi n’wi pfuneke ku langutana ni ku chava ka yena a ku ri ku vulavula ni vaongori van’wana ni vakhathaleri va le makaya ya vanhu lava va vabyelaka ku fa, malunghana ni leswi a faneleke a swi langutela loko xiyimo xa muvabyi xi ri karhi xi biha swinene. Jeanny wa tsundzuxa: “Langutana ni ku chava ka wena u tlhela u ku lawula. Hakanyingi ku chava leswi nga ha tshukaka swi endleka, ku bihe ngopfu ku tlula leswi hi xiviri swi nga endlekaka.” Dok. Ernest Rosenbaum u bumabumela leswaku ku nga khathariseki leswi nga ha vangaka ku chava, u fanele “xikan’we-kan’we loko ku ku tela u vulavula hakona.”—Ringanisa Swivuriso 15:22.
Mbitsi. A swi olovi ku langutana ni mbitsi, ngopfu-ngopfu loko u ri mukhathaleri. U nga ha dya mbitsi hikwalaho ko lahlekeriwa hi vunghana, ngopfu-ngopfu loko murhandziwa wa wena la vabyaka a nga ha koti ku vulavula, a nga ha koti ku twisisa kahle, kumbe a nga ha ku tivi. Van’wana a va nge hatlisi va yi twisisa mintlhaveko yo tano. Ku vulavula hi mbitsi ya wena ni munghana la twisisaka loyi a nga ta lehisa mbilu a ku yingisela ni ku ku twela vusiwana swi nga ku rhulisa mianakanyo hi mpimo lowu lavekaka.—Swivuriso 17:17.
Ku Kariha Ni Ku Tshoveka Mbilu. Lowu i n’wangulo lowu tolovelekeke loko u khathalela munhu la vabyaka swinene loyi mahanyelo ya yena ma nga ha tikaka minkarhi yin’wana. (Ringanisa Vaefesa 4:26.) Swi xiye leswaku hakanyingi i vuvabyi, hayi muvabyi, lebyi vangaka mahanyelo lama karihisaka. Lucy wa tsundzuka: “Loko se ndzi hlundzukile hakunene, a ndzi hetelela hi ku rila. Kutani a ndzi ringeta ku titsundzuxa hi xiyimo xa muvabyi ni vuvabyi bya yena. A ndzi swi tiva leswaku muvabyi u lava mpfuno wa mina. Sweswo a swi ndzi pfuna ku ya emahlweni ni ntirho.” Mianakanyo yo tano yi nga ha ‘vohlisa nhlundzuko wa wena.’—Swivuriso 14:29; 19:11.
Ku Tivona Nandzu. Ku tivona nandzu ku tolovelekile eka vakhathaleri. Hambiswiritano, tiyiseka leswaku u endla ntirho wa nkoka kambe lowu tikaka swinene. Tsundzuka leswaku a hi minkarhi hinkwayo u nga ta angula hi ndlela leyi faneleke hi ku vulavula kumbe hi swiendlo. Bibele ya hi tsundzuxa: “Hina hinkwerhu hi ni swihoxo leswo tala, kambe loko munhu a nga hoxi eku vulavuleni ka yena, munhu yoloye ú hetisekile, wa swi kota ku fuma miri wa yena hinkwawo.” (Yakobo 3:2; Varhoma 3:23) U nga pfumeleli mintlhaveko ya ku tivona nandzu yi ku sivela ku teka goza lerinene sweswi. Loko u hlundzukisiwe hi swin’wana leswi u swi vuleke kumbe u swi endleke, u ta kuma leswaku ku vula u ku “Ndzi khomele” swi ta endla leswaku wena ni muvabyi wa wena mi titwa mi antswa. Wanuna un’wana la khathaleleke xaka leri vabyaka u tsundzuxile: “Endla leswi u nga swi kotaka ehansi ka swiyimo swo tano.”
Ntshikilelo Wa Mianakanyo. Ntshikilelo wa mianakanyo wu tolovelekile—naswona wa twisiseka—emindyangwini leyi langutaneke ni vuvabyi lebyikulu. (Ringanisa 1 Vatesalonika 5:14.) Mukhathaleri la xanisiwaka hi ntshikilelo wa mianakanyo u hlamusela leswi n’wi pfuneke a ku: “Vo tala a va hi nkhensa hikwalaho ko khathalela. Marito ma nga ri mangani ya xikhutazo ma nga ku tiyisa nhlana leswaku u ya emahlweni loko u karhele kumbe u tshikileleke ngopfu emianakanyweni.” Bibele yi ri: “Ku [vilela, BML] loko ku le mbilwini ya munhu, ka ṅwi tov̌a, kambe rito le’rinene ri ṅwi ṭakisa.” (Swivuriso 12:25) A hi minkarhi hinkwayo van’wana va nga vonaka leswaku u lava xikhutazo. Kutani, minkarhi yin’wana u nga ha boheka ku phofula ‘ku vilela’ loku nga embilwini ya wena leswaku u ta kuma “rito le’rinene” ra xikhutazo eka van’wana. Kambe, loko mintlhaveko ya ntshikilelo wa mianakanyo yi phikelela, kumbe yi va yikulu swinene, swi nga va swinene leswaku u vonana na dokodela.
