Hi Byihi Vukhongeri Lebyi Amukeriwaka Hi Xikwembu?
LEXI vavisaka, ku vengana ka vukhongeri ka lembe-xidzana ra vu-16 le Furwa a ku helanga. Hi lembe-xidzana leri landzeleke, xihlawuhlawu lexikulu xi hambanise Yuropa hi le xikarhi, tanihi leswi Makhatoliki ni Maprotestente ma tlheleke ma nghena etimbaleni ta nyimpi hi nkarhi wa Nyimpi ya Makume-nharhu wa Malembe (1618-48). Hi vito ra Xikwembu, lava tivulaka Vakreste va tlhele va sungula ku dlayetelana hi tihanyi letikulu.
Ku vengana ni ku dlayetelana ka vukhongeri a ku helanga. Sweswinyana Makhatoliki ni Maprotestente ma dlayetelanile le Ireland, ni swirho swa vukhongeri bya Orthodox ni swa Rhoma Khatoliki swi endle leswi fanaka le khale ka tiko ra Yugoslavia. Nakambe swi nga ha tikomba swi nga khorwisi, hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava ni ya Vumbirhi, Makhatoliki ni Maprotestente ma dlaye magidi ya madzana ya swirho leswi nga swa vukhongeri bya wona etimbaleni ta nyimpi. Xana ku kona ku tiyimelela hikwalaho ka ku dlayetelana loku? Hi rihi langutelo ra Xikwembu?
Matshalatshala Yo Tiyimelela
Nkandziyiso wa 1995 Britannica Book of the Year wu ri: “Ku tiyimelela ka vukhongeri emhakeni ya madzolonga ku ringetiwile hi vanhu va mintlawa yo hlayanyana hi 1994.” Emalembeni lama tlulaka 1500 lama hundzeke, ku tiyimelela loku fanaka emhakeni yo dlaya ku endliwile hi “Mukwetsimi” Augustine mutivi wa filosofi wa Mukhatoliki. Hi ku ya hi New Catholic Encyclopedia, a a “ri musunguri wa dyondzo ya nyimpi yo lulama,” naswona nsonga-vutivi leyi yi vula leswaku mianakanyo ya yena ‘yi ni nhlohlotelo hambi ku ri eminkarhini ya manguva lawa.’
Tikereke ta Khatoliki, Orthodox, na Protestente ti yimelele ni ku tlhela ti seketela ku dlayana hi vito ra Xikwembu. Hambileswi matimu ya vukhongeri lebyi ya thyakeke, ni ya vukhongeri byin’wana lebyikulu emisaveni hinkwayo a yi antswi nikatsongo. Kutani ke, u nga va tiva njhani vanhu lava nga ni vugandzeri bya ntiyiso?
A ku laveki ku yingisela ntsena leswi va vulaka leswaku va swi tshemba. Malunghana ni mhaka leyi, Yesu Kreste u tsundzuxile: “Tivoneleni eka vaprofeta va mavunwa lava taka ka n’wina va ambele tanihi tinyimpfu, kasi etimbilwini ta vona, i timhisi leti bvanyengetaka. Mi ta va tiva hi mintirho ya vona. . . . Murhi lowunene wu tswala mihandzu leyo nandziha, ni murhi lowo biha wu tswala mihandzu leyo biha. . . . Murhi wun’wana ni wun’wana lowu nga tswariki mihandzu leyo nandziha, wu tsemiwa, wu hoxiwa endzilweni.” (Xiitaliki i xerhu.)—Matewu 7:15-20.
Va Tiviwa Hi Mintirho Ya Vona
Vanhu va timiliyoni vo tshembeka va swi xiya leswaku vukhongeri bya misava i ‘mirhi leyo biha’ leyi tswaleke “mihandzu leyo biha,” ngopfu-ngopfu, hi ku seketela tinyimpi leti halateke ngati. EBibeleni mfumo wa misava hinkwayo wa vukhongeri bya mavunwa wu hlamuseriwa tanihi nghwavava ya moya leyi vitaniwaka “Babilona lonkulu.” Bibele yi vula leswaku “[eka yena] ku kumiw[e] ngati ya vaprofeta, ni ya vahlawuriwa va Xikwembu, ni ya hinkwavo lava nga dlawa laha misaveni.”—Nhlavutelo 17:3-6; 18:24.
