Xana Vukhongeri Hinkwabyo Bya Xi Tsakisa Xikwembu?

Xana u anakanya leswaku vukhongeri hinkwabyo bya xi tsakisa Xikwembu? Swi nga ha endleka leswaku tinxaka hinkwato ta vugandzeri leti u ti tivaka ti khutaza ku tikhoma lokunene, hi mpimo wo karhi. Kambe, xana sweswo swi ringene ku tsakisa Xikwembu?

VAN’WANA va ri, ‘Tirha hi vutshembeki evugandzerini bya wena, Xikwembu xi ta tsaka ha swona. Vukhongeri hinkwabyo byi lulamile.’ Hi xikombiso, Ripfumelo ra Bahai ri tirhise langutelo leri ku fikela laha ri nghenisaka vukhongeri lebyikulu bya kaye bya misava hinkwayo eka tidyondzo ta rona. Ntlawa lowu wa vukhongeri wu vula leswaku tidyondzo leti hinkwato ti huma eka Xikwembu naswona i swiphemu leswi vumbaka ntiyiso wun’we. Xana leswi swi nga endlekisa ku yini?

Ku tlula kwalaho, u ni xivangelo xo lava ku tiva leswaku vukhongeri byi nga swi kotisa ku yini ku tsakisa Xikwembu loko hi tlhelo byi lerisa swirho swa byona leswaku swi fuhleka gasi leyi humesaka moya lowu vavisaka misiha etindhawini ta mani na mani, lowu nga dlayaka vanhu vo tala. Xihehlo lexi xi vekiwe ehenhla ka ntlawa wun’wana wa vukhongeri eJapani. Kumbe, xana Xikwembu xi tsakisiwa hi vukhongeri lebyi vangaka leswaku swirho swa byona swi tisunga? Malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, sweswo swi humelerile eka valandzeri va vukhongeri lebyi murhangeri wa byona a nga Jim Jones.

Loko hi languta le ndzhaku eminkarhini ya khale, hi nga ha vutisa, Xana vukhongeri byi nga xi tsakisa Xikwembu loko byi kondletela nyimpi, tanihi le mhakeni ya Nyimpi ya Malembe ya Makume-nharhu, leyi lwiweke ku sukela hi 1618 ku ya eka 1648? Hi ku ya hi The Universal History of the World, nkwetlembetano wolowo wa vukhongeri exikarhi ka Makhatoliki ni Maprotestente a wu ri “yin’wana ya tinyimpi to chavisa swinene leti tshameke ti va kona eYuropa.”

Tinyimpi ta Nkutsulo ta vukhongeri leti sukeleke hi lembe-xidzana ra vu-11 ku ya eka ra vu-13, na tona ti halate ngati hi ndlela yo chavisa swinene. Hi xikombiso, eka Nyimpi ya Nkutsulo yo sungula, valwi va nyimpi ya nkutsulo lava tivitanaka Vakreste, va dlaye vaaki va Mamoslem ni Vayuda eYerusalema hi tihanyi swinene.

Nakambe, tsundzuka leswi humeleleke hi nkarhi wa Nkonaniso, lowu sunguleke hi lembe-xidzana ra vu-13 naswona wu hete kwalomu ka 600 wa malembe. Vanhu va magidi va xanisiwile ni ku hisiwa va fa hikwalaho ka xileriso xa varhangeri va vukhongeri. Ebukwini yakwe leyi nge Vicars of Christ—The Dark Side of the Papacy, Peter De Rosa u ri: “Hi ku pfumeleriwa hi mupapa, [vakonanisi] a va ri ni vutihlamuleri eka tihanyi ni ku susiwa ka vanhu xindzhuti hi ndlela leyi chavisaka loku endliweke ematin’wini ya rixaka ra [vanhu].” Malunghana ni mukonanisi wa Dominika, Torquemada wo huma eSpain, De Rosa u ri: “Loko a vekiwile hi 1483, u fume hi tihanyi malembe ya khume-ntlhanu. Vahlaseriwa va yena a va tlula 114 000, lava 10 220 wa vona va hisiweke.”

Kavula, vukhongeri bya Vujagana a hi byona ntsena lebyi nga ni nandzu wa ngati. Ebukwini ya yena leyi nge Pensées, mutivi wa filosofi wa Mufurwa Blaise Pascal u te: “Vanhu a va endli vubihi hi ku helela ni hi ku tiyimisela ku fana ni loko va byi endla hi nsusumeto wa vukhongeri.”

Va Tiviwa Hi Mintirho Ya Vona

Hi ku ya hi langutelo ra Xikwembu, leswaku vukhongeri byi amukeleka a swi titsheganga hi nchumu wun’we ntsena. Leswaku vukhongeri byi amukeleka eka xona, tidyondzo ni mintirho ya byona swi fanele swi pfumelelana ni Rito ra xona leri tsariweke ra ntiyiso, ku nga Bibele. (Pisalema 119:160; Yohane 17:17) Mihandzu ya vukhongeri lebyi amukelekaka eka Xikwembu yi fanele yi pfumelelana ni mimpimanyeto ya Yehovha Xikwembu.

EDyondzweni ya yena ya le Ntshaveni, Yesu Kreste u kombise leswaku a ku ta va ni vaprofeta lava hi vunwa va vulaka leswaku va yimela Xikwembu. Yesu u te: “Tivoneleni eka vaprofeta va mavunwa lava taka ka n’wina va ambele tanihi tinyimpfu, kasi etimbilwini ta vona, i timhisi leti bvanyengetaka. Mi ta va tiva hi mintirho ya vona. Xana swichocho swa vhinya swi nga khiwa emitweni kumbe makuwa eswigatlwini xana? E-e! Murhi lowunene wu tswala mihandzu leyo nandziha, ni murhi lowo biha wu tswala mihandzu leyo biha. Murhi lowunene a wu koti ku tswala mihandzu leyo biha, ni murhi wo biha a wu koti ku tswala mihandzu leyo nandziha. Murhi wun’wana ni wun’wana lowu nga tswariki mihandzu leyo nandziha, wu tsemiwa, wu hoxiwa endzilweni. Hikokwalaho mi ta va tiva hi mintirho ya vona.” (Matewu 7:15-20) Marito lawa ma kombisa leswaku hi fanele hi xalamuka hi tlhelo ra moya. Hi nga ha anakanya leswaku murhangeri wa vukhongeri byo karhi kumbe ntlawa wo karhi wa amukeleka eka Xikwembu ni le ka Kreste, kambe hi nga ha va hi hoxisile.

Xilaveko Xo Tivonela

Hambiloko vukhongeri byi vula leswaku bya amukeleka eka Xikwembu naswona vafundhisi va byona va swi hlaya swiyenge swin’wana swa Bibele, sweswo a swi vuli swona leswaku wolowo i muxaka wa vugandzeri lebyi tsakisaka Xikwembu. Varhangeri va byona va nga ha endla swilo swo hlamarisa swinene lerova swi kala swi vonaka onge va tirhisiwa hi Xikwembu. Hambiswiritano, vukhongeri byi nga ha va byi ri bya mavunwa, byi nga veki mihandzu leyi amukelekaka eka Xikwembu. Vangoma va vaprista va le Egipta esikwini ra Muxe, a va swi kota ku endla swilo swo hlamarisa swinene, kambe entiyisweni a va nga amukeriwi hi Xikwembu.—Eksoda 7:8-22.

Ni namuntlha ku fana ni le nkarhini wa khale, vukhongeri byo tala byi hlohlotela mianakanyo ya munhu ni tifilosofi, ematshan’weni yo namarhela eka leswi Xikwembu xi swi tekaka swi ri ntiyiso. Kutani, xi fanela swonghasi xitsundzuxo xa Bibele lexi nge: “Chavani leswaku munhu a nga mi phasi hi tidyondzo ta vutlhari, hi marito ya vunwa lama nga pfuniki nchumu, lama humaka eka mintolovelo ya vanhu ni ka mimoya leyi fumaka misava leyi, ku nga ri eka Kriste.”—Vakolosa 2:8.

Endzhaku ko vulavula hi mihandzu leyinene ni leyo biha, Yesu u te: “A hi hinkwavo lava nge ka mina: ‘Hosi, Hosi’ lava nga ta nghena eMfun’weni wa matilo, kambe ku ta nghena la endlaka ku rhandza ka Tata wa mina la nge matilweni. Hi siku rolero lavo tala va ta ku ka mina: ‘Hosi, Hosi, xana a hi vulavulanga hi vito ra wena ke? Xana a hi hlongolanga mademona hi vito ra wena ke? Xana a hi endlanga mahlori layo tala hi vito ra wena ke?’ Enkarhini wolowo ndzi ta va byela erivaleni, ndzi ku: A ndzi mi tivanga, ni siku ni rin’we; sukani eka mina, n’wina lava endlaka leswo homboloka!”—Matewu 7:21-23.

Kambela Mihandzu Ya Kona

Kutani ke, i swa nkoka ku kambela mihandzu ya vukhongeri u nga si gimeta hi ku vula leswaku bya amukeleka eka Xikwembu. Hi xikombiso, xana vukhongeri bya kona bya katseka eka tipolitiki? Kutani, xiya marito lama tsariweke eka Yakobo 4:4: “Loyi a tinyiketaka eku rhandzeni ka swa misava, ú tiendla nala wa Xikwembu.” Ku tlula kwalaho, Yesu u vule leswi malunghana ni valandzeri vakwe va ntiyiso: “A hi va misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki wa misava.” (Yohane 17:16) Vukhongeri lebyi nga byinene emahlweni ka Xikwembu a byi katseki eka tipolitiki ta misava leyi, leyi nga le “hansi ka matimba ya Lowo biha,” xivumbiwa xa moya lexi nga vonakiki, ku nga Sathana Diyavulosi. (1 Yohane 5:19) Ematshan’weni ya sweswo, vukhongeri lebyi Xikwembu xi byi amukelaka, hi ku tshembeka byi seketela Mfumo wa xona lowu nga ehansi ka Yesu Kreste naswona byi twarisa mahungu lamanene malunghana ni hulumendhe yoleyo ya le tilweni.—Marka 13:10.

Xana vukhongeri bya amukeleka eka Xikwembu loko byi yima ni ku nga yingisi etikweni? Nhlamulo yi le rivaleni loko hi yingisa xitsundzuxo xa muapostola Pawulo: “Tsundzuxa lava u va dyondzisaka ku tiveka ehansi ka tihosi ni tindhuna, hi ku ti yingisa, va tshama va tilunghisela ku tirha mintirho hinkwayo leyinene.” (Tito 3:1) Kavula, Yesu u kombise leswaku valandzeri vakwe a va fanele va “nyika . . . Khezari leswi nga swa Khezari, ni Xikwembu leswi nga swa Xikwembu.”—Marka 12:17.

Anakanya loko vukhongeri byi khuthaza ku hlanganyela etinyimpini ta matiko. Petro wo Sungula 3:11 yi hi khuthaza ku “endla swo lulama” hi “lav[a] ku rhula [hi] tiyisela endleleni ya kona.” Xana vukhongeri byi nga xi tsakisa njhani Xikwembu loko swirho swa byona swi tiya nhlana wo dlaya vagandzeri-kulobye va tiko rin’wana enyimpini? Swirho swa vukhongeri lebyi amukelekaka eka Xikwembu swi kombisa mfanelo ya xona leyikulu—ku nga rirhandzu. Naswona Yesu u te: “Va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.” (Yohane 13:35) Rirhandzu rero a ri fambisani ni madzolonga lama hlohloteriwaka hi tinyimpi ta matiko.

Vukhongeri bya ntiyiso byi cinca vanhu lava rhandzaka nyimpi va va varhandzi va ku rhula. Leswi swi vhumbhiwe hi marito lawa: “Hi mabanga ya v̌ona v̌a ta fula ŝikomu, hi matlhari ya v̌ona v̌a ta fula masikeri; tiko ri nga ka ri nga ha lwi ni riṅwana, kutani a ku nga ha dyonḍisiwi ku lwa.” (Esaya 2:4) Ematshan’weni yo vulavula marito lama hlohlotelaka rivengo, lava kombisaka vukhongeri bya ntiyiso va pfumelelana ni xileriso lexi nge: “Rhandza munhu-kuloni, kukota loko u tirhandza.”—Matewu 22:39.

Lava kombisaka vukhongeri bya ntiyiso va lwela ku hanya hi mimpimanyeto ya Yehovha Xikwembu leyi tlakukeke, va ala ku amukela mahanyelo layo biha ya misava. Rito ra Xikwembu ri ri: “Xana a mi tivi leswaku lavo homboloka va nga ka va nga dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu, xana? Mi nga tshuki mi tikanganyisa: Loko ti ri timbhisa, ni lava gandzelaka swikwembu swa hava, ni vaoswi, ni vavanuna lava endlaka swa tingana ni vavanuna-kulobye, ni vayivi, ni va makwanga, ni swidakwa, ni varhukani, ni vaxisi, va nga ka va nga dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu. Hi leswi van’wana va n’wina a mi ri swona; kambe sweswi mi basisiwile, naswona mi endliwile lava hlawulekeke ni lava lulameke, hi vito ra Hosi Yesu Kriste ni Moya wa Xikwembu xa hina.”—1 Vakorinto 6:9-11.

Nkarhi Wo Teka Goza Leri Tiyeke

I swa nkoka ku vona ku hambana exikarhi ka vugandzeri bya ntiyiso ni vukhongeri bya mavunwa. Ebukwini ya Bibele ya Nhlavutelo, mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa wu hlamuseriwa tanihi “Babilona lonkulu,” muoswi wo fanekisela “loyi tihosi ta misava ti oswaneke na yena.” U ni nandzu lowukulu wa ngati naswona u tamele xinwelo xa nsuku “lexi taleke hi swilo swa manyala ni thyaka ra vuoswi bya yena.” (Nhlavutelo 17:1-6) A ku na nchumu lexi amukeriwaka hi Xikwembu eka yena.

Lowu i nkarhi wo teka goza leri tiyeke. Eka vanhu lavo lulama lava ha riki eka Babilona Lonkulu, Muvumbi wa hina wa rirhandzu u twarisa xirhambo lexi: “N’wina vanhu va mina, humani mi n’wi siya leswaku mi ta kala mi nga ngheni eswidyohweni swa yena, mi ta kala mi nga weriwi hi maxangu ya yena.”—Nhlavutelo 18:4.

Loko u lava ku tirhisa vukhongeri lebyi tsakisaka Xikwembu, hikwalaho ka yini u nga tolovelani ni Timbhoni ta Yehovha? Chati leyi landzelaka yi xaxameta tin’wana ta tidyondzo ta tona, ni swivangelo swa kona swa Matsalwa. Languta Bibele ya wena leswaku u vona loko tidyondzo ta Timbhoni ti pfumelelana ni Rito ra Xikwembu. Endla nkambisiso leswaku u vona loko vukhongeri bya tona byi humesa mihandzu leyi a wu ta yi langutela eka vugandzeri bya ntiyiso. Loko u kuma leswaku bya yi humesa, u ta va u kume vukhongeri lebyi tsakisaka Xikwembu.

[Bokisi leri nga eka tluka 5]

LESWI TIMBHONI TA YEHOVHA TI PFUMELAKA SWONA

DYONDZO NSEKETELO WA BIBELE

Vito ra Xikwembu i Yehovha Eksoda 6:3; Pisalema 83:18

Bibele i Rito ra Xikwembu Yohane 17:17; 2 Timotiya 3:16, 17

Vanhu a va lo ta hi hundzuluko Genesa 1:27; 2:7

kambe va lo tumbuluxiwa

Rifu ra munhu ri vangiwe hi Varhoma 5:12

xidyoho xa munhu wo sungula

Moya-xiviri wa fa Eklesiasta 9:5, 10;

Ezekiyele 18:4

Tihele i sirha ra munhu leri Yobo 14:13; Nhlavutelo 20:13,

tolovelekeke King James Version

Mpfuko wa vafi i ntshembo wa Yohane 5:28, 29; 11:25;

vanhu lava feke Mintirho 24:15

Kreste u nyikele vutomi byakwe Matewu 20:28; 1 Petro 2:24;

bya laha misaveni leswaku byi 1 Yohane 2:1, 2

Swikhongelo swi fanele swi Matewu 6:9; Yohane 14:6, 13, 14

Milawu ya Bibele etimhakeni ta 1 Vakorinto 6:9, 10

Swifaniso a swi fanelanga swi Eksoda 20:4-6; 1 Vakorinto 10:14

tirhisiwa evugandzerini

Ku tirhisa mimoya swi fanele Deteronoma 18:10-12;

swi papalatiwa Vagalatiya 5:19-21

Ngati a yi fanelanga yi Genesa 9:3, 4;

cheriwa emirini wa munhu Mintirho 15:28, 29

Valandzeri va Yesu va ntiyiso Yohane 15:19; 17:16;

va tihambanisa ni misava Yakobo 1:27; 4:4

Vakreste va nyikela vumbhoni, Esaya 43:10-12;

va twarisa mahungu lamanene Matewu 24:14; 28:19, 20

Ku khuvuriwa hi ku nyuperisiwa Marka 1:9, 10; Yohane 3:22;

hi ku helela ematini swi Mintirho 19:4, 5

Swithopo swa vukhongeri a hi Yobo 32:21, 22; Matewu 23:8-12

swa matsalwa

Hi hanya “[e]nkarini wa Daniyele 12:4; Matewu 24:3-14;

makumu” 2 Timotiya 3:1-5

Vukona bya Kreste a byi vonaki Matewu 24:3; Yohane 14:19;

1 Petro 3:18

Sathana i mufumi wa misava leyi Yohane 12:31; 1 Yohane 5:19

la nga vonakiki

Xikwembu xi ta herisa Daniyele 2:44;

Mfumo wa Xikwembu ehansi ka Esaya 9:6, 7; Daniyele 7:13, 14;

Kreste wu ta fuma misava hi Matewu 6:10

ku lulama

Lava “ntlhambinyana” va ta fuma Luka 12:32;

na Kreste va ri etilweni Nhlavutelo 14:1-4; 20:4

Van’wana lava Xikwembu xi va Luka 23:43; Yohane 3:16;

amukelaka va ta kuma vutomi Nhlavutelo 21:1-4

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Vanhu va magidi va dlayiwile hi nkarhi wa Nkonaniso

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Tinyimpi ta Nkutsulo ti vange ku halatiwa ka ngati hi ndlela yo chavisa swinene

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Vukhongeri bya ntiyiso byi tiviwa hi mihandzu ya byona leyinene

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 2]

Cover: Garo Nalbandian