Ku Titwa U Nga Pfuni Nchumu. U nga ha titwa u nga pfuni nchumu loko u langutane ni vuvabyi lebyi hetaka matimba. Amukela xiyimo xa wena hilaha xi nga hakona. Xiya mpimo wa matimba ya wena—rihanyo ra muvabyi a ri lawuriwi hi wena, kambe u nga nyikela nkhathalelo wa musa. U nga languteli ku hetiseka eka wena n’wini, eka muvabyi wa wena, kumbe vaseketeri va wena. Langutelo leri ringaniseriweke a ro hunguta mintlhaveko ya ku titwa u nga pfuni nchumu ntsena kambe ri tlhela ri hunguta ni ndzhwalo wa ntirho. Hi vutlhari, vo tala lava khathaleleke varhandziwa va vona va tsundzuxa: Dyondza ku langutana ni siku ha rin’we-rin’we.—Matewu 6:34.
[Bokisi leri nga eka tluka 7]
Marito Lama Khutazaka Lama Humaka Eka Vakhathaleri
“U NGA vilerisiwi hi mianakanyo leyi hoxeke malunghana na wena. Yi tolovelekile ehansi ka swiyimo swo tano. Entiyisweni a wu fanelanga u sivela mintlhaveko ya wena. Tiphofule eka un’wana mayelana ni ndlela leyi u titwaka ha yona, naswona loko u swi kota, wisa—famba swa xinkarhana—leswaku u ta titwa u phyuphyile.”—Lucy, loyi ntirho wa yena etliliniki wu katseke ku pfuna vakhathaleri vo hlayanyana swin’we ni vavabyi.
“Loko ku ri ni swirho swa ndyangu kumbe vanghana lava swi rhandzaka, va pfumelele va pfuna. I swa nkoka leswaku u avelana ndzhwalo ni van’wana.”—Sue, loyi a khathaleleke tata wa yena emahlweni ka ku va a fa hikwalaho ka vuvabyi bya Hodgkin.
“Dyondza ku hlakulela langutelo ra misavu.”—Maria, loyi a pfuneteke ku khathalela munghana la rhandzekaka loyi a dlayiweke hi khensa.
“Tshama u tiyile hi tlhelo ra moya. Titshinete ekusuhi na Yehovha, naswona u khongela nkarhi hinkwawo. (1 Vatesalonika 5:17; Yakobo 4:8) U nyikela mpfuno ni nchavelelo hi ku tirhisa moya wa yena, Rito ra yena, malandza ya yena ya laha misaveni ni hi switshembiso swa yena. Ringeta ku va la hlelekeke hilaha swi nga kotekaka hakona. Hi xikombiso, swa pfuna ku endla swiyimiso swa mirhi ni nxaxamelo wa vapfuni.”—Hjalmar, loyi a khathaleleke sivara wa yena loyi a ri karhi a fa.
“Dyondza hinkwaswo leswi u nga swi kotaka mayelana ni xiyimo xa vuvabyi bya muvabyi wa wena. Sweswo, hilaha ku fanaka swi ta ku pfuna ku tiva leswi u nga swi langutelaka hi muvabyi na wena n’wini ni ndlela yo khathalela muvabyi wa wena.”—Joan, loyi nuna wa yena a nga na vuvabyi bya Alzheimer.
“Xiya leswaku van’wana va langutane na swona emahlweni ka wena ni leswaku Yehovha a nga ku pfuna leswaku u langutana ni leswi nga ha humelelaka.”—Jeanny, loyi a khathaleleke nuna wa yena emahlweni ka ku va a fa.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 8]
“Langutana ni ku chava ka wena u tlhela u ku lawula. Hakanyingi ku chava leswi nga ha tshukaka swi endleka, ku bihe ngopfu ku tlula leswi hi xiviri swi nga endlekaka”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]
Leswaku u hunguta ku chava ka wena, kumisisa leswi u nga swi kotaka ku swi kuma mayelana ni vuvabyi
[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]
Ku vulavula ni munghana la twisisaka swi nga tisa ku rhula lokukulu ka mianakanyo