Vantshwa Va Vutisa . . .

Ha Yini Minkarhi Hinkwayo Ku Voniwa Mina Nandzu?

“Tata wa mina u ni rinyenyo naswona u boheka ku tirha ni vanhu lava dzahaka. Minkarhi yin’wana loko a fika ekaya u va a hlundzukile. Loko a lahla swilo u lumbeta mina. Loko ndzi n’wi byela leswaku hi yena a nga swi lahla wa hlundzuka ivi a ndzi byela leswaku a ndzi fanelanga ndzi hlamulana na yena.”—Nhwanyana wa malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi.

XANA minkarhi yin’wana u tivona u ri munhu loyi a byarhaka milandzu ya swirho hinkwaswo swa ndyangu? Xana swi tikomba onge ku lumbetiwa wena eka hinkwaswo leswi nga fambiki kahle? Swi tikomba tano eka Joy loyi a nga ni malembe ya 14 hi vukhale. U tshama endyangwini lowu nga ni mutswari un’we naswona hakanyingi u hlayisa xifanyetana ni xinhwanyetana xa vona. Joy wa vilela: “Ndzi va ndzi ri ekamareni ra le hansi loko va sungula ku lwa. Va tikhoma hi ndlela ya vuhunguki ni ya vuhlangi swinene, kambe loko Papa a fika ekaya, u holovela mina hikwalaho ka leswi a ndzi nga ri kona leswaku ndzi va lamula.”

Loko vatswari va wena va vula leswaku u lemekile, u lolo kumbe a wu pfuni nchumu kumbe va ku vitana hi tindlela tin’wana leti endlaka swihoxo swa wena swi tikomba onge a swi lulamiseki, minkarhi yin’wana swi nga ha tikomba onge va langutele leswaku u tsandzeka. Ndyangu wa ka va Ramon a wu n’wi vitana profesa wa mianakanyo yo tshama yi nga ri kona—ku nga vito ro duvulela leri a a ri venga swinene. Na wena swi nga ha endleka u venga vito ro duvulela leri anekaka swihoxo swa wena erivaleni, hambiloko ri vitaniwa hi ndlela leyi kombaka rirhandzu. Ematshan’weni yo ku susumetela ku endla nhluvuko, vito ro duvulela ri nga ku endla u vona onge minkarhi hinkwayo hi wena u lumbetiwaka.

Ngopfu-ngopfu ku lumbetiwa swa vava loko swi tikomba leswaku ku vangiwa hi ku ya hi nghohe. Muntshwa wa malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi la vitaniwaka Frankie u ri: “Ndzi n’wana la nga ni vamakwerhu lavakulu eka mina hi malembe kun’we ni tindzisana naswona minkarhi hinkwayo ndzi khomiwa hi ndlela yo biha swinene.” Swi nga ha tikomba onge vamakwenu minkarhi hinkwayo a va voniwi nandzu kambe ku lumbetiwa wena loko ku vonaka ku ri ni xiphiqo.

Lexi Endlaka Vatswari Va Lumbeta

Ina, swi tolovelekile leswaku vatswari va lulamisa vana va vona loko va endla xihoxo. Phela, ku nyikela ndzayo leyi akaka, leyinene hi yin’wana ya tindlela leti vatswari lava chavaka Xikwembu va kurisaka vana va vona ha yona “hi ku va laya ni ku va dyondzisa ta Hosi.” (Vaefesa 6:4) Hambiswiritano, minkarhi yin’wana hambi vatswari lavanene va nga ha hundzeleta swilo kumbe va tsutsumela ku endla makumu lama hoxeke. Tsundzuka mhaka leyi endlekeke hi nkarhi lowu Yesu a ha ri ntsongo. Eka xiendlakalo lexi, Yesu a nga tiviwi leswaku u kwihi. Eku heteleleni swi tiviwile leswaku a a ri tempeleni ya Xikwembu, a burisana ni van’wana hi Bibele. Hambiswiritano, loko vatswari va yena va n’wi kumile, mana wa yena u vutisile: “N’wananga, hikwalaho ka yini u hi tirhisile hi ndlela leyi? Waswivo, tata wa wena na mina a hi ku lava hi ri eku karhatekeni swinene.”—Luka 2:48.

Tanihi leswi Yesu a hetisekile, a xi nga ri kona xivangelo xo chava leswaku a a ta tikhoma hi mukhuva wa vuhunguki. Kambe ku fana ni vatswari hinkwavo lava nga ni rirhandzu, mana wa yena a a tivona a ri ni vutihlamuleri eka n’wana wa yena naswona u karhatekile swinene, kumbexana hi ku anakanya leswaku a nga ha weriwa hi khombo. Hilaha ku fanaka, vatswari va wena minkarhi yin’wana va nga ha karhateka ku tlula mpimo, ku nga ri hikwalaho ka leswaku va ringeta ku ku karhata kumbe ku va ni tihanyi, kambe hikwalaho ka leswi hakunene va ku khathalelaka.

Nakambe tsundzuka leswaku hi hanya ‘eminkarhini yo nonon’hwa.’ (2 Timotiya 3:1) Hikwalaho ko tirha ni ku khathalela kaya ra ka n’wina, vatswari va wena va ni ntshikilelo lowukulu naswona leswi swi nga ha khumba ndlela leyi va ku khomaka ha yona. (Ringanisa Eklesiasta 7:7.) Mutshila un’wana eka timhaka ta mianakanyo u te: “Emindyangwini yin’wana, loko ku ri ni swiphiqo leswi yaka emahlweni, vatswari va nga tsandzeka ku tikhoma ivi va hatlisela ku endla swiboho hambiloko va ri vanhu lava hi ntolovelo va nga yiki hi nghohe.”

Vatswari lava nga voxe hakanyingi va nga va ni mboyamelo wo karihela vana va vona, ntsena hikwalaho ka leswi va nga riki na munghana wa vukati loyi va nga burisanaka na yena hi swilo swo karhi. Entiyisweni, ku hlaseriwa hikwalaho ka ku karhateka ka mutswari a swi tsakisi. Lucy la nga ni malembe ya 17 hi vukhale u ri: “Loko ndzi endle xo karhi naswona ndzi faneriwa hi ku xupuriwa, sweswo swi lulamile. Kambe loko ndzi xupuriwa hikwalaho ka leswi manana a nga titwiki kahle, sweswo a hi swona nikatsongo.”

Ku ya hi nghohe i mhaka yin’wana. Hambileswi hi ntolovelo mutswari a rhandzaka vana va yena hinkwavo, swi tolovelekile leswaku a rhandza ngopfu n’wana un’we.a (Ringanisa Genesa 37:3.) Ku tivona u ri n’wana la nga rhandziwiki ngopfu swa vava. Kambe loko swi tikomba leswaku swilaveko swa wena swa honisiwa kumbe hakanyingi ku lumbetiwa wena loko vamakwenu va endle swin’wana, sweswo swi nga ku hlundzukisa hakunene. Roxanne lontsongo u ri: “Ndzi ni ndzisana leyi vito ra yona ku nga Darren. Mama u n’wi teka a ri ntsuminyana. . . . Minkarhi hinkwayo ku lumbetiwa mina ku nga ri Darren.”

Mindyangu Leyi Nga Ni Swiphiqo

Emindyangwini leyinene ku lumbetana handle ka xivangelo ku nga ha humelela minkarhi yin’wana. Kambe emindyangwini leyi nga ni swiphiqo vatswari va nga ha va ni mukhuva lowu yaka emahlweni wo lumbeta, ku khomisa tingana ni ku tsongahata van’wana. Minkarhi yin’wana ku lumbetiwa ku fambisana ni ‘leswo bava, ni ku hlundzuka, ni ku kariha, ni ku holova ni ku rhuketela.’—Vaefesa 4:31.

Xana muntshwa a nga voniwa nandzu hikwalaho ka ku hlundzuka ko tano ka mutswari? I ntiyiso leswaku n’wana la nga yingisiki a nga khomisa mutswari wa yena “tingana.” (Swivuriso 17:25) Hambiswiritano, Bibele yi byela vatswari yi ku: “Mi nga dyisi vana va n’wina embitsi [hi ku kongoma, “ku hlundzukisa”].” (Vaefesa 6:4) Ku fana ni Vakreste hinkwavo, mutswari u fanele a tikhoma, “a lehisa mbilu.” (2 Timotiya 2:24) Hikwalaho loko mutswari a tsandzeka ku tikhoma, a nga fanelanga a tiyimelela hi swihoxo swa n’wana wa yena.

Ku rhukana ku nga ha va vumbhoni bya leswaku mutswari u karhatiwa hi ntshikilelo wa mintlhaveko, gome kumbe ku titeka a nga ri nchumu. Nakambe ku nga ha kombisa swiphiqo swo tanihi ntshikilelo wa vukati kumbe vundzendzele. Hi ku ya hi buku yin’wana, vana va vatswari lava godzomberiweke hakanyingi hi vona lava byarisiwaka milandzu. “Ku hava xo lulama lexi va xi endlaka. Va nga ha vuriwa ‘xihunguki,’ ‘mabihana’ ‘n’wamanyunyu,’ sweswo-sweswo. Swirho swa ndyangu swi sungula ku languta n’wana yoloye (kumbe vana) tanihi ‘xiphiqo’ ivi swi nga yi voni mintlhaveko ni swiphiqo leswi va karhataka.”

Ku Langutana Ni Ku Lumbetiwa Handle Ka Xivangelo

Dok. Kathleen McCoy u ri: “Ku nyika n’wana mavito yo duvulela, ku n’wi tsongahata ni ku xopaxopa vumunhu bya yena . . . ku nga ha va mhaka leyi endlaka n’wana a tilangutela ehansi, a va ni gome ni ku ka a nga lavi ku vulavula.” Kumbe hilaha Bibele yi swi vekaka hakona, ku khoma vana hi ndlela yo biha ku nga va ‘dyisa mbitsi’ ivi ku va endla leswaku va “hela mbilu.” (Vakolosa 3:21) U nga ha sungula ku anakanya leswaku u munhu la nga pfuniki nchumu. Nakambe u nga ha sungula ku va ni langutelo leri hoxeke eka vatswari va wena. U nga ha gimeta hi leswaku a ku na leswi u nga swi endlaka leswaku u va tsakisa naswona a swi pfuni nchumu ku swi ringeta. Ku hlundzuka ni xikhomela swi nga ha dzima timitsu, swi ku endla leswaku u ala ndzayo yin’wana ni yin’wana—hambi ku ri ku soriwa loku akaka.—Ringanisa Swivuriso 5:12.

Xana u nga langutana njhani ni xiyimo lexi? Swo tala swi titshege hi xiyimo xa wena. Ha yini u nga yiminyana ivi u anakanyisisa ha swona hi vukheta? Hi xikombiso, xana i ntiyiso leswaku minkarhi hinkwayo ku lumbetiwa wena? Kumbe, xana ko va mhaka ya leswaku vatswari va wena va ni mboyamelo wo hundzeleta swilo minkarhi yin’wana ivi va vula swilo leswi hoxeke? “Hinkwerhu hi ni swihoxo leswo tala,” ku vula Bibele naswona sweswo swi katsa ni vatswari. (Yakobo 3:2) Hikwalaho hambiloko vatswari va wena va hundzeletanyana swilo minkarhi yin’wana, xana na wena wa boheka ku hundzeleta swilo? Ndzayo ya Bibele eka Vakolosa 3:13 yi nga tirha: “Amukelanani, kutani loko un’wana a vilela hi un’wana, a va rivalelane. Kukota leswi Hosi yi mi rivaleleke, na n’wina rivalelanani.”

Ku va ni ntwela-vusiwana eka vatswari va wena swi nga ku pfuna leswaku u endla leswi. Swivuriso 19:11 yi ri: “Munhu wa v̌utlhari o hlwela ku kariha, ku twala ka yena i ku yingisela ku dyoheriwa.” Loko tata wa wena a tikomba a ri ni vuntswaka hi ndlela leyi nga tolovelekangiki loko a vuya ekaya endzhaku ka ntirho ivi a ku lumbeta hi nchumu lowu nga endliwangiki hi wena, xana xi kona xivangelo xo yi endla mhaka leyikulu? Ku xiya leswaku a nga ha va a karhatekile naswona a karhale swi nga ku pfuna leswaku u “yingisela ku dyoheriwa.”

Kambe ku vuriwa yini hiloko u nga lumbetiwi hi xiwelo, kambe u lumbetiwa nkarhi na nkarhi? Xihloko xa nkarhi lowu taka xi ta hlamusela tindlela to antswisa xiyimo xa wena.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

A swi bihanga leswaku mutswari a nyikela ndzayo loko yi laveka