Xisweswo, ematshan’weni yo seketela tinyimpi leti katekisiweke hi varhangeri va vukhongeri, ku nga ri khale Xikwembu xi ta avanyisa vukhongeri lebyi dlayeke hi vito ra xona. Xi ta endla leswi ku hetisisa vuprofeta bya Bibele: “We Babilona, muti lowukulu: U ta wiseriwa ehansi hi nsele, kutani a wu nga ha vi kona nakambe.” Loko xiendlakalo lexi lexi tsakisaka xi endleka, Xikwembu xi ta va xi “avanyisile muoswi lonkulu” ni ku “rihise[la] ngati ya malandza ya xona ehenhla ka yena.”—Nhlavutelo 18:21; 19:2.
Vanhu lava nyenyetsiweke hi ku dlayetelana hinkwako loku endliweke hi vito ra Xikwembu va nga ha tivutisa loko hakunene va ri kona Vakreste lava hanyaka hi ku pfumelelana ni vuprofeta bya Bibele: “Hi mabanga ya v̌ona v̌a ta fula ŝikomu, hi matlhari ya v̌ona v̌a ta fula masikeri; tiko ri nga ka ri nga ha lwi ni riṅwana, kutani a ku nga ha dyonḍisiwi ku lwa.” (Esaya 2:4) Xana wa va tiva vanhu lava hakunene va chavaka Xikwembu lava fularheleke nyimpi?
Vukhongeri Lebyi Amukeriwaka Hi Xikwembu
Nkambisiso wa ta ntshamisano lowu nga ni nhloko-mhaka leyi nge “Rungula Leri Engetelekeke Malunghana Ni Ku Yimeleriwa Ka Madzolonga,” lowu kandziyisiweke hi Yunivhesiti ya Michigan, wu te: “Ku sukela loko ku sungule lembe-xidzana leri, Timbhoni ta Yehovha ti ye emahlweni ti hlayisa xiyimo xa tona lexi nga hava madzolonga xa ‘Vukala-tlhelo bya Vukreste’ hi nkarhi wa tinyimpi timbirhi letikulu ta misava ni le ka madzolonga ya tinyimpi lama landzelaneke hi nkarhi wa ‘Nyimpi ya Vusukumbele.’” Loko wu boxa xivangelo lexi endlaka Timbhoni ti tshama ti ri ni vukala-tlhelo, nkambisiso lowu wu te: “Tidyondzo ta Timbhoni ta Yehovha ti titshege hi ku pfumela ka tona leswaku Bibele i rito ra Xikwembu leri huhuteriweke.”
Ina, Timbhoni ta Yehovha ti hanya hi ku pfumelelana ni Bibele leyi dyondzisaka leswi: “Ku hambana exikarhi ka vana va Xikwembu ni vana va Diyavulosi, ku nga vonaka hi ndlela leyi: Hileswaku un’wana ni un’wana loyi a nga endliki leswo lulama, kumbe loyi a nga rhandziki makwavo, a hi wa Xikwembu. . . . Hi fanele ku rhandzana. Hi nga fani na Kayini, loyi . . . [a dlayeke] makwavo.”—1 Yohane 3:10-12.
Hakanyingi Timbhoni ta Yehovha ti kokele nyingiso wa vanhu eka nandzu wa ngati wa vukhongeri bya misava. Ti tlhele ti phindha xikhutazo xa xihatla xa Bibele: “N’wina vanhu va mina, humani mi n’wi siya, [Babilona Lonkulu] leswaku mi ta kala mi nga ngheni eswidyohweni swa yena, mi ta kala mi nga weriwi hi maxangu ya yena, hikuva swidyoho swa yena swi tlhandlekelene ku ya fika ehenhla tilweni, kutani Xikwembu xi tsundzukile ku homboloka ka yena.”—Nhlavutelo 18:4, 5.
Vanhu vo tala va timbilu letinene va yingisa xirhambo lexi xo tshika mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa. Loko u hlamarisiwe hi ku dlayana hinkwako loku endliweke hi vito ra vukhongeri, hi kombela u tihlanganisa ni munhu loyi a ku nyikeke magazini lowu kumbe u tsalela eka yin’wana ya tiadirese leti nga eka tluka 5. Timbhoni ta Yehovha ti ta swi tsakela ku ku pfuna leswaku u dyondza hi xitshembiso xa Bibele xa misava leyintshwa ya ku lulama, leyi eka yona tinyimpi ti nga ta va ti herile.—Pisalema 46:8, 9; 2 Petro 3:13.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
“Hi milomo ya vona, va vula leswaku va tiva Xikwembu, kambe hi mintirho ya vona va xi landzula.” Tito 1